Çankırı İlinin Maksimum ve Minimum Sıcaklık Eğilimleri

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 116 - 129, 28.03.2025

Neşe Duman , Mustafa Recep İrcan

Öz

Endüstri devrimi sonrası antropojenik faaliyetlere bağlı olarak gelişen kuvvetlenmiş sera etkisi, yeryüzündeki enerji dengesini pozitif ışınım yönünde etkileyerek ortalama sıcaklıkların artmasına neden olmuştur. Sıcaklık artışı yeryüzündeki doğal ve beşerî sistemleri olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Bu artışlar yeryüzünün tamamında aynı değerde olmamakla birlikte Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz Havzası’nda uzun süreli ısınma eğilimi şeklinde gerçekleşeceği ön görülmektedir. Bu nedenle bu çalışmada idari sınırının bir bölümü İç Anadolu Bölgesinde bir bölümü Karadeniz Bölgesinde yer alan Çankırı ilinin maksimum ve minimum sıcaklık eğilimleri analiz edilmiştir. Çalışmada Mann-Kendall ve Sen Slope yöntemi kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre maksimum sıcaklıklar istatistiksel olarak farklı anlamlılık düzeyinde artış eğilimine sahiptir. Bu artış eğiliminin zaman serisi içerisinde de farklı düzeylere ulaştığı tespit edilmiştir. Artış eğilimleri Çankırı ve Çerkeş’te 0.01 düzeyinde anlamlı iken, Ilgaz ve Kurşunlu’da 0.001 düzeyinde anlamlıdır. Bu anlamlı artışlar, analiz edilen istasyonlarda farklı zaman dilimlerinde başlayarak doğrusal olmayan, daha çok sıçrama ve dalgalanma şeklinde gerçekleşmiştir. Minimum sıcaklıklar ise Ilgaz dışındaki diğer istasyonlarda pozitif yönde anlamlı olmayan artış eğilimine sahiptir. Ilgaz istasyonunda ise anlamlı olmayan azalma eğiliminin yaşandığı tespit edilmiştir. Bu istasyondaki azalma eğiliminin ise anlamlı ve doğrusal olmayıp daha çok sıçrama ve dalgalanma şeklinde olduğu görülüp 2017 yılından sonra bir önceki yıla göre artış eğilimi gösterdiği tespit edilmiştir. Genel olarak araştırma sahasında sıcaklıkların artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu artışlarının ise antropojenik kaynaklı iklim değişikliği etkileriyle ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Yeryüzünde insan kaynaklı olumsuz etkilerin artması halinde gerek araştırma sahasındaki gerekse küresel sıcaklık artışlarındaki ısınma eğilimlerinin daha da kuvvetli hale geleceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, Sıcaklık Eğilimi, Mann Kendall ve Sen Slope

Maximum and Minimum Temperature Trends of Çankırı Province

Öz

The strengthened greenhouse effect, which has developed due to anthropogenic activities after the industrial revolution, has caused an increase in average temperatures by affecting the energy balance on earth in the direction of positive radiation. The increase in temperature adversely affects the natural and human systems on Earth. Although these increases are not at the same level in the whole of the earth, it is predicted to be realised as a long-term warming trend in the Mediterranean Basin where Turkey is located. For this reason, in this study, the maximum and minimum temperature trends of Çankırı province, part of the administrative boundary of which is located in the Central Anatolia Region and part in the Black Sea Region, were analyzed. Mann-Kendall and Sen Slope methods were used in the study. According to the results of the analyses, maximum temperatures have an increasing trend at statistically different significance levels. It was determined that this increasing trend reached different levels in the time series. While the increasing trends are significant at 0.01 level in Çankırı and Çerkeş, they are significant at 0.001 level in Ilgaz and Kurşunlu. These significant increases started at different time periods at the stations analyzed and were non-linear, mostly in the form of jumps and fluctuations. Minimum temperatures have a non-significant positive increasing trend at all stations except Ilgaz. A non-significant decreasing trend was observed at Ilgaz station. The decreasing trend at this station is not significant and linear, but rather in the form of jumps and fluctuations, and it was determined that after 2017, it showed an increasing trend compared to the previous year. In general, it is seen that temperatures in the research area are in an increasing trend. It is thought that these increases may be related to anthropogenic climate change effects. It is predicted that the warming trends in both the research area and global temperature increases will become stronger if the human-induced negative effects on the earth increase.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, Temperature Trend, Mann Kendall and Sen Slope

