Türk Müzik Kültüründe Bir Patronaj Aracının Kökeni Üzerine İnceleme “Musıkî Tahsili İçin Avrupa’ya Öğrenci Gönderme”

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 47 - 73, 25.12.2016

Ahmet Feyzi

Öz

ÖZET

Orta Asya’daki ilk Türk topluluklarından günümüze gelinceye kadar, eğitim olgusu devlet yöneticileri

tarafından üzerinde hassasiyetle durulan bir konu olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan

Cumhuriyet dönemine kadar birçok eğitim kurumu teşkil edilmiş ve bu kurumlar sayesinde hem örgün

hem de yaygın eğitim türleri imkânlar doğrultusunda verilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti’nde zamanla

yerleşen patrimonyal yönetim anlayışı ise bu kurumların gerek ortaya çıkmasında gerekse işlerliğini

sürdürmesinde en önemli unsurlardan birisi olmuştur.

Türk tarihi içerisinde önemli değişimlerin yaşandığı Tanzimat dönemine gelindiğinde ise geçmişten gelen

geleneksel eğitim kurumlarının yanı sıra yeni eğitim kurumları da açılmaya başlamıştır. Genellikle

model olarak batı eğitiminin alındığı bu yenileşme, devam eden zaman diliminde Avrupa’ya öğrenci

gönderme ile pekiştirilmeye çalışılmıştır. Bu gelişmeler Avrupa’ya öğrenci gönderme şeklinde somutlaşan

yeni bir patronaj aracının da ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Bu araştırmada; Tanzimat döneminde ortaya çıkan Avrupa’ya öğrenci gönderme stratejisinin, Cumhuriyet

dönemine kadar geçen sürede müzik sanatına ne ölçüde yansıdığı araştırılmıştır. Bu çerçevede

ilk olarak ilgili literatür taranmış ve Avrupa ülkelerine musiki eğitimi için gönderilen öğrencilere ait

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nde bulunan evraklar örnek gösterilerek araştırma konusu aydınlatılmaya

çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Patronaj, Müzik Eğitimi, Tanzimat Dönemi

