Post-revolutionary Iranian Cinema: Revolutionary Thought, Front and Building “Identity” in the Films of Ebrahim Hatamikia

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 79 - 99, 29.06.2020

Hülya Özkan

Öz

Iran entered a new structuring process after the Islamic Revolution in 1979. The impact of the revolution, which has an Islamic identity, on cinema has been extremely decisive in the process of positioning and shaping the cinema. The restrictions imposed on cinema within the framework of Islamic measures paved the way for the emergence of original products, and in some periods, cinema was used as an ideological device. Especially during the Iraq-Iran War, the Islamic Republic regime saw the cinema as a mass propaganda tool and encouraged young directors to work in this field. During the war period, mainly focused on certain themes, stories about the front and back of the facade were brought to the movies. Iranian cinema, which started with the 1980s and gave many products about the war, was analyzed through the films by Hatemikiya, and the role of the war, which started in the post-revolutionary process, was determined by literature review. In this context, the films of Hatamikia, which are included in the sample of the study, were categorized and transferred by critical discourse analysis by using the ideological devices of the state and the discourses and scenes to convey the dominant ideology. When the characters and stories of the films in the study are examined, it is seen that the directors were encouraged to this field with the influence of the regime on the cinema since the first years of the war and the construction of an “identity” cinema was aimed.

Anahtar Kelimeler

Iranian Cinema, Ebrahim Hatamikia, War Cinema, Iraq-Iran War Movies

İran’da Devrim Sonrası Sinema: İbrahim Hatemikiya Filmlerinde Devrim Düşüncesi, Cephe ve “Hüviyet” İnşası

Öz

İran, 1979’da gerçekleşen İslam Devrimi’nden sonra yeni bir yapılanma sürecine girmiştir. İslami bir kimliğe sahip olan devrim, sinema üzerinde de etkisini göstererek, sinemanın konumlandırılma ve biçimlendirilme süreçlerinde son derece belirleyici olmuştur. İslami ölçüler çerçevesinde sinemaya getirilen kısıtlamalar özgün ürünlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlarken, kimi dönemlerde ise sinema “ideolojik bir aygıt” olarak kullanılmıştır. Özellikle Irak-İran Savaşı sürecinde İslam Cumhuriyeti rejimi sinemayı kitlesel bir propaganda aracı olarak görmüş ve genç yönetmenleri bu alanda çalışmaları için teşvik etmiştir. Savaş dönemi sinemasında ağırlıklı olarak belli temalar üzerine yoğunlaşılmış, cephe ve cephe arkasındaki gelişmeler filmlere taşınmıştır. Bu çalışmada 1980-2000 yılları arasında savaş konulu filmlerinde kendine özgü yaklaşımıyla dikkat çeken İranlı yönetmen İbrahim Hatemikiya’nın sinema anlayışı ekseninde, savaş sürecinde çekilen filmler ana hatlarıyla aktarılmıştır. 1980’li yıllardan başlanarak savaşa dair çok sayıda ürün veren İran sineması, Hatemikiya’nın çektiği filmler üzerinden tahlil edilirken devrim sonrası süreçte başlayan savaşın, sinemanın biçimlenişindeki rolü literatür taramasıyla tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın örneklemi içinde yer alan Hatemikiya filmleri, devletin ideolojik aygıtlarının kullanımı ve egemen ideolojiyi aktarmaya yönelik söylem ve sahneler kategorize edilerek eleştirel söylem analiziyle çözümlenerek aktarılmıştır. Çalışma kapsamındaki filmlerin karakter ve hikayeleri incelendiğinde savaşın ilk yıllarından itibaren rejimin sinema üzerindeki etkisiyle yönetmenlerin bu alana teşvik edildiği ve bir “hüviyet” sinemasının inşasının amaçlandığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran Sineması, İbrahim Hatemikiya, Savaş Sineması, Irak-İran Savaşı Filmler

