Okul Yöneticilerinin Psikolojik Sözleşme Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 2, 343 - 362, 29.07.2020

Şenay Sezgin Nartgün , Sibel Demirer

https://doi.org/10.17860/mersinefd.680543

Öz

Psikolojik sözleşme çalışanlar ve örgütler arasında yazılı olmayan beklentileri ifade etmektedir. Bu araştırmada, okul yöneticilerinin psikolojik sözleşme algılarını incelemeye yönelik “psikolojik sözleşme algısı ölçeği” geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Ölçeğin geçerliği için açımlayıcı faktör analizi (AFA) ve doğrulayıcı faktör analizinden (DFA) yararlanılmıştır. Ölçeğin açımlayıcı faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi ve nihai uygulaması için veriler üç farklı çalışma grubundan toplanmıştır. Faktör analizi sonucunda 20 maddeden; işlemsel, ilişkisel ve dengeli sözleşme boyutlarından oluşan Okul Yöneticilerinin Psikolojik Sözleşme Algısı Ölçeği geliştirilmiştir. Geliştirilen ölçek Bolu ilinde görev yapan 249 ilkokul, ortaokul ve lise okul yöneticisine uygulanmıştır. Ölçeğin güvenirliği için Cronbach’s Alpha değerleri hesaplanmış ve işlemsel sözleşme boyutunda ,70; ilişkisel sözleşme boyutunda ,85; dengeli sözleşme boyutunda ,95 ve toplam psikolojik sözleşme ölçeğinde ,88 olarak bulunmuştur. Bolu ilinde görev yapan 249 okul yöneticisinden elde edilen verilerle betimsel analiz yapılmış ve okul yöneticilerinin psikolojik sözleşmeye ilişkin ilişkisel sözleşme, dengeli sözleşme ve toplam psikolojik sözleşme algılarının “katılıyorum” düzeyinde olduğu ve işlemsel sözleşme algılarının ise “kararsızım” düzeyinde olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

