Türkçe-İngilizce Çevirilerde Üçüncü Tekil Kişi Adılı, Dilbilgisel Cinsiyet ve Cinsiyet Çağrışımları

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 2, 107 - 128, 18.10.2023

Serra Bengi Kaptan , Özlem Kurtoğlu Zorlu

Öz

Türkçede dilbilgisel cinsiyet işaretlemeleri olmaması, İngilizce’ye çevirilerde eşdeğerlik sorunlarına neden olmaktadır. Çalışma, Türkçeden İngilizceye yapılan çevirilerde üçüncü tekil kişi adılı olan “o” (he/she/it) eşdeğerliliğinin sağlanamadığı durumlarda uygulanabilecek yöntemleri incelemektedir ve aynı zamanda, Türkçe bağlamında meslek adlarına dair cinsiyet çağrışımlarının açıklanması amaçlanmıştır. Çalışma için belirlenen doktor, öğretmen, mühendis, avukat ve sekreter adlarını içeren beş tümce çevirisi makine çevirisi araçlarına ve İngilizce Mütercim-Tercümanlık bölümlerinin hazırlık, 1, 2, 3 ve 4. Sınıflarının öğrencilerine anket yoluyla yaptırılmıştır. Üçüncü tekil kişi adılı kullanımlarına bakılmıştır. Ayrıca, Türkçe Ulusal Derlemi’nden her bir meslek adının verileri alınmıştır ve sonuçları diğer çeviri verileriyle karşılaştırılmıştır. Üçüncü tekil kişi adılında eşdeğerlik sağlanamadığında anlamsal ve yapısal çeviri sorunları gözlemlenmiştir ve bazı öğrencilerin faydalandığı yöntemler belirlenmiştir. Derlem verileri üzerinden mesleklerin cinsiyet çağrışımları incelenmiştir. Derlem verisinde tespit edilen çağrışımların her iki çeviri verisinde de benzer örüntülere sahip olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eşdeğerlik, Çeviribilim, Derlem Dilbilim, Toplumsal Cinsiyet, Meslekler

Third-person Singular, Grammatical Gender, and Gender Association in Turkish-English Translations

Öz

The lack of grammatical gender markers in Turkish causes equivalence problems in translations into English. This study examines the methods that can be applied when the equivalence of the third-person singular noun "o" (he/she/it) cannot be achieved in translations from Turkish to English and also aims to explain the gender associations of profession names in the Turkish context. Five sentences containing the words doctor, teacher, engineer, lawyer, and secretary were translated using machine translation tools, and a questionnaire was administered to students in the preparatory, 1st, 2nd, 3rd, and 4th grades of the English Translation and Interpreting departments. The use of third-person singular nouns was analyzed. In addition, data for each profession were retrieved from the Turkish National Corpus, and the results were compared with other translation data. Semantic and structural translation problems were observed when equivalence could not be achieved in the third-person singular, and the methods used by some students were identified. Gender connotations of professions were analyzed through corpus data. It was found that the associations identified in the corpus data had similar patterns in both translations.

Anahtar Kelimeler

Equivalence, Translation Studies, Corpus Linguistics, Gender, Professions

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U., Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. ve Piperidis, S. (Yay. haz.), Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012) içinde (ss. 3223-3227). İstanbul, Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html.
• Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü., & Demirhan, U. U. (2017). A frequency dictionary of Turkish. Taylor & Francis.
• Aydınoğlu, N. (2015). Kadın ve dil. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 217-230.
• Baker, M. (2018). In other words: A coursebook on translation (3. Baskı). Routledge.
• Bassnett-McGuire, S. (1980). Translation studies. Methuen.
• Börekçi, M., & Tercanlıoğlu, L. (1999). Türkçe ve İngilizce'de dil ve cins ilişkisi üzerine bir deneme. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12), 31-52.
• Braun, F. (2000). Gender in the Turkish language system. Turkic Languages, 4, 3-21.
• Cameron, D. (1998). Gender, language, discourse: A review essay. Journal of Women in Culture and Society, 23(4), 945-973.
• Catford, J. (1965). A linguistic theory of translation. Oxford University Press.
• Denham, K., & Lobeck, A. (2013). Linguistics for everyone: an introduction. Wadsworth.
• Ejder Apay, S. & Uzun Özer, B. (2020). Atasözleri ve deyimlerde toplumsal cinsiyet imgesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 1120-1130.
• Gries, S. T. (2009). Quantitative corpus linguistics with r. a practical introduction. Routledge.
• Holmes, J. S. (1972). The name and nature of translation studies. Translation Section of the third International Congress of Applied Linguistics 21–26 Ağustos (ss. 66–79) içinde, Copenhagen.
• Holmes, J. S. (2000). The name and the nature of translation studies, L. Venuti (Yay. haz.), The translation studies reader (ss. 172-185) içinde. Routledge.
• House, J. (1977). A model for translation quality assessment. TBL-Verlag Narr.
• Jakobson, R. (1959). On linguistic aspects of translation. R. A. Brower (Yay. haz.), On Translation (ss. 232-39) içinde. Harvard University Press.
• Kansu-Yetkiner, N. (2006). Reflections of gender construction in Turkish: Female devaluation in gendered proverbs. Proverbium: International yearbook of proverb scholarship, 23, 287-308.
• Koller, W. (1979). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Quelle and Meyer.
• Matthews, P. (1997). The concise Oxford dictionary of linguistics, p. 248. Oxford University Press.
• McConnell-Ginet, S. (2014). Gender and its relation to sex: The myth of ‘natural’ gender. G. G. Corbett (Yay. haz.), The expression of gender (ss. 3-37) içinde. Walter de Gruyter.
• Munday, J. (2001). Introducing translation studies. Routledge.
• Munday, J., Pinto, S.R., & Blakesley, J. (2022). Introducing translation studies: Theories and applications (5. baskı). Routledge.
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Prentice Hall International.
• Nida, E. A. (1964). Toward a science of translating: With special reference to principles and procedures involved in Bible translating. Brill.
• Nida, E. A. & Taber. C. R. (1982). The theory and practice of translation. Brill.
• Özkan, B. & Gündoğdu, A. E. (2011). Toplumsal cinsiyet bağlamında Türkçede atasözleri ve deyimler. Turkish Studies - International periodical for the languages, literature and history of Turkish or Turkic, 6(3), 1133-1147.
• Palumbo, G. (2009). Key terms in translation studies. Continuum International Publishing Group.
• Pasin, G. (2017). Sosyal psikolojik açıdan toplumsal cinsiyet ve atasözleri: erkek egemen cinsiyetçiliğin Türk atasözlerine yansıması [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çağ Üniversitesi.
• Schleiermacher, F. (1813). On the different methods of translating. R. Schulte ve J. Biguenet (Yay. haz.) Theories of translation: an anthology of essays from Dryden to Derrida içinde. (36–54). The University of Chicago Press. 1992.
• Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford University Press.
• Sunderland, J. (2011). Language, gender and children’s fiction. Continuum.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2022). Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri 2022. https://www.tuik.gov.tr/media/announcements/toplumsal_cinsiyet_istatistikleri.pdf adresinden 18 Eylül 2023 tarihinde alınmıştır.
• Tytler, A. F. (1979). Essay on the principles of translation (2. Baskı). Garland Publishing Inc.
• Vinay, J.P. & Darbelnet, J. (1995). Comparative stylistics of French and English: a methodology for translation, translated by (J. C. Sager ve M. J. Hamel, Çev.) John Benjamins.
• Wardhaugh, R. (2006). An introduction to sociolinguistics (5. Baskı). Blackwell Publishing.
• Zanettin, F. (2015). Translation-driven corpora: Corpus resources for descriptive and Applied Translation Studies. Routledge.