Okasyonalizme İtirazlar ve Verilen Cevaplar: Diyalektik Bir Çözümleme

Yıl 2022, , 67 - 88, 30.06.2022

Metin Akar

https://doi.org/10.51404/metazihin.1132647

Öz

Okasyonalizme göre Tanrı, sonsuz iradesi ve kudreti ile evrene sürekli müdahale eder ve bu yüzden evrende var olan bütün sebep-sonuç ilişkilerinin yegâne hakiki nedenidir. Sebep-sonuç ilişkisine dair gözlemlediğimiz bütün failler Tanrısal müdahalenin vesile nedenleridir. Bu makale ilk olarak okasyonalizmin temel iddialarını Gazzâlî ve Malebranche perspektifinden betimleyici bir anlatımla ele almaktadır. Ardından okasyonalizme yapılan itirazları ve verilen cevapları diyalektik bir biçimde analiz etmektedir. Makale, okasyonalizmin iç tutarlılığa sahip bir yaklaşım olduğunu, ancak yapılan itirazlara bu iç tutarlılık perspektifi dışında cevap vermediğini iddia etmektedir. Son olarak makale, çağdaş zihin felsefesi kapsamında okasyonalizmin zihnin ve bilincin doğasına yönelik bilimsel çalışmaları dışladığını ve gizemci bir pozisyonu savunduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

okasyonalizm, Gazzâlî, Malebranche, özgür irade, kötülük problemi, zihin-beden etkileşimi

Objections to Occasionalism and Corresponding Answers: A Dialectical Analysis

Öz

According to occasionalism, God constantly intervenes in the universe with his infinite will and power, and therefore he is the only true cause of all cause-effect relationships in the universe. All the agents we observe regarding the cause-effect relationship are in fact occasional causes of divine intervention. This paper firstly deals with the basic claims of occasionalism from the perspective of Ghazali and Malebranche with a descriptive narrative. The paper then analyzes the objections to occasionalism and replies from occasionalism in a dialectical manner. The paper claims that occasionalism is an approach with internal consistency but does not respond to objections outside of this perspective of internal consistency. Finally, the paper reveals that within the scope of contemporary philosophy of mind, occasionalism seems not to allow for scientific studies on the nature of the mind and consciousness and advocates a mysterian position.

Anahtar Kelimeler

occasionalism, al-Ghazzālī, Malebranche, free will, the problem of evil, mind-body interaction.

