Türkçede Umut Düğüm Sözcüğünün Örüntüsel Görünümleri: Derlem Temelli Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 2, 73 - 90, 25.07.2024

Yasemin Koç , Fatma Çalışkan , Damla Özdemir , Müjgan Toktay , Ayşe Eda Gündoğdu

Öz

Dilde bir sözcüksel birimin anlamsal profilinin elde edilmesinde bağlamsal koşullarının tanımlanması büyük önem taşımaktadır. Söz konusu koşulların bir bölümü örüntüsel görünümler adı altında değerlendirilmekte ve derlem temelli bir bakış açısıyla incelendiğinde düğüm sözcüğün farklı uzanımları çeşitli dizimsel özellikleri aracılığıyla betimlenebilmektedir. Bu çalışmada Türkçede umut düğüm sözcüğü, sözcük anlambilimsel bağlamda serbest bileşim, eşdizim, dilbilgisel birliktelik, deyim ve birleşik sözcük örüntüleri açısından incelenmiştir. Betimsel modelde tasarlanmış bu araştırmada verisetlerinin oluşturulmasında Türkçe Ulusal Derlemi 3.0’dan yararlanılmıştır. Toplam 2628 bağımlı dizin üzerinden gerçekleştirilen tematik çözümleme sonucu umut düğüm sözcüğünün sıklıkla eşdizim, deyim ve dilbilgisel birliktelik kurulumlarının bir parçası olarak dilsel düzleme çıktığı, bunu sırasıyla serbest bileşim ve birleşik sözcük kurulumlarının takip ettiği bulgulanmıştır. Ayrıca düğüm sözcüğün karma örüntü oluşturma, bağımsız tümcelere eklenme ve atasözü içinde sözcüksel birim özelliği taşıma gibi işlevlere de sahip olduğu elde edilen önemli bulgular arasındadır.

Anahtar Kelimeler

derlem dilbilim, serbest bileşim, eşdizim, dilbilgisel birliktelik, deyim, birleşik sözcük, umut.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

121K705

Teşekkür

Bu çalışmada 3501 programı kapsamında 121K705 numaralı ve “Türkçede Ad Örüntüleri: Eşdizimlilik, Dilbilgisel Birliktelik, Anlam Tercihi ve Anlambilimsel Söylem Ezgisi Görünümleri -Derlem Temelli Bir Uygulama” başlıklı TÜBİTAK projesinin bünyesinde, TÜBİTAK BİÇABA-Birlikte Çalışıp Birlikte Başaracağız Burs Programı kapsamında yürütülen araştırma sürecinin çıktılarından yararlanılmıştır. Katkılarından dolayı TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

Co-occurrence Views of the Umut Node Word: A Corpus-Based Research

Öz

In the process of determining the semantic profile of a lexical unit in a language, the definition of its contextual conditions is of great importance. Some of these conditions are considered as co-occurrence views, and when analyzed from a corpus-based perspective, different extensions of the node word can be described through various syntactic features. In this study, the node word umut in Turkish is analyzed in terms of free combination, collocation, colligation, idiom, and compound word patterns in lexical semantic context. In this descriptive study, the Turkish National Corpus 3.0 was used to create the datasets. Thematic analysis was carried out on a total of 2628 concordance, and it was found that the node word umut frequently appears on the linguistic plane as part of collocation, idiom, and grammatical association constructions, followed by free composition and compound word constructions respectively. In addition, it is among the important findings that the node word has functions such as forming a mixed pattern, being added to sentences, and carrying a lexical unit feature in the proverb.

Anahtar Kelimeler

corpus, free combination, collocation, colligation, idiom, compound word, umut.

Proje Numarası

121K705

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U., Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. ve Piperidis, S. (Yay. haz.) içinde, Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye.
• Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü., ve Demirhan, U.U. (2017). A frequency dictionary of Turkish: core vocabulary for learners. Routledge.
• Atkins, S. ve Clear, J. (1992). Corpus design criteria. Literary and Linguistic Computing, 7(1), 1-16.
• Baker, P. (2006). Using corpora in discourse analysis. Continuum International Publishing Group.
• Cowie, A. P. (1994). Phraseology. R. E. Asher (Yay. haz.), The encyclopaedia of language and linguistics içinde (ss. 3168-3171). Pergamon.
• Cowie, A. P. (1998). Phraseology: Theory, analysis, and applications. Clarendon Press.
• Firth, J. R. (1957). Modes of meanings. Papers in Linguistics 1934-1951. Oxford University Press.
• Gökçe, O. (2006). İçerik analizi kuramsal ve pratik bilgiler. Siyasal Kitabevi.
• Gündoğdu, A. E. (2023). Derlem temelli eşdizimlilik çıkarımında yöntemsel, anlambilimsel ve biçimsözdizimsel süreçler -proje temelli bir durum çalışması-. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(2), 1454-1488.
• Halliday, M. A. K. (1966). Lexis as a linguistic level. C. E. Bazell, J. C. Catford, M. A. K. Halliday, R. H. Robins (Yay. haz.), In memory of J.R. Firth içinde (ss. 148-162). Longmans.
• Hoey, M. (2000). A world beyond collocation: new perspectives on vocabulary teaching. Lewis, M. (Yay. haz.). Teaching collocation içinde (ss. 224-245). Language Teaching Publications.
• Leech, G. (1992). Introducing English grammar. Penguin English Linguistics.
• McEnery, T. (2003). Computational linguistics. R. Mitkov (Yay. haz.). Corpus linguistics içinde (ss. 448-463). Oxford University Press.
• McEnery, T. ve Hardie, A. (2012). Corpus linguistics. Cambridge University Press.
• Mel’čuk, I. (1998). Collocations and lexical functions. A. P. Cowie (Yay. haz.). Phraseology: Theory, analysis and applications içinde (ss. 23-53). Clarendon Press.
• Nesselhauf, N. (2005). Collocations in a learner corpus. John Benjamins Publishing Company.
• Šarić, Ljiljana. 2020. Metaphorical conceptualization of hope (nada) in Croatian: A corpus-based study. Journal of Contemporary Philology, 3(2), 7-27.
• Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford University Press.
• Sinclair, J. (1992). Collins COBUILD English usage. HarperCollins.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/