Jön Türkler ve Siyasetin Askerîleşmesi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 7, 73 - 82, 07.01.2025

Güzide Tırnava Özkaya

https://doi.org/10.60051/medbel.1534418

Öz

Silahlı bir güç olan ordunun, parçası olduğu yönetimin içinde ayrı bir güç merkezi olarak yönetimde söz sahibi olması veya yönetimi ele geçirmesi yönündeki gayretler, Osmanlı Devleti’nin merkezî gücünü kaybettiği son dönemlerde ziyadesiyle artmıştır. Askerî personelin siyasete müdahil olmasında kendi görev alanından kaynaklanan istenmeyen gidişata engel olmak maksatlı niyet/tutumlar olmakla birlikte silahlı gücün komutasını elinde bulunduranların daha büyük güç elde etme arzularının da etkisi olmuştur. Askerî liderlerin ordunun aslî işlevlerinin önüne geçen şahsi hırsları; diğer ordu mensupları arasında huzursuzluk yaratmak, disiplini bozmakla birlikte diğer bir kısmının hak arayışı mücadelesine girdikleri ve/veya yeni bir güç odağı oluşturma hırsına sürüklenmelerine de sebep olmuştur.
Batı etkisiyle açılan modern askerî okullardan mezun olan ve mektepli adı verilen askerler ile alaylı olarak tabir edilen askerler arasındaki gücü elinde bulundurma mücadelesi Osmanlı’nın 19.yüzyıl sonları ile 20.yüzyıl başlarına damgasını vurmuştur.
Avrupa ülkelerine eğitime gönderilen subayların etkisinde ve özellikle Rumeli’nde görev yapan mektepli subayların dahlinde ve idaresinde gerçekleşen Jön Türk Hareketi, ordu içinde askerin siyasete müdahalesinin ilk örneğini teşkil etmesi bakımından incelenmeğe değer görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Askerî Siyaset, Jön Türkler, İttihat ve Terakkî Cemiyeti, II. Abdülhamid

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan, Ahmet Önal ve Uğur Demir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2016 (5. Baskı).
• Ahmad, Feroz. İttihat ve Terakki (1908-1914). Çeviren Nuran Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2016.
• Alkan, Ahmet Turan. II. Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2013.
• Akşin, Sina. Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi, 2014.
• Akşin, Sina. 31 Mart Olayı. Ankara: İmge Kitabevi, 2015.
• Bozdemir, Mevlüt. Türk Ordusunun Tarihsel Kaynakları. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 1982.
• Dülger, Hamza. “Askerî Siyaset ya da Siyasetin Askerlerce İlgâsı: Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’nde Asker-Sivil Siyaset İlişkisi”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 11 (2022). 1-30.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi”, Türkiye Günlüğü, S. 11 (1990), 30-41.
• Kansu, Aykut. 1908 Devrimi. Çev. Ayda Erbal, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Koca, Şeyda Nur. Askeri Sosyoloji Bağlamında Morris Janowitz’in ve Samuel P. Huntington’ın Sivil–Asker İlişkileri Modellemesine Göre Türkiye Sivil–Asker İlişkilerinin Sosyolojik Analizi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2022
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Ölmez, Adem. Modern Osmanlı Ordusunda Alaylılar ve Mektepliler (1826-1918). İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Ramsaur, Ernest E. Jön Türkler ve 1908 İhtilali. Çeviren Nuran Yavuz, İstanbul: Pozitif Yayınları, 2007.
• Turfan, M. Naim. Jön Türklerin Yükselişi (Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü). Çeviren Mehmet Moralı. İstanbul: Alfa Yayınları, 2013.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları. c. 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.