Klasik ve Modern Dönemde Yalan Haberin Tespiti: Hadis Usûlü ve Doğrulama Platformları Özelinde Mukayeseli Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 171 - 193, 29.06.2021

Mustafa Yüceer , Furkan Çakır

https://doi.org/10.47951/mediad.929893

Cited By: 2

Öz

İnsanlık tarihinde haberin teyidine duyulan ihtiyaçtan dolayı “kim” ve “ne demiş” soruları haberlere yöneltilerek doğrulukları inceleme konusu olmuştur. Hadislerinin ilahi bir yönü olduğu kabulünden hareketle, Hz. Peygamberin haberleri de günümüze kadar incelenmiştir. Ne var ki muhtelif zamanlarda onun adına haber uydurma girişimlerinde bulunulmuştur. Hadis alimleri de bu faaliyetlerin önüne geçmek için isnad, ricâl ve cerh tadil gibi uygulamalar geliştirerek yalan haber uyduranları tespit etmiş, uydurdukları haberleri de bir araya getirerek deşifre etmişlerdir. Modern dönemde ise teknolojik gelişmelerle birlikte yalan haber üretimi hız kazanmıştır. İnsan faktörünü devre dışı bırakacak bot, cyborg gibi bilgisayar destekli uygulamalardan faydalanan yalan haber üreticileri ortaya çıkmış, siyaset başta olmak üzere ekonomik, sosyal ve psikolojik anlamda dezenformasyonlar kendini göstermiştir. Bununla birlikte küreselden yerele doğru uzanan bir dizi önleyici tedbir alma düşüncesi, sivil inisiyatifler tarafından doğrulama platformlarının kurulmasını sağlamıştır. Bu makalede klasik dönem hadis usûlünün kullandığı yöntemler ile modern dönem doğrulama platformlarının ilkeleri arasında bir ilişki kurulmuş ve her iki yöntemin ortak noktaları, ayrıldıkları yerler ile çalışma prensipleri incelenmiştir. Ayrıca klasik ve modern dönemde kim demiş ve ne demiş gibi sorular etrafında şekillenen metodolojiler, örneklerle izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Haber, Dezenformasyon, Doğrulama, Teyit

Detection of Fake News in the Classical and Modern Era: A Comparative Approach Specific to Hadith Methodology and Fact-Checking Platforms

Öz

Due to the need for confirmation of the news in the history of humanity, the questions of “who said” and “what said” have been directed to news and accuracy has been the subject of investigation. As hadiths have a divine aspect, news about the Prophet has been analyzed. Accordingly, attempts were made to fabricate fake news about him. Muhaddithun, by developing practices such as isnad, ilm al-ri jal and jarh-ta’dil to prevent these activities, uncovered those who invent false news and gathered fake reports. In modern era, with the technological developments, fake news has gained speed. Fake news producers, with the advantage of computer-aided applications such as bots and cyborgs have emerged, and disinformation has emerged in economic, social, psychological and especially political area. Nevertheless, the thought of taking a series of preventive measures has led to the establishment of verification/confirmation platforms by civil initiatives. In this article, a relationship is established be tween the methods of the classical hadith methodology and the principles of contemporary verifica tion platforms, and the common points, differences and working principles of both are examined. Ad ditionally, the methodologies of the classical period and the modern period shaped around questions such as “who said” and “what said” are explained with examples.