Kaynakça

• Acar, Z. (2018). İç Anadolu Bölgesi’nin ekstrem sıcaklık özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, 70, 93‐99.
• Acar-Deniz, Z., & Gönençgil, B. (2017). Türkiye sıcaklık ekstremlerindeki değişkenlikler. Coğrafya Dergisi, 35, 41-54. https://doi.org/10.26650/JGEOG347083.
• Acar, Z., Gönençgil, B., & Korucu-Gümüşoğlu, N. (2018). Long-Term Changes in Hot and Cold Extremes in Turkey. Coğrafya Dergisi, (37), 57-67.
• Avci, V., Sunkar, M., & Toprak, A. (2019). Ağrı-Eleşkirt Ovası’nda Sıcaklık ve Yağış Değerlerinde Görülen Eğilimlerin Analizleri (1969-2017). V. Uluslararası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu, 16-18 Ekim 2019, Ağrı
• Cosun, F., & Karabulut, M. (2009). Kahramanmaraş’ta ortalama, minimum ve maksimum sıcaklıkların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 53, 41-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21228/227810
• Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M., & Sümer, U. M. (2008). Türkiye’de Maksimum, Minimum ve Ortalama Hava Sıcaklıkları ile Yağış Dizilerinde Gözlenen Değişiklikler ve Eğilimler. TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu Bildiriler kitabı içinde, 69-84 Ankara.
• Duman, N., & İrcan, M. R, (2021a). Șanlıurfa İlinin Yağıș-Sıcaklık Eğilimleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 54, 515-536.
• Duman, N., & İrcan, M.R. (2021b). Çankırı ilinin iklimi. Türkan, O., Kale, M.M. (Ed.). Çankırı Coğrafya Araştırmaları içinde (39-78). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Durmuş, B., Bulut, İ., & Gönençgil, B. (2021). Antalya Bölümünde sıcaklık ve yağış indislerinin değişim analizleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78), 91-108. https://doi.org/10.17211/tcd.1009270
• Erlat, E. & Güler, H. (2018). Türkiye’de Sıcaklık Ekstremlerinin Sürelerinde Gözlenen Değişim ve Eğilimler (1950-2017). Ege Coğrafya Dergisi, 27 (2), 135-148.
• Esen, F. (2022). Tunceli iklim parametrelerine ait zaman serilerinin farklı istatistiksel analiz yöntemleriyle değerlendirilmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (81), 7-22. DOI: 10.17211/tcd.1151639
• Gocic, M., & Trajkovic, S. (2013). Analysis of changes in meteorological variables using Mann-Kendall and Sen's slope estimator statistical tests in Serbia. Global and Planetary Change, 100, 172–182. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2012.10.014
• Gönençgil, B. & İçel, G. (2010). Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyılarında yıllık toplam yağışlarda görülen değişimler (1975-2006). Türk Coğrafya Dergisi, 55, 1-12.
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2007). Climate change 2007-The physical science basis. In S. Solomon, Qin, D., M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K. B. Averyt, M. Tignor, & H. L. Miller (Eds.), Contribution of working group I to the fourth assessment report of the intergovernmental panel on climate change. Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.: Cambridge University Press.
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2012). Managing the risks of extreme events and disasters to advance climate change adaptation. In C. B. Field, V. Barros, T. F. Stocker, D. Qin, D. J. Dokken, K. L. Ebi, M. D. Mastrandrea, K. J. Mach, G.-K. Plattner, S. K. Allen, M. Tignor, & P. M. Midgley (Eds.), A special report of working groups I and II of the intergovernmental panel on climate change. Cambridge, UK, and New York, NY, USA: Cambridge University Press.
• Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2013). Climate change 2013: The physical science basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (T. F. Stocker, D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S. K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex, & P. M. Midgley Eds.). Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA: Cambridge University Press.
• İçel, G., & Ataol, M. (2014). Türkiye’de Yıllık Ortalama Sıcaklıklar ile Yağışlarda Eğilimler ve NAO Arasındaki İlişkileri (1975-2009). Coğrafya Dergisi, 28, 55-68. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iucografya /issue/25073/264641
• İrcan, M, R., & Duman, N. (2022). Van Gölü Havzası’ndaki maksimum ve minimum sıcaklıkların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (80), 39-52. https://doi.org/10.17211/tcd.1079628 Kendall, M. G. (1975). Rank correlation methods. Oxford, England London: Charles Griffin.
• Kostopoulou, E., & Jones, P. (2005). Assessment of climate extremesin the Eastern Mediterranean. Meteorology and Atmospheric Physics, 89, 69-85. https://doi.org/10.1007/s00703-005-0122-2 Kızılelma, Y., Çelik, M. & Karabulut, M. (2015). İç Anadolu Bölgesinde sıcaklık ve yağışların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (64),1-10. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21271/228382
• Kuglitsch, F.G., Toreti, A., Xoplaki, E., Della-Marta, P.M., Zerefos, C.S., Türkeş, M. & Luterbacher, J. (2010) Heat wave changes in the Eastern Mediterranean since 1960. Geophysical Research Letters, 37(4), L04802.
• Maheras, P., Flocas, H., Tolika, K., Anagnostopoulou, C. & Vafiadis, M. (2006). Circulation types and extreme temperature changes in Greece. Climate Research, 30(2), 161–174.
• Mann, H. B. (1945). Non-parametric test against trend. Econometrika, 13, 245-259.
• NOAA, (2024). 22 Aralık 2024 tarihinde “https://gml.noaa.gov/ccgg/trends/global.html” adresinden erişildi.
• Polat, P. & Sunkar, M. (2017). Rize’nin İklim Özellikleri ve Rize Çevresinde Uzun Dönem Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27 (1), 1-24. DOI: 10.18069/firatsbed.346684
• Salehi, S., Dehghani, M., Mortazavi, S. M., & Singh, V. P. (2019). Trend analysis and change point detection of seasonal and annual precipitation in Iran. International Journal of Climatology, 40(1), 308-323. https://doi.org/10.1002/joc.6211
• Salmi T., Määttä A., Anttila P., Ruoho-Airola T. & Amnell T. (2002). Detecting trends of annual values of atmospheric pollutants by the Mann-Kendall Test and Sen’s Slope Estimates -the excel template application Makesens. Helsinki: Finnish Meteorological Institute Publications on Air Quality No. 31.
• Sneyers, R. (1990) On the Statistical Analysis of Series of Observations, WMO Technical Note, No. 143, Geneva: World Meteorological Organization (WMO).
• Sen, P. K. (1968). Estimates of the regression coefficient based on Kendall's tau. Journal of the American Statistical Association, 63(324), 1379–1389. https://doi.org/10.1080/01621459.1968.10480934
• Şen, Ö. L., Kındap, T. & Bozyurt, D. (2008). Küresel ısınma ve Türkiye, iyimser senaryo. Yeşil Atlas, 11, 80-89.
• Topuz, M. & Karabulut, M. (2021). Doğu Anadolu Bölgesinde kar örtülü gün ve kar yağışlı günler sayısının eğilim analizi (1970-2020). Doğu Coğrafya Dergisi, 26 (46), 1-24.
• Türkeş, M. (1995). Türkiye’de yıllık ortalama hava sıcaklıklarındaki değişimlerin ve eğilimlerin iklim değişikliği açısından analizi. Çevre ve Mühendislik Dergisi, 9, 9-15.
• Türkeş, M. (1996) Spatial and Temporal Analysis of Annual Rainfall Variations in Turkey, International Journal of Climatology, 16, 1057-1076.
• Türkeş, M., Sümer, U. M. & Demir, İ. (2002). “Türkiye’nin günlük ortalama maksimum ve minimum sıcaklıkları ile sıcaklık genişliğindeki eğilimler ve değişiklikler”. Prof. Dr. Sırrı Erinç Adına Klimatoloji Çalıştayı Bildiriler Kitabı, 89-106.
• Türkeş, M. (2003). Küresel iklim değişikliği ve gelecekteki iklimimiz. 23 Mart Dünya Meteoroloji Günü Kutlaması Gelecekteki İklimimiz Paneli, Bildiriler kitabı içinde, (s. 12-37), (Ed.: M. Türkeş), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 23 Mart 2003, Ankara.
• Türkeş, M. (2008), Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler, İklim Değişikliği ve Çevre, 1, 26-37.
• Türkeş, M. (2012a). Türkiye’de gözlenen ve öngörülen iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4(2), 1-32.
• Türkeş, M. (2012b). Kuraklık, çölleşme ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin ayrıntılı bir çözümlemesi. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 20 (1), 7-55.
• Türkeş, M. (2013). İklim Değişiklikleri: Kambriyen’den Pleyistosene, Geç Holosen’den 21.Yüzyıla. Ege Coğrafya Dergisi, 22(1), 1-25.
• Türkeş, M. (2017). Türkiye’nin iklimsel değişkenlik ve sosyo-ekolojik göstergeler açısından kuraklıktan etkilenebilirlik ve risk çözümlemesi. Ege Coğrafya Dergisi, 26 (2), 47-70.
• Türkeş, M., Sümer, U. M. & Çetiner, G. (2000). Küresel iklim değişikliği ve olası etkileri, Çevre Bakanlığı, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi seminer notları. 13 Nisan 2000, İstanbul Sanayi Odası, 7-24, ÇKÖK Gn. Md., Ankara. World Meteorological Organization (WMO). (2016). WMO Statement on the status of the global climate in 2015. WMO - No.1167. WMO: Author.
• Yang, K.,Ye, B., Zhou, D., Wu, B., Foken, T., Qin, J. & Zhou, Z, (2011). Response of hydrological cycle to recent climate changes in the Tibetan Plateau. Climatic Change, 109, 517–534.