psikolojik sözleşme, okul yöneticileri, ölçek geliştirme

Kaynakça

• Anderson, N. & Schalk, R. (1998). The psychological contract in retrospect and prospect. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 19(1), 637-647.
• Argyris, C. (1960). Understanding organizational behavior. Homewood, Dorsey Press.
• Aselage, J. & Eisenberger, R. (2003). Perceived organizational support and psychological contracts: A theoretical integration. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 24(5), 491-509.
• Bilgin, L. (2007). Psikolojik sözleşmelerin oluşumu, gelişimi ve ihlalinde toplu ve bireysel sözleşmelerin rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1).
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470-483.
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Büyükyılmaz, O. (2013). Akademik Personel Açısından Psikolojik Sözleşme İhlali İle İşten Ayrılma Niyeti Arasındaki İlişkilerin Analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Conway, N. & Briner, R.B. (2002). A daily diary study of affective responses to psychological contract breach and exceeded promises, Journal of Organizational Behavior, 23, 287-302.
• Conway, N. & Briner, R. B. (2009). Fifty years of psychological contract research: What do we know and what are the main challenges. International Review of Industrial and Organizational Psychology, 24(71), 71-131.
• Conway, N. & Coyle-Shapiro, J. A. M. (2012). The reciprocal relationship between psychological contract fulfilment and employee performance and the moderating role of perceived organizational support and tenure. Journal of occupational and Organizational Psychology, 85(2), 277-299.
• Coyle-Shapiro, J. A.M. & Kessler, I. (2002). Exploring reciprocity through the lens of the psychological contract: employee and employer perspectives. Journal of Work and Organizational Psychology, 11, 69–86.
• Coyle-Shapiro, J. A-M. & Parzefall, M. (2008). Psychological contracts. In: Cooper, Cary L. and Barling, Julian, (Eds.), The SAGE handbook of organizational behavior (pp. 17-34). London, UK :SAGE Publications.
• Cullinane, N. & Dundon, T. (2006). The psychological contract: A critical review. International Journal of Management Reviews, 8(2), 113-129.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Dabos, G. E. & Rousseau, D. M. (2004). Mutuality and reciprocity in the psychological contracts of employees and employers. Journal of Applied Psychology, 89(1), 52-72.
• De Vos, A., Buyens, D. & Schalk, R. (2003). Psychological contract development during organizational socialization: Adaptation to reality and the role of reciprocity. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 24(5), 537-559.
• Demirkasımoğlu, N. (2012). Kamu ve Özel İlköğretim Okulu Sınıf Öğretmenlerinin Psikolojik Sözleşme Algıları ve İş Çevresine Uyum Düzeyleri ile İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dönmez, N. (2015). Ortaokullarda Görev Yapan Öğretmenlerin Psikolojik Sözleşme Düzeyleri ile Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Envergil, D. (2018). Sağlık Çalışanlarının Psikolojik Sözleşme Algılarının Örgütsel Güven, Örgütsel Özdeşleşme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, I., Demir, O., Özdamar, K. ve Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences,33(1), 210-223.
• Guest, D. E. (2004). The psychology of the employment relationship: An analysis based on the psychological contract. Applied Psychology, 53(4), 541-555.
• Guest, D. E. & Conway, N. (2002). Communicating the psychological contract: An employer perspective. Human Resource Management Journal, 12(2), 22-38.
• Herriot, P. & Pemberton, C. (1997). Facilitating new deals. Human Resource Management Journal, 7(1), 45-56.
• Hooper, D., Coughlan, J. & Mullen, M. R. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53-60.
• İlhan, M. ve Çetin, B. (2014). LISREL ve AMOS programları kullanılarak gerçekleştirilen yapısal eşitlik modeli (YEM) analizlerine ilişkin sonuçların karşılaştırılması. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(2), 26-42.
• Kaldırımcı, N. (1987). Motivasyon için anahtar bir kavram: Psikolojik sözleşme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1.
• Kautz, K. & Bjerknes, G. (2015). Tales of it consultants: Understanding psychological contract maintenance and employment termination. Australasian Journal of Information Systems, 19, 71-95.
• Kotter, J. P. (1973). The psychological contract: Managing the joining-up process. California Management Review, 15, 91–99.
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
• Levinson, H., Price, C.R., Munden, K.J., Mandl, H.J. & Solley, C.M. (1962). Men, management, and mental health. Cambridge, MA, US: Harvard University Press.
• MacNeil, I. (1985). Relational contracts: What we do and do not know. Wisconsin Law Review, 483-525.
• Maguire, H. (2002). Psychological contracts: are they still relevant?. Career Development International, 7(3), 167-180.
• McLean Parks, J., Kidder, D. L. & Gallagher, D. G. (1998). Fitting square pegs into round holes: Mapping the domain of contingent work arrangements onto the psychological contract. Journal of Organizational Behavior, 19, 697-730.
• Miles, J.A. (2012). Management and organization theory: A Jossey-Bass Reader. John Wiley & Sons.
• Millward, L.J. & Hopkins, L.J. (1998). Psychological contracts, and job commitment. Journal of Applied Psychology, 28(16), 1530-1556.
• Mimaroğlu, H. (2008). Psikolojik Sözleşmenin Personelin Tutum ve Davranışlarına Etkileri: Tıbbi Satış Temsilcileri Üzerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Özdemir, M. ve Demircioğlu, E. (2015). Devlet liselerinde üretim karşıtı iş davranışları ve psikolojik sözleşme ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(1), 41-59.
• Özgen, M. H. ve Özgen, H. (2010). Psikolojik sözleşme ve boyutlarının iş tatmini, örgütsel bağlılık ve işten ayrılma niyetine etkileri; Tıbbi satış temsilcileri üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 1-19.
• Öztürk, M., Eryeşil, K. ve Damar, A. (2018). Psikolojik sözleşme algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisinde örgütsel güvenin aracılık rolü. Electronic Turkish Studies, 13(26), 985-1000.
• Patrick, H. (2008). Psychological contract and employment relationship. The Icfai University Journal of Organizational Behavior, VII (4), 7-24.
• Raykov, T. & Marcoulides, G. A. (2006). On multilevel model reliability estimation from the perspective of structural equation modeling. Structural Equation Modeling,13(1),130-141.
• Robinson, S. L. (1996). Trust and breach of the psychological contract. Administrative Science Quarterly, 41, 574–599.
• Robinson, S. L., Kraatz, M. S. & Rousseau, D. M. (1994). Changing obligations and the psychological contract: A longitudinal study. Academy of Management Journal, 37(1), 137-152.
• Robinson, S. L. & Morrison, E.W. (1995). Psychological contracts and OCB: The effect of unfulfilled obligations on civic virtue behavior. Journal of Organizational Behavior, 16, 289–298.
• Robinson, S. L. & Rousseau, D. M. (1994). Violating the psychological contract: Not the exception but the norm. Journal of Organizational Behavior, 15(3), 245-259.
• Rousseau, D.M. (1989). Psychological and implied contracts in organizations. Employee Responsibilities and Rights Journal, 2(2), 121-139.
• Rousseau, D. M. (1990). New hire perceptions of their own and their employer’s obligations: A study of psychological contracts. Journal of Organizational Behavior, 11, 389–400.
• Rousseau, D. M. (1995). Psychological contracts in organizations: Understanding written and unwritten agreements. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Rousseau, D. M. (2000). Psychological contract inventory technical report. Pittsburgh: Carnegie Mellon University, 1-52.
• Rousseau, D. M. (2001). Schema, promise and mutuality: the building blocks of the psychological contract. Journal of Occupational and Organizational Psychology,74, 511–541.
• Rousseau, D.M. & McLean Parks, I.M. (1993). The contracts of individuals and organizations. Research in Organizational Behavior, 15, 41-43.
• Rousseau, D. M. & Wade-Benzoni, K. A. (1994). Linking strategy and human resource practices: How employee and customer contracts are created. Human Resource Management, 33(3), 463-489.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H. & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Schumacker, R.E. & Lomax, R.G. (2016). A beginner's guide to structural equation modeling. NY: Routledge.
• Shore, L. M. & Tetrick, L. E. (1994). The psychological contract as an explanatory framework in the employment relationship. In C. L. Cooper, & D. M. Rousseau (Eds.), Trends in organizational behavior (Vol. 1, pp. 91–109). New York: Wiley.
• Shuping, J.G. (2009). The impact of human resource practices on the psychological contract: A quantitative study. Yüksek Lisans Tezi, University of Pretoria, Pretoria.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics. Allyn & Bacon/Pearson Education.
• Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi SPSS veri analizi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tekleab, A. & Taylor, S. (2003). Aren’t there two parties in the employment relationship? Antecedents and consequences of organization–employee agreement on contract obligations and violations. Journal of Organizational Behavior, 24, 585–608.
• Tezcan, C. (2008). Yapısal Eşitlik Modelleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Topcu, M. K. (2015). Çalışanların Kişilik Özelliklerinin Örgütsel Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkisinde Psikolojik Sözleşme Algısının Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Turnley, W. H., Bolino, M. C., Lester, S. W. & Bloodgood, J. M. (2003). The impact of psychological contract fulfillment on the performance of in-role and organizational citizenship behaviors. Journal of Management, 29(2), 187-206.
• Turnley, W. H. & Feldman, D. C. (2000). Re-examining the effects of psychological contract violations: unmet expectations and job dissatisfaction as mediators. Journal of Organizational Behavior, 21, 25-42.
• Yılmaz, A. (2012). Psikolojik Sözleşme ve Örgütsel Güven Arasındaki İlişkinin Analizi: Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.