Anahtar Kelimeler

Hadith, News, Disinformation, Verification, Confirmation

Kaynakça

• Açıkgenç, A. (2019). Bilgi felsefesi: İslâm bağlamında bilgiden, bilimden sistem felsefesine. 7. bs. İstanbul: İnsan.
• Akyol, O. (t.y.). Afetlerde medya iletişimi. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Acil Yardım ve Afet Yönetim Programı.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. (1971). el-Esrârü’l-merfûʿa fi’l-ahbâri’l-mevdûʿa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Arslan, A. (2019). Felsefeye giriş. 27. bs. Ankara: Serbest Akademi.
• Aşıkkutlu, E. (1993). Cerh ve tadil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 7, 394-401.
• Azamî, M. M. (1993). İlk devir hadis edebiyatı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. (1419). el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî. Riyad: Dârü’s-Selâm.
• Craig, S. (2020). Dezenformasyon ve medya manipülasyonu üzerine doğrulama üzerine doğrulama el kitabı. M. C. Yılmaz vd. (Çev. Ed.). (European Journalism Centre) Teyit.org.
• Chu, Z., Gianvecchio, S. et all. (2012). Detecting automation of Twitter accounts: Are you a human, bot, or cyborg? IEEE Transactions on Dependable and Secure Computing, 9(6), 811-824. DOI: 10.1109/TDSC.2012.75.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. (1419). es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm.
• Ebû Ğudde, A. (2020). Mevzû hadisler. Ankara: Takdim.
• Elmalılı, H. Y. (t.y.). Kur’an-ı Kerîm ve yüce meâli. İstanbul: Merve.
• Erkaya, M. (2019). Mevzûât kitaplarında yer alan şehirlerin faziletleriyle ilgili uydurma hadisler -Kazvîn Örneği-I. The Journal of Academic Social Science Studies, (74), 335-372.
• Erul, B. (2016). Hadis tetkikleri: Eleştirel bir yaklaşım. Ankara: Otto.
• Gül, R. E. (2016). Sosyal medyada hadis kullanımı -Facebook ve Twitter özelinde-. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (30), 163-182.
• Günçe, Ş. (2019). Emeviler dönemindeki mevali politikasının rivayetlere etkisi. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, (5), 15-30.
• Hatipoğlu, İ. (2008). Ricâlü’l-Hadis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35, 83-86.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Nûruddîn (Sa‘düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kinânî ed-Dımaşkî. (1399). Tenzîhü’ş-şerîati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevdûʿa. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. (1953). el-Cerh ve’t-taʿdîl. Haydarabad.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (2011). Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbetü’l-fiker. Karaçi: Mektebetü’l-Büşrâ.
• İbn Hacer Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. (t.y.) Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. (t.y.). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dârü’l-Âfâk.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. (1997). Kitâbü’l-mevdû’ât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât. Riyad: Advâü’s-Selef.
• Kandemir, M. Y. (2004). Mevzu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, 493-496.
• Kandemir, M. Y. (2011). Mevzû hadisler menşe’i tanıma yolları tenkidi. 6. bs. İstanbul: İFAV.
• Karacabey, S. (2016). Hadis tenkidi hadislerin Hz. Peygamber’e aidiyetini belirleme yolları. 4. bs. Bursa: Emin.
• Koçyiğit, T. (1980). Hadis ıstılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Kuzudişli, B. (2007). Men kezebe aleyye.. hadisi ve lâfzen mütevâtir meselesi. Marife, (7/1), 137-166.
• Murthy, D., Powell, A. B. et all. (2016). Automation, algorithms, and politics| bots and political influence: A sociotechnical investigation of social network capital. International Journal of Communication, 10, 4952-4971.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. (1419). el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-adli ani’l-adli an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm.
• Polat, S. (2015). Metin tenkidi. 2. bs. İstanbul: İFAV.
• Sadık, C. (1997). Uydurma hadislerin doğuşu ve sosyo-politik olaylarla ilişkisi. 2. bs., Samsun: Etüt.
• Subhi, S. (2002). Ulûmu’l-hadîs ve mustalâhuhû. Beyrut.
• Taş, O. ve Taş, T. (2018). Post-hakikat çağında sosyal medyada yalan haber ve Suriyeli mülteciler sorunu. İleti-ş-im, (29), 183-207.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. (1419). el-Câmîu’l-muhtasaru mine’s-süneni an Rasûlillah,. Riyad: Dârü’s-Selâm.
• Tosun, Ç. (2020). Irkçılık ve nefret söylemi bağlamında george floyd’un ölümü haberlerinin analizi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(32), 5111-5152. DOI: 10.26466/opus.774524.
• Yetkin, B. (2020). Siyasal iletişimde bilişimsel propaganda: Türkiye’de 23 Haziran 2019 İstanbul yerel seçimleri ve botlar, cyborglar, troller. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi (52), 24-45. DOI: 10.47998/ikad.785151.
• Yıldırım, E. (2015). Hadis problemleri. Ankara: Otto.
• Zebîdî, Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdillatîf. (2018). Sahîh-i Buhârî muhtasarı tecrîd-i sarîh tercümesi ve şerhi. 13. bs. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı.