Muhammed b. Mustafa el-Bucevî el-İzmîrî’nin Kazâ, Kader, Fal ve Astrolojiye İlişkin “Risâle fî ẕemmi’l-müşteġilîn bi’l-faʾl ve’l-kehâneti ve’n-nücûm” Adlı Risâlesinin Tahkik, Tahlil ve Tercümesi

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 37 - 73, 30.06.2021

Mustafa Borsbuğa , Coşkun Borsbuğa

https://doi.org/10.51605/mesned.828422

Öz

Çalışma, Muhammed b. Mustafa el-Bucevî el-İzmîrî’nin fal, astronomi ve kehânetin teolojik sakıncaları ve bunların imân ve kaderle ilişkisini ihtiva eden risâlesini incelemeyi hedeflemektedir. Ayrıca risâlenin tahkikli neşri ve tercümesi de yapılarak literatüre kazandırılacaktır. Risâle müellifin makâle şeklinde isimlendirdiği iki bölümden oluşmaktadır. İlk makâlede kadere imân, insan fiilleri ve irâdesi gibi konular incelenirken Mâtürîdî ve Eşʿarî geleneklerine atıfta bulunmaksızın selefin fiiller hususunda “Ne cebir ne de tefvîz vardır yalnızca bu ikisi arasında bir durum vardır” şeklindeki yaklaşımı ön plana çıkarılarak onanmaktadır. Müellif ikinci bölümde Birgivî’nin (ö. 981/1573) et-Ṭarîḳatü’l-Muḥammediyye eserinden istifade ederek, astroloji ve fal gibi şeylerle iştigal etmenin teolojik zararları üzerinde durmaktadır. Muhammed el-İzmîrî, yıldız ilimleriyle uğraşmanın şerʾî yönden nehyedilen ilimler kategorisine dahil olduğunu ancak bazı şerʾî ilimlerin bilinmesine vesile olması durumunda caiz olduğunu kabul etmektedir. Müellif bu ilimlerin gaybî olan durumların ve olayların bilinmesinde bir faydalarının olmadığını izah etmektedir. Dahası müellif, insanın imtihan edildiğinin bilincinde olması, şerʿî amel ve iyiliklere sarılması gerektiğini tavsiye vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kazâ, Kader, Fal, Astroloji, Kehânet, Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʻarifîn, esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. thk. Rıfat Bilge - Mahmud Kemal İnal. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir. Temhîdu’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. Beyrût: Müessesetu’l-kutubi’s-sekâfe, 1. Basım, 1407/1987.
• Birgivî, Muhammed b. Pîr Alî. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-Sîretü’l-Ahmediyye. thk. Muhammed Rahmetullah Hâfız en-Nedvî. Dımeşk: Darü’l-Kalem, 1. Basım, 1432/2011.
• Burhânüddin ez-Zernûcî. Taʿlîmü’l-Müteʿallim. El-Hartûm: ed-Dârü’s-Sûdâniyye li’l-kütüb, 1. Basım, 1424/2004.
• Bursevî, Muhammed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-İ Âmire, 1. Basım, 1333/1914.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbu’t-ta’rîfât. thk. Mera’şî. Beyrût: Dâru’n-nefâis, 2. Basım, 2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. thk. Mahmût Ömer ed-Dimyâtî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2. Basım, 2012.
• Dağıstânî, Hasan el-Emîr. Risâletu’l-irâdeti’l-cüz’iyye. Ankara: Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 5664, 2a-8a.
• Devvânî, Celâluddin. “Halku’l-Amâl”. er-Resâilu’l-Muhtâra. thk. Seyyid Ahmed Toyserkânî. 63-76. Isfehân: Kütüphâne-i Umûmî-yi İmâm Emîru’l-Mu’minîn Alî, 1. Basım, 1405/1984.
• Divriğî, İzzet Ahmed b. Hüseyin. Şerhu risleti’l-irâdeti’l-cüz’iyye. İBB Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 1287, 36b-48a.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavûd - Muhammed Kâmil Karabelli. Kâhire: Dârü’r-risâleti’l-ʿâlemiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Muhammed b. Muhammed. Kitabu’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammet Arûşî. Ankara: Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1. Basım, 1423/2003.
• Ebu’l-Berekât en-Nesefî, Hâfızuddin Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-Umde. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmâîl. Kâhire: el-Mektetu’l-Ezheriyye li’t-türâs, 1. Basım, 2012/1432.
• Ebü’l-Leys es-Semerḳandî. Büstânü’l-ʿârifîn. Beyrût: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfe, 2. Basım, 1414/1993.