Kaynakça

• Akkutay, Ü. (1984). Enderun Mektebi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları Aksoy, B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Musiki ve Batılılaşma, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları Akyüz, Y. (2009). Türk Eğitim Tarihi (15. Baskı). Ankara: Pegem Yayınevi Arslan, M. (1999). Türk Edebiyatında Manzum Surnameler-Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları Baykal, İ. H. (1953). Enderun Mektebi Tarihi. İstanbul: İstanbul Fetih Derneği Neşriyatı Berker, E. (1984). Türk Musikisinde Donemler. Erdem Dergisi. Cilt 1, Sayı1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi Beydilli, K. (2013). “Yeniçeri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-c.43, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi Bozkurt, N. (2003). “Medrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi Brower, R.H-Miner, E. (1988). Japanese Court Poetry. Stanford University Press: United Kindom Burner, S. (1989). James Shirley-A Study of Literary Coteries and Patronage in Seventeeth Century England, University Press of America: ABD Çamuroğlu, R. (1994). Yeniçerilerin Bektâşîliği ve Vaka-i Hayriyye. (2. Baskı), İstanbul: Ant Yayınları Durmuş, T.I. (2009), Tutsan Elini Ben Fakirin-Osmanlı Edebiyatında Hâmîlik Geleneği. İstanbul: Doğan Yayıncılık Enderûnî, H. İ. (H.1275-M.1858-59). Vekayi-i Letaif-i Enderun. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. 1299/1922 Erdoğan, A. (2009). Türkiye’de Yurtdışına Öğrenci Gönderme Olgusunun Sosyolojik Çözümlemesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Erdoğan, A. (2010). Tanzimat Döneminde Yurtdışına Öğrenci Gönderme Olgusu ve Osmanlı Modernleşmesine Etkileri, Sosyoloji Dergisi sayı.20. s. 121-151 Erdoğan, A. (2013). Yurtdışı Eğitim ve Türk Modernleşmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi Gazimihâl, M. R. (1955). Türk Askeri Muzıkaları Tarihi. İstanbul: Maarif Basımevi Griffin, D. (1996). Literary Patronage in England 1650-1800. Cambridge University Press: United Kindom İlgürel, Mücteba (1997). “Yeniçeriler”, İslâm Ansiklopedisi-c.13. Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları İnal, İ. M. K. (1958). Hoş Sadâ-Son Asır Türk Musikişinaslar. İstanbul: Mârif Basımevi İnalcık, H. (1992). Comments on “Sultanism: Max Weber’s Typification of the Ottoman Polity. Princeton Papers in Near Eastern Studies, No.1, ss. 1-14 İnalcık, H. (2015a). Şair ve Patron-Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları İnalcık, H. (2015b). Has-bağçede ‘ayş u Tarab-Nedimler-Şairler-Mutrîbler. İstanbul: İş Bankası Yayınları İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Kafesoğlu, İ. (2003). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınevi Kalpaklı, M. (2003). “Osmanlı Şiirine Genel Bir Bakış Denemesi”. Doğu Batı, Sayı 22 (Şubat-Mart-Nisan). Ankara: Doğu Batı Yayınları Kodaman, B. (1999). Abdülhâmîd Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi Kutlay Baydar, E. (2010). Osmanlı’nın Avrupalı Müzisyenleri. İstanbul: Kapı Yayınları Ortaylı, İ. (2015). Batılılaşma Yolunda (4. Baskı). İstanbul: İnkılap Yayınevi Özcan, N. (2006). Musa Süreyya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Özkan, S. (2011). Türk Eğitim Tarihi (5.Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık Öztuna, Y. (1969). Türk Musikisi Ansiklopedisi-Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi Öztuna, Y. (1974). Türk Musikisi Ansiklopedisi-Cilt II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi Paçacı, G. (1999). Cumhuriyet’in Sesli Serüveni. Cumhuriyet’in Sesleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları Rona, M. (1960), 50 Yıllık Türk Musıkîsi, İstanbul, Türkiye Basımevi Sevengil, R. A. (Tarihsiz). Fatih Devrinde Âlimler, Sanatkârlar ve Kültür Hayatı. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi Sevengil, R. A. (1970). Türk Tiyatrosu Tarihi-IV Saray Tiyatrosu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi Subtelny, M. E. (1988). Socioecenomic Bases of Cultural Patronage Under the Later Tımurids. International Journal of the Middle East Studies. Vol.20, No.4. pp. 479-505 Şişman, M. (2004). Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen İlk Osmanlı Öğrencileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları Tezcan, N. (2015), “Er Cömerdin Er Nâkesin Ozan Bilir”: Divan Edebiyatında Patrona Hitap ve Beklenti, Ötekilerin peşinde-Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan. İstanbul: Timaş Yayınları Uzunçarşılı, İ. H. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı. Belleten. Cilt XLI, Sayı 161, 79-114. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Uzunçarşılı, İ. H. (Tarih yok). Osmanlılarda Askeri Teşkilat. Osmanlı Tarihi Cilt-1. 7. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları Weber, M. (1978). Economy and Society, An Outline of İnterpretive Sociology, trans. G. Roth and C. Wittich (Berkeley: UCP), 1: 231-232: 2:1031 Arşiv Belgeleri BOA (A}MTZ.(04)). Sâdâret, Bulgaristan 146/26 BOA (DH.EUM.1:Şb). Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Birinci Şube 8/35 BOA (DH.EUM. 3.Şb). Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Üçüncü Şube 26/21, 23/46 BOA (DH.EUM.SSM). Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Seyrüsefer Kalemi 59/51, 59/31 BOA (DH.TMIK.M). Dahiliye Nezâreti Islahat 192/20 BOA (HR.İD). Hâriciye Nezareti İdare 2032/105 BOA (HR.İM). Hâriciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı 169/7 BOA (HR.SYS). Hâriciye Nezâreti Siyâsi 2750/38 BOA (İE.SM), İbnülemin Saray Mesalihi 10/947, 13/1333, 9/882, 5/404, 7/692, 8/794, 9/872, 9/879, 9/881, 10/1000, 10/1002 BOA (İ.DUİT). İrâde Dosya Usûlü. 74/67 BOA (İ.HR). İrâde Hariciye 304/19308-290/18235, 4/198 BOA (MF.MKT). Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi 1091/9, 1169/20, 86/40, 1234/114 BOA (MV). Meclis-i Vükela Mazbataları 194/32 BOA (Y.A.RES). Resmi Maruzat 73/6 Elektronik Makaleler Uslu, R. (2017). Müzikoloji, Panel ve Ödüllendirme, Itri. (Erş. Adr. http://www.musikidergisi.com/yazar-202-.html): 23.01.2017 (Erş.Trh. 01.01.2017)