Tefsir Usûlü ve ‘Ulûmu’l-Kur’ân İlişkisi (Kapsam ve Sınırlılıklar)

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 2, 545 - 571, 31.12.2020

Mehmet Bağış

Öz

Kur’ân ayetleri, İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren yerine göre diğer ayetlerle, Hz. Peygamberin sünnetiyle, sahabe kavliyle ve bazen müfessirin kendi içtihadına göre tefsir edilmiştir. İlerleyen zaman içerisinde şartların değişmesiyle birlikte Kur’ân tefsiri, yeni bir form kazanmış ve devamında her birisi belli esas ve usullere göre icra edilen tefsir çeşitleri ortaya çıkmıştır. Buna bağlı olarak tefsir ilmiyle alakalı bir literatür oluşmuştur. Tefsir usulü ve ‘ulûmu’l-Kur’ân da bu literatürde yer almakta ve birer ilim olarak Kur’ân’ın anlaşılmasına katkı sağlayan ilimlerden sayılmaktadır. Tefsir usûlü, Kur’ân’ın anlaşılması maksadıyla belirlenen bir takım ilke ve esaslarla Kur’ân ayetlerinin tefsir edilmesine yardımcı olan ilimdir. ‘Ulûmu’l-Kur’ân ise Kur’ân’ın bünyesine ait olan ve anlaşılması yolunda ona hizmet eden ilimler olarak tarif edilmektedir. Ancak tefsirle ilgili çalışmaların merkezinde olan bu iki ihtisas alanı, mahiyetleri ve ihtiva ettikleri konular itibariyle girift olarak gelişmiş bazen isimlendirmede birbirlerinin yerine kullanılmış bazen de biri, diğerinin kapsamı altında değerlendirilmiştir. Bu durum söz konusu alanlarda yapılmış çalışmalarda açıkça görülmektedir. Bu çalışma kapsamında Tefsir usulü ve ‘ulûmu’l-Kur’ân hem iki alanda yapılan çalışmalar itibariyle hem de mahiyetleri, ihtiva ettikleri konular, kapsam ve sınırlılıkları itibariyle ele alınacaktır. Böylece dikkat çekilen hususlarda, aralarında var olan ilişki daha net bir şekilde ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tefsir Usûlü, Ulûmu'l-Kur'ân, Mahiyet, Kapsam, Sınırlılıklar

Teşekkür

Başta dergi editörü olmak üzere emek verecek tüm hocalarıma teşekkür ederim.

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Tefsir Usûlü. İstanbul: Şule Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 24. Basım, 2013.
• Cevdet Bey (Bergamalı Ahmet Cevdet Efendi). Tefsir Usûlü ve Tarihi. haz. Mus-tafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta’rîfât. thk. Muhammed Abdur-rahman el-Mar’aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 2007.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Çelik, Ömer. Tefsîr Usûlü ve Tarihi. İstanbul: Kampanya Kitapları, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’an-ı Kerîm Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Deliser, Bilal. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Demirci, Muhsin. Arapça Tefsir Usûlü Literatürü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 8. Basım, 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 13. Basım, 2011.
• Dihlevî, Ahmed b. Abdirrahîm Şah Veliyyullâh. el-Fevzü’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. çev. Selmân el-Hüseynî en-Nedvî. Kâhire: Dâru’s-Sahva, 2. Basım, 1986/1407.
• Draz, Abdullah. Kur’ân’a Giriş. Ankara: Otto Yayınları, 6. Basım, 2016.
• Duman, M. Zeki. Uygulamalı Tefsir Usulü ve Tefsir Tarihi. Kayseri: Erciyes Üni-versitesi Yayınları, 1992.
• Dumlu, Ömer. Tefsir Usûlü. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2017.
• Fehd b. Abdirrahmân b. Süleymân er-Rûmî. Usûlü’t-tefsîr ve menâhicühû. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1413.
• Hâlid Abdurrahmân el-Akk. Usûlü’t-tefsîr ve kavâidühû. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 1986/1406.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhakk b. Ġâlib el-Endelüsî. el-Muharraruʼl-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻAzîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-ʻİlmiyye, 1422.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Ġırnâtî, et-Teshîl li ‘ulûmi’t-Tenzîl, thk. Abdullâh el-Hâlidî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisân’u’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Teymiye, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdi’l-Halîm Takiyyüddîn el-Harrânî. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1490/1980.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Cevzî el-Bağdâdî. Fünûnu’l-efnân fî ‘uyûni ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1987/1408.
• İbrâhîm Mustafâ vd. Mu‘cemu’l-vesît. 2 Cilt. b.y.: Dâru’d-Da’vâ, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Hazrecî. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Mennâ’ Halîl el-Kattân. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dimaşk: Müessetü’r-Risâle, 2011.
• Muhammed Ali el-Hasan. el-Menâr fî ‘ulûmi’l-Kur’ân mae medhelin fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1421/2000.
• Muhammed b. Sâlih b. Muhammed el ‘Useymîn. Usûl fi’t-tefsîr. b.y.: Mektebe-tü’l-İslâmiyye, 1422/2001.
• Müsâ’id b. Süleymân b. Nâsır et-Tayyâr. et-Tefsîrü’l-lügavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1432.
• Müsâid b. Süleyman b. Nâsır et-Tayyâr. Füsûl fî usûli’t-tefsîr. haz. Muhammed b. Sâlih el-Fûzân. Dâru İbni’l-Cevzî, 2. Basım, 1423.
• Müslim, Ebü’l-Hasan b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ el-muhtasar. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Okumuş, Mesut. “‘Ulûmu’l-Kur’ân (Kur’ân İlimleri)”. Tefsir El Kitabı. ed. Mehmet Akif Koç. 331-372. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Râğıb el-Isfahânî. Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Dımeşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hasan Fahruddîn. Mefâtîhü’l-Ġayb/et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sabbâğ, Muhammed b. Lutfi. Buhûs fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
• Subhi es-Salih. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 19. Basım, 1990.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlüddîn, el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kurân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, 4 Cilt. b.y.: Hey’etü’l-Mısrıyyeti’l-‘Ammeti li’l-Kitâb, 1974.
• Şuraym, Suûd b. İbrahim. en-Nazmu’l-habîr fî ‘ulûmi’l-Kur’ân ve usûli’t-tefsîr. b.y.: Dâru’l-Vatan, 1422/2001.
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1991.
• Zarzûr, Adnân Muhammed. ‘Ulûmu’l-Kur’ân/Medhal ilâ tefsîri’l-Kur’ân. 2 Cilt. Dımeşk: Mektebetü’l-İslâmî, 1981/1401.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. b.y.: Daru’l-Hidâye, ts.
• Zehebî, Muḥammed Seyyid Ḥüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirūn. Kahire: Mektebe-tü Vehbe, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Kü-tübi’l-‘Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm. Menâhilü’l-‘irfân. thk. Ahmed İsâ el-Ma’sarâvî. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 3. Basım, 2010.