• Erel, Sami Turan. “Tahkîku "el-Kevkebü’s-Sârî fî Hakîkati’l-Cüz’i’l-İhtiyârî" li-Abdülğânî İsmâîl en-Nâblusî”. İslâm Araştırmaları Dergisi 35 (2015), 135-174.
• Gümülçinevî, Muhammed b. Ahmed. Risâle fi’l-İrâdeti’l-Cüz’iyye ve ef’âli’l-’bâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3570, 20a-33b.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Alî el-Kebîr - Muhammed Ahmed Hasbullah - Hâşim Abdullah eş-Şâzilî. Kâhire: Dârü’l-Maârif, 1. Basım, 1419/1998.
• Karsî, Dâvûd b. Muhammed. Risâle fi’l-ihtiyârâti’l-cüz’iyye ve’l-idrâkâti’l-kalbiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, 387, 123a-134b.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî beyâni vazʿi’l-hikme fî vazʿi’l-ahkâm ve beyâni fazîleleti’l-ʿilm. Kayseri: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşid Efendi, 624, 49b-57a.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî fazîleti’l-ʿilm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3321, 68a-73a.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî ḥalli mâ eşkele ẓâhirü’n-nüsûs fi’l-vezn. İstanbul: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşid Efendi, 624, 71a-77a.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî maʿna’t-taḥiyyât. İstanbul: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşid Efendi, 624, 78a-80b.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî vücûbi taʿallümi maʿnâ kelimeteyi’ş-şeḥâde. İstanbul: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşid Efendi, 624, 66a-70b.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fî ẕemmi’l-müşteġilîne bi’l-faʾl ve’l-kehâneti ve’n-nücûm. Kayseri: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşit Efendi, 624, 58a-65b.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle fi’l-Kazâ ve’l-Kader. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3321, 74a-80a.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Risâle-i muhtasara fi’l-iʿrâb. İstanbul: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşid Efendi, 624, 81a-87a.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. İʿrâb Hakkında Bir Risâle. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3321, 81a-85b.
• Muhammed el-Bucevî el-İzmîrî. Nuzherü’l-aḳaid Zübdetü’l-Favā‘id. Kayseri: Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, Raşit Efendi, 624, 1a-45a.
• Müstakîmzâde, Süleymân Sa‘düddîn. el-İrâdetü’l-aliyyetü’l-celiyye fi’l-irâdeti’l-cüz’îyye ve’l-külliyye. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 1098/08, 146b-148b.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratu’l-edille fî Usûlu’d-dîn. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Nûruddin es-Sâbûnî, Ahmed b. Mahmûd. el-Bidâyetü fî Usûlü’d-dîn. thk. İlyas Çelebi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 18. Basım, 2018.
• Şehristânî, Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Maʿrife, 1. Basım, 1404/1983.
• Tâşköprîzâde, Ahmed Efendi. Miftâاu’s-saʿâde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzûʿâti’l-ʿulûm. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1405/1985.
• Tâşköprîzâde, Ahmed Efendi. Risâletü’l-kazâ ve’l-kader. thk. Muhammed Zâhid Kâmil Çûl. Cologne - Bağdât: Menşûrâtü’l-Cemel, 1. Basım, 1428/2007.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhu’l-Akâid. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 11. Basım, 1308/1987.
• Ünverdi, Veysi. “Eşʿarî’nin Kesb Teorisinin Eleştirisi: Kâdî Abdülcebbâr Örneği”. Uluslararası İmam Eşʿarî ve Eşʿarîlik Sempozyumu Bildirileri. ed. Cemalettin Erdemci - Fadıl Ayğan. 2/121-128. İstanbul: Beyan Yayınlar, 2015.
• Ünverdi, Veysi. “İslâm Kelâmında Kesb Doktrini”. IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi. ed. Bülent Cercis Tanrıtanır - Amenah Manafidizaji. 505-517. Mardin: İksad Yayınları, 2018.