İmam Şâfiî’nin Kavl-i Kadîm ve Kavl-i Cedîd’inin Oluşmasına Etki Eden Sosyal Faktörler

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 1, 169 - 194, 30.06.2019

Abdurrahman Güneş

Öz

Sosyal değişim ve dönüşüm ile birlikte sosyal bir olgu olarak dinin de aynı ölçüde bundan etkilendiği, gizlenmesi ya da inkârı mümkün olmayan sosyal bir realitedir. Birer dinî grup olarak mezhepler
de ortaya çıktıkları ve geliştikleri sosyal ortam göz önüne alınarak ancak daha iyi analiz edilebilirler. Bu çerçeveden baktığımızda, İmam Şâfiî’nin diğer imamlara nazaran görüşlerinde daha fazla
değişiklik yaptığı göze çarpmaktadır. Özellikle son durağı olan Mısır’a gittiğinde Kavl-i Kadîm denilen eski görüşlerini değiştirerek yeni içtihatlarda bulunmuştur. Bu durumun sosyolojik birçok nedeni vardır. Bunu anlamak için öncelikle onun yaşadığı ortamı, bilgi kaynaklarını, hocalarını, eserlerini ve öğrencilerini tanımak gerekir. Bu nedenle bu çalışmada önce İmam Şâfiî’nin (ö.204/820) hayat serüveni incelenmiş ve daha sonra onun görüş değişikliğine etki eden sosyal faktörlerden bahsedilmiştir. Bunlar arasında onun çok yer değiştirmesi sonucunda, gittiği bölgelerde farklı örf-adet
ve hayat tarzı ile karşılaşmasını, yeni hadislere ve bilgi kaynaklarına ulaşmasını, özellikle Ehl-i Re’y
taraftarı hocalardan ders almasını ve onlarla çeşitli ilmî tartışma ve münakaşalarda bulunmasını
saymak mümkündür.  

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, İmam Şafiî, Sosyal Değişme, Kavl-i Kadîm, Kavl-i Cedîd, Sosyal Faktör

Kaynakça

• Acar, Abdurrahman. “İmam Şâfiî’nin Yaşadığı Dönem”. Uluslararası İmam Şâfiî Sempozyumu(7-9 Mayıs 2010). Ed. Mehmet Bilen. 16-33. İstanbul: Kent Işıkları, 2012.
• Aktepe, İshak Emin. “İmam Şâfiî’nin ‘Hadis Sahih İse Mezhebim odur’ Sözünü Yeniden Düşünmek”. Uluslararası İmam Şâfiî Sempozyumu(7-9 Mayıs 2010). Ed. Mehmet Bilen. 204-225. İstanbul: Kent Işıkları, 2012.
• Candan, Abdurrahman. “İmam Şâfiî’nin Erken Dönem (Kadim) Görüşlerinin Oluşmasında İmam Mâlik’in Etkisi”, Diyanet İlmî Dergi, 47/2 ( Nisan-Mayıs-Haziran 2011): 117-144.
• Çelik, Celaleddin. “Göç, Kentleşme ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. Ed. Niyazi Akyüzİhsan Çapcıoğlu, 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Çelik, Celaleddin. Şehirleşme ve Din. Konya: Çizgi Kitabevi, 2002.
• Dağcı, Şamil. İmam Şâfiî-Hayatı ve Fıkıh Usûlündeki Yeri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 87-93. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Duman, Soner. “Ebû Hanife’nin İçtihatlarındaki Değişim (Kaynaklar-Sebepler-Analiz)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (Haziran 2012): 441-445.
• Duman, Soner. Şâfiî’nin Kıyas Anlayışı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayını, 2009.
• Duman, Soner. “Türkiye’de Şâfiî Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (Haziran 2014): 359-381.
• Ebû Davûd, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistanî. es-Sünen. 1-7, thk. Şuayb el-Arnaut ve Muhammed Kamil Karabelli, Dimeşk: Daru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1430/2009
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam Şâfiî. Trc. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid. “İmam Şâfiî ve Orta Yol İdeolojisinin Tesisi”. Trc. Salih Özer. Sünnî Paradigmanın Oluşumunda Şafiî’nin Rolü. Haz. M. Hayri Kırbaşoğlu. 103-124. Ankara: Kitabiyat, 2003.
• el-Cevziyye, İbn Kayyım. İ’lamü’l-muvakkiîn an Rabbi’l Alemîn . Beyrut: 1973.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukuku’nda Ahkâmın Değişmesi. 7. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• es-Sübkî, Takıyuddîn Ali b. Abdilkâfi. “İmam Şâfiî’nin ‘Hadis Sahih İse Mezhebim odur’ Sözünün Anlamı”. Trc. İshak Emin Aktepe, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9/3 (Ocak 2009): 293-321.
• eş-Şâfiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdrîs. er-Risale. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Daru’l Kütübü’l İlmiyye, ts.
• Günay, Musa. “Örfün Tanımı, Delil Oluşu ve İmam Ebû Hanife’nin Bazı Konuları Örfle Çözümlemesi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/32 (Temmuz-Aralık 2014): 26-49.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Güngör, Erol. İslam’ın Bugünkü Mes’eleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1993.
• Hanbel, b. Ahmed. el-Müsned. 1-50, thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri, Müessesetü’rRisale,1420/1999.
• Herakleitos. Fragmanlar. Trc. Cengiz Çakmak. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• İbn Abidîn. “Neşrü’l-Arf Fi Binai B’adi’l-Ahkâm Ala’l-Urf-2” . Beyrut: Mecmuatü’r-Resail2, ts. İbn Haldûn. Mukaddime-I. Trc. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1986.
• Kahraman, Abdullah. “Şer’i Deliller”. İslam Hukuku El Kitabı. Ed. Talip Turcan. 195-217. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Karaman, Hayrettin. İslam’ın Işığında Günün Mes’eleleri-I. 3. Baskı. İstanbul: Marifet Yayınevi, 1982.
• Kehrer, Günter. Din Sosyolojisi. Trc. Semahat Yüksel. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1992.
• Kılıçer, M. Esad. “Ehl-i R’ey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 520-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kongar, Emre. Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1981.
• Korkmaz, Arif. “Göç ve Din”. Din Sosyolojisi. Ed. Mehmet Bayyiğit. Konya: Palet Yayınları, 2013.
• Koşum, Adnan. “İmam Şâfiî’nin er-Risale’sini Yazdığı Ortam ve er-Risale’ye Etki ve Yansımaları”, Diyanet İlmî Dergi 50/2 (Nisan-Mayıs-Haziran 2014): 23-42.
• Krech, David- Crutchfield, Richard S. Cemiyet İçinde Fert. Trc. Mümtaz Turhan. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1983.
• Kur’an-ı Kerim Meali, (hazırlayanlar: Halil Altuntaş ve Muzaffer Şahin), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Lumeyn, En-Nâcî. “İmam Şâfiî’nin Bazı Görüşlerini Değiştirmesinde Mısır’daki Çevreden Etkilenmesi Meselesi”. Trc. Muammer Bayraktutar. e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi 3 (ISSN:1308-9633) (Nisan 2010): 117-128.
• Okumuş, Ejder. “Toplumsal Değişim ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. Ed. Niyazi Akyüzİhsan Çapcıoğlu. 3. Baskı. 271-296. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Okuyucu, Nail. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Onat, Hasan. “Din Alanında Yeniden Yapılanma Üzerine”. Din Öğretimine Yeni Yaklaşımlar. Haz. Hasan Hüseyin Dilaver. 97-107. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 2000
• Özdemir, Muhittin. “İlk Dönem Şâfiî Furû-i Fıkıh Literatürünün Gelişimi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 23 ( Haziran 2014): 371-402.
• Savluk, Hikmet. “İmam Şâfiî’nin Bir Meselede İki Görüşü Olması Sorunu(es-Silsile Örneği)”, İhya-Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 1/2 (Temmuz 2015): 57-82.
• Şafak, Ali. İslam Hukuku’nun Tedvini. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Yayınları, 1978.
• Togan, Zeki Velidi. Tarihte Usûl. İstanbul: Enderun Kitapevi, 1985.
• Türkdoğan, Orhan. Değişme-Kültür ve Sosyal Çözülme. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş. Trc. Battal İnandı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
• Yaman, Ahmet. “Fıkhın Sosyolojik Yürürlüğü Bağlamında Fetvada Değişim”, Diyanet İlmî Dergi 50/2 (Nisan-Mayıs-Haziran 2014): 7-21.
• Yang, Fenggang-Ebaugh, Helen Rose. “Yeni Göçmen Dinlerdeki Değişimler ve Küresel Etkileri”. Trc. İhsan Çapcıoğlu. Din Sosyolojisi-Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar-I. 2. Baskı. Ed. Bünyamin Solmaz-İhsan Çapcıoğlu. 125-156. Konya: Çizgi Kitabevi, 2009.
• Zeydan, Abdulkerim. İslam Hukuku’na Giriş. Trc. Ali Şafak. 2. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1985.