Kaynakça

• Açıkgenç, A. (2005). TDV İslam Ansiklopedisi içinde, Molla Sadrâ (s. 259-265). Cilt 30. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aktaş, C. (2015). Şark’ın şiiri: İran sineması. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Alıcı, B. (2016). Muhsin Mahmelbaf ekseninde devrim sonrası İran sineması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 125-160.
• Allamezade, R. (1991). Serabe sinemaye Eslamiye İran. Neşre Nevid.
• Althusser, L. (2019). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Batur, S. (2007). Siyasal İslam sineması örneğinde İran sineması. 110-111. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Cahid, P. (2015). Salgerde agaze cenge İran ve Iraq; Deh filme sinemaye ceng. Ocak 10, 2020 tarihinde www.bbc.com: www.bbc.com/persian/arts/2015/09/150922_I51_iran_iraq_war_cinema adresinden alındı
• Chelkowski, P. ve Dabashi, H. (2018). Bir devrimi sahnelemek; İran İslam Cumhuriyeti’nde propaganda sanatı. (A. Birer, Çev.) İstanbul: The Kitap Yayınları.
• Daneshnameh. (2019). Ebrahim Hatemikiya. 12 03, 2019 tarihinde www.daneshnameh.roshd.ir:www.daneshnameh.roshd.ir/mavara-print.php?page=کیا+حاتمی+ابراهیم&SSOReturnPage=Check&Rand=0 adresinden alındı.
• Devictor, A. (2008). Klasik araçlar, özgün hedefler: İran İslam Cumhuriyetinde sinema ve kamu politikası (1979-1997). R. Tapper içinde, Yeni İran Sineması: Siyaset, Temsil ve Kimlik (K. Sarısözen, Çev., s. 82-95). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Dorosti, M. (2019). Cenghaye sinemaye İran; Ez “Mohacer” ta “Ogabha”. 01 25, 2020 tarihinde www.khaberonline.ir: www.khaberonline.ir/news/1302330/alındı adresinden اه-باقع-ات-رجاهم-زا-ناریا-یامنیس-یاه-یگنج
• Eşrafi, M. ve Khakrand, Ş. (2018). Berresiye negsh ve cayegaye sinemaye İran der seyre te’evvulat ferhengi ve siyasi munte’i be engelabe İslami İrander doreye Pehlevi dovvom . Mutalaate Engelabe İslam , 93-116.
• Emini, A. (2000). Reva ve nareva der sinemaye İran. Almanya: Neşre Nima.
• Farabi, B. S. (2019). Derbareye ma; Bonyade sinemayiye Farabi. 12 3, 2019 tarihinde www.fcf.ir: www.fcf.ir/about-us adresinden alındı
• Foucault, M. (2012). İktidarın gözü. (I. Ergüden, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hatemikiya, İ. (2017). Negai be karnameye filmsaziye Hatemikiya. (R. Saba, Röportaj Yapan) İsfahani, M. S. vd. (2018). Tebiine sakhtar gereyaneye sinemaye defaye mugaddes (Mutalaye Moredi Muhacir ve Leyli Ba Men Est). Resane ve Ferheng, 1, 215-36.
• Kabadayı, L. (2013). Film eleştirisi: Kuramsal çerçeve ve sinemamızdan örnek çözümlemeler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaynak, Y. (2019). Kasım Süleymani, Şam Saatine Göre (2018) filminin yönetmenini tebrik etti. Yeni Kaynak : http://www.yenikaynak.com/haber/kasim-suleymani-sam-saaatine-gore-2018-filminin-yonetmenini-tebrik-etti adresinden alındı
• Mirhaji, S. M. (2016). Berresiye neshaneshenasi ertebat miyane baznemayiye mudiran dovleti der sinema ve goftemane mudiriyetiye hakim ber keshver der doreye sahkte film. Feslnamaye İlmi Pejoeshhi Mudiriyete Sazmanhaye Dovleti , 49-66.
• Naficy, H. (1996). Iranian cinema: The Oxford history of world cinema. (G. Nowell-Smith, Dü.) London: Oxford University Press.
• Naficy, H. (2012). A social history of Iranian cinema: The globalizing era, 1984-2010 (Cilt 4). London: Duke University Press.
• Oylum, R. ve Sivaslıoğlu, K. (2011). Ortadoğu sineması. İstanbul : Başka Yerler Yayınları.
• Pour, M. S. (2007). Tarihsel gelişimin ışığında İran sineması. İstanbul: Es Yayınları.
• Purseyid, F. (2005). Cephe, nemaye nezdike merdane reha shode ez khak (Berdashti
• Ez Revayete Sinemayiye İbrahim Hatemikiya). Feslnameye Mutalaate Milli(3), 32-61.
• Ravadrad, E. ve Heirnpoor, S. (2013). Teevvulate bastabe ceng der sinemaye İran. Feslnameye Encumene İraniye Mutalaate Ferhengi ve Ertebatat(33), 57-80.
• Rebiyi, H. ve Muhammedpur, A. (2017). Tehlile revend ve vijegiyaye cenge temiliye Iraq aleye İran ba tekid ber bonyanhaye cografyaye nezami. Feslnameye Mutalaate Defaye Mugaddes, 47-74.
• Sarariyan, (1997). Ez kerha ta ren . Negdi Sinema (11), 224-225.
• Shaheen, J. G. (2003). Reel bad Arabs: How Hollywood vilifies a people. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 171-193.
• Tahbaz, M. (2015). Sinemaye ceng der İran; Makbulterin janer behd ez engelab. Ocak 5, 2020 tarihinde radiofarda.com: www.radiofarda.com/a/f16-iran-movie--war/27272501.html adresinden alındı
• Yaren, Ö. (2002). Devrim sonrası İran sineması: Muhsin Mahmelbaf örneği. Ankara, Türkiye: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yari, H. H. (2010). Cenge İran ve Iraq chera ve chegune agaz shod? 02 2, 2020 tarihinde BBC Persian : https://www.bbc.com/persian/iran/2010/09/100921_l44_war30th_iran_iraq adresinden alındı