Kaynakça

• Akar, M. (2021). “Gazzâlî’nin Ruh Anlayışı ve Bilinemezci Yaklaşımı.” MetaZihin: Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi, 4(2). 111-126. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/metazihin/issue/67455/1039166
• Akgüç, A. (2008). “İnsan İradesi ve Sorumluluğunun Kategorik ve Zihinsel Varlık Temelleri.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(26): 252-270. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6140/82393
• Altaş, E. (2021). “Hudûs Teorisi.” Ö. Türker (Haz.), Metafizik 2. Cilt içinde (s. 589-610). İstanbul: Ketebe.
• Arıcı, M. (2019). “Zihin Felsefesi: Ben Nerede, Zihin Bedensiz Var Olabilir mi?” M. Arıcı (Der.), Felsefeye Giriş: Temel Problemlere Sistematik Yaklaşım içinde (s. 107-152). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Borsbuğa, M. ve Borsbuğa, C. (2021). “Hayati Ahmed Efendi’nin Risâletu’l-İrâdeti’l Cüz’iyye Adlı Risalesinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi.” Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(16): 647-661. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kafkasilahiyat/issue/64071/936513
• Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü (3. Baskı). İstanbul: Paradigma.
• Dalkıran, S. (1998). “Akkirmânî’nin İrâde-i Cüziyye ile İlgili Risâlesi ve Değerlendirilmesi.” EKEV Akademi Dergisi, 1(2): 173-179.
• Demir, O. (2015). Kelâmda Nedensellik. İstanbul: Klasik.
• Descartes. (1971). Philosophical Writings. Çev. E. Anscombe and P. T. Geach. New Jersey: Prentice Hall.
• Descartes. (2019). Meditasyonlar (3. Baskı). Çev. Ç. Dürüşken. İstanbul: Alfa.
• Durmaz, N. (2021). “Nicholas Malebranche’da Zihnin İşlevi.” MetaZihin: Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi. 4(1): 15-30. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/metazihin/issue/63578/887029
• Eyim, A. (2019). “Metafizik-Ontoloji: Varlıkla Yokluk Arasında Ne Fark Var?” M. Arıcı (Der.), Felsefeye Giriş: Temel Problemlere Sistematik Yaklaşım içinde (s. 107-152). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Gazzâlî. (1995). Tevhid ve Ledün Risâlesi. Çev. A. Duran. İstanbul: Furkan.
• Gazzâlî. (2018a). Mişkâtü’l Envâr (3.Baskı). Çev. M. Kaya. İstanbul: Klasik.
• Gazzâlî. (2018b). Filozofların Tutarsızlığı (8. Baskı). Çev. M. Kaya ve H. Sarıoğlu. İstanbul: Klasik.
• Gazzâlî. (2018c). İtikatta Orta Yol. (4. Baskı). Çev. O. Demir. İstanbul: Klasik.
• Gazâli. (2018d). Kimyâ-yı Saâdet. Çev. M. A. Müftüoğlu. İstanbul: Çelik Yayınevi.
• Gazâli. (2021). İhyâ’u Ulûm’id-Dîn I. Çev. S. Gülle. İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Griffel, F. (2021). Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı (3. Baskı). Çev. İ. H. Üçer ve M. F. Kılıç. İstanbul: Klasik.
• Güdekli, H. N. (2019). “Müteahhirîn Dönemi Mâtürîdî Kelâmında İradenin Ontolojisi Sorunu: Saçaklızâde’nin Risâletü’l-İrâdeti’l-Cüz’iyye’sinin Tahlil, Tahkik ve Tercümesi.” İslam Araştırmaları Dergisi, 41: 85-129. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/isad/issue/42645/513141
• Horner, C. ve Westacott, E. (2016). Felsefe Aracılığıyla Düşünme. Çev. A. Arslan. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Hume, D. (2019). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine. Çev. S. Evrim. Ankara: Fol.
• İbn Meymûn. (2021). Delâletul’l Hâirîn- Aklı Karışıklar İçin Rehber. Çev. O. Bayder ve Ö. Akdağ. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Kutlu, H. (2019). “İmkân Mefhûmu ve İslam Filozofları ile Mütekellimler Arasında Delil Olarak Kullanımı.” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Dergisi, 13(Bahar): 125-144. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/fsmia/issue/46340/582408
• Kütahyalı Ahmed Âsım Efendi. (2016). “İrâde-i Cüz’iyye Risâlesi.” Mâturîdî Gelen-Ek-i içinde (s. 1003-1032). İstanbul: İz.
• Leibniz, G. W. (1989). Philosophical Essays. Çev. R. Ariew ve D. Garber. Indiana: Hackett Publishing Company.
• Malebrance, N. (1989). Hakikatin Araştırılması I. Çev. M. Katırcıoğlu. İstanbul: MEB.
• Malebrance, N. (1989). Hakikatin Araştırılması II. Çev. M. Katırcıoğlu. İstanbul: MEB.
• Malebrance, N. (1989). Hakikatin Araştırılması III. Çev. M. Katırcıoğlu. İstanbul: MEB.
• Malebrance, N. (1989). Hakikatin Araştırılması IV-V. Çev. M. Katırcıoğlu. İstanbul: MEB.
• Malebrance, N. (1990). Hakikatin Araştırılması VI. Çev. M. Katırcıoğlu. İstanbul: MEB.
• Malebranche, N. (1997). Metafizik ve Din Üzerinde Görüşmeler. Çev. B. Akarsu. Ankara: MEB.
• Mâturîdî. (2021). Kitâbü’t- Tevhîd. Çev. T. Uluç. İstanbul: Ketebe.
• Mehdiyev, N. (2014). Dini Epistemolojiye Giriş: Tanrı İnancının Rasyonelliği (2. Baskı). İstanbul: İSAM.
• Muhtaroğlu, N. (2010). “An Occasionalist Defence of Free Will.” Classic Issues in Islamic Philosophy and Theology Today, 4(Spring): 45-62. https://doi.org/10.1007/978-90-481-3573-8_3.
• Muhtaroğlu, N. (2017). “Malebranche.” Bayram Ali Çetinkaya (Der.), Doğu’dan Batıya Düşüncenin Serüveni III içinde (s. 115-124). İstanbul: DoğuBatı.
• Muhtaroğlu, N. (2022). “Vesilecelik ve İnsan Özgürlüğü.” Teklif, 3(Mayıs): 110-120.
• Nadler, S. (1993). “Occasionalism and General Will in Malebranche.” Journal of the History of Philosophy, 31(1): 31-47.
• Nadler, S. (2006). “Malebranche on Causation.” Steven Nadler (Ed.), The Cambridge Companion to Malebranche içinde (s. 112-138). Cambridge: Cambridge University Press.
• Ovacık, Z. (2010). İbni Sina ve Gazzâlî’de Vahiy Anlayışı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sa’düddîn et- Taftâzânî. (2018). Şerhu’l Akâid (5. Baskı). Çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: M. Ü. İ. F. A. V.
• St. Anselm. (2017). “Tanrı’nın Yokluğunu Tasavvur Etmenin İmkasızlığı.” Recep Alpyağıl (Der.), Din Felsefesine Dair Okumalar 1 (4. Baskı) içinde (s. 463-465). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Stencil, E. (2011). “Malebranche and the General Will of God.” British Journal for the History of Philosophy, 19(6): 1107-1129.
• Şahiner, M. (2006). Malebranche’da Aranedencilik. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şehbenