Mezheplerin Ana İhtilâf Konularından Biri Olarak Kabir Azâbı

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 9 - 32, 30.06.2020

Mehmet Kubat

Bu makale için 30 Haziran 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mesned/issue/85062/1507019

Öz

Akıl yürütme veya beş duyu vasıtasıyla bilinemeyip yalnızca vahiy yoluyla sâbit olan gaybî konulardan biri de kabir azâbıdır. Kabir azâbı konusunda bazı âyetlerin işareti ve çeşitli hadislerin de beyanları söz konusudur. Bu âyet ve hadisler itikadî mezhepler tarafından farklı yorumlanarak farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Ehl-i Sünnet âlimleri, Fir’avun ve ona uyanların sabah akşam ateşe arz edildiğini, kıyamet gününde ise azâbın en şiddetlisine çarptırılacaklarını, münâfıkların iki defa azap gördükten sonra ayrıca büyük bir azâba da mâruz bırakılacağını, kâfirlere cehennemdeki büyük azaptan önce yakın bir azâbın da tattırılacağını bildiren âyetler ile Hz. Peygamber’in kabirde azap gören bazı kimselerin sesini işittiğine, kabir azâbından Allah’a sığındığına, cenaze namazını kıldırdığı ölüyü kabir azâbından koruması için Allah’a dua ettiğine dair birçok hadisin kabir azâbının varlığına açık delil olduğunu kabul etmişlerdir. Öte yandan Cehmiyye ve Râfızâ’nın kâhir ekseriyyeti, Mu’tezile’den ise bazı âlimler, hesap ve mizandan önce görülecek azâbı akla aykırı bularak, kabir azâbına delâlet ettiği söylenen âyetlerin işaretini reddetmiş ve âhâd haber oldukları gerekçesiyle hadislerin beyanını da kabul etmemişlerdir. Günümüz İslâm dünyasında bu iki farklı görüşün de izdüşümleri mesabesinde olan oluşumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada öncelikle itikadî fırkaların kabir azâbına dair argümanları aktarılacak, daha sonra da yapılan bu yorumlardan hangisinin gerçeğe daha yakın olduğu tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kabir hayatı

Kaynakça

• ABDULCEBBÂR, Kâdî, Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile, Tunus, 1972. ----------------, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Kâhire, 1965. ABDULHAMİD, İrfan, “Eş’arî”, DİA, (XI/444-447), Ankara, 1995. AHMED B. HANBEL, Müsned, İstanbul, 1992. AKIN, Murat, “Mu’tezile’ye Göre Kabir Azâbı”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı], 2017, Cilt: LIII, Sayı: 4, ss. 151-177. ATEŞ, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri, İstanbul, 1988. BEĞAVÎ, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes’ûd b. Muhammed el-Ferrâ’, Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsiri’l-Kur’ân, Riyad, 1997. BEYÂZİZÂDE, Ahmed b. Hasen b. Sinan, el-Usûlu’l-Munîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe, Thk. İlyas Çelebi, İstanbul 1996. CÜRCÂNÎ, Ebû Bekir Abdülkâhir b. Abdurrahman b. Muhammed, Dercü’d-Dürer fî Tefsîri’l-Âyi ve’s-Süver, Thk. Velid b. Ahmed b. Sâlih el-Hüseyin-İyâd Abdüllatîf el-Kaysî, Biritanya, 2008. CÜRCÂNÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf, Şerhu’l-Mevâkıf, İstanbul, 1311. BUHARÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul, 1992. DÂRİMÎ, Ebu Muhammed Abdullah b. Behram, es-Sünen (Sünenu’d-Dârimî), İstanbul, 1992. DEMİRCİ, Kürşat, “Kabir”, DİA, (XXIV/33-35), İstanbul, 2001. EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş’as es–Sicistanî, es-Sünen, İstanbul, 1992. ENES B. MÂLİK, el-Muvatta, İstanbul, 1992. EŞ’ARÎ, Ebu’l-Hasan, Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Nşr. Helmut Ritter, Weisbaden, 1980. ----------------, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Medine, 1410. GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, Tlk. İ. Âgah Çubukçu-Hüseyin Atay, Ankara, 1962. GÖKÇE, Cüneyt, “Berzah”, DİA, (V/525), İstanbul, 1992. ELMALILI, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul, Trs. FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmusu’l-Muhît, Beyrut, 1994. İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, İstanbul, 1985. İBN MÂCE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen, İstanbul, 1992. İBN MANZÛR, Ebû’l-Fadl Cemaluddîn b. Muhammed, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 2005. İSFEHÂNÎ, Râğıb, Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, Thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Beyrut, 1997. İSFERÂYÎNÎ, Ebû’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-Dîn ve Temyizu’l-Fırkati’n-Nâciyeti ani’l-Fraki’l-Hâlikîn, Tah. Kemal Yusuf el-Hût, Beyrut, 1983. İZZUDDÎN B. ABDİSSELÂM, Ebu’l-Kâsım İbni’l-Hasen es-Sülemî ed-Dımeşkî, Tefsîru’l-Kur’ân, Thk. Dr. Abdullah b. İbrahim el-Vehbî, Beyrut, 1996. KAYA, Murat, “Kabir Azabıyla İlişkilendirilen Âyetlerin Tahlil ve Değerlendirilmesi”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2016, Sayı: 25, ss. 159-204. KUBAT, Mehmet, İslâm’ın İlk Döneminde İtikadî İhtilâflar ve Sebepleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1997. ----------------, “Teolojik Bağlamda Ehl-i Sünnet’in Mu’tezile Tanımlamaları”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 2005, Cilt: IX, Sayı: 25, ss. 25-52. ----------------, “İtikadî Mezheplerin Kabir Azabına Dair Nassları Yorumlama Biçimleri” İslâm ve Yorum II, İnönü Üniversitesi Yayınları, 2018, I/19-35. KURTUBÎ, Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire, 1987. MEVDUDİ, Ebû’l-Â’la, Tefhimu’l- Kur’ân, Çev. Heyet, İstanbul, 1986. MUKÂTİL B. SÜLEYMAN, Ebu’l-Hasen, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, Beyrut, Trs., I-V/387. MÜSLİM, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccac, el-Camiu’s-Sahîh, İstanbul, 1992. NESAÎ, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, İstanbul, 1992. NESEFÎ, Ebu’l-Muîn, Tabsıratü’l-Edille, I. Cilt, Thk. Hüseyin Atay, Ankara, 1993, II. Cilt, Thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara, 2003. OKUYAN, Mehmet, Kur’ân-ı Kerim’e Göre Kabir Kavramı ve Kıyâmet-Âhiret Süreci, İstanbul, 2015. ÖDEMİŞ, Mehmet, “Tartışmalı Bir Akide Problemi Olarak Kabir Azabı”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30 (2017), ss. 503-567. ÖZDEMİR, Metin, “Kabir Azâbı Tartışmasına Farklı Bir Bakış”, İslâmiyât Dergisi, C. 5, Sy. 3, ss. 153-168, Ankara, 2002. ÖZDEMİR, Veysel, “Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin İsnadları Üzerine Bir İnceleme”, EKEV Akademi Dergisi, 2014, Cilt: XVIII, Sayı: 59, ss. 265-330. ----------------, “Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin Metin ve İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt: II, Sayı: 3, ss. 55-123. PEZDEVÎ, PEZDEVÎ, Ebû Yusr, Ehl-i Sünnet Akaidi, Çev. Şerafeddin Gölcük, İstanbul, 1980. RÂZÎ, Fahreddîn, et-Tefsiru'l-Kebir, Beyrut, 1981. SÂBÛNÎ, Nûreddîn, Mâtürîdiyye Akâidi, Çev. Bekir Topaloğlu, Ankara, 2005. TABERÎ, İbn Cerîr, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut, 2000. TAFTAZÂNÎ, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer, Şerhu’l-Mekâsıd, Thk. Abdurrahman Umeyre, Beyrut, 1993. ----------------, Şerhu’l-Akâid, Thk. Muhammed Adnan Derviş, B.y.y., Trs. TİRMİZÎ, Ebû Îsa Muhammed b. İsa b. Sûre, es-Sünen, İstanbul, 1992. TOPRAK, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat, Konya, 1991. UYSAL, Ekrem, “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye Göre Kabir Azabı”, Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 2017, Cilt: I, sayı: 2, ss. 68-79. YAVUZ, Yusuf, Şevki, “Azap”, DİA (IV/302-309), İstanbul, 1991. ZEMAHŞERÎ, Mahmud b. Ömer, Cârullah Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekavîl fi Vücuhi’t-Te’vîl, Thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn, Beyrut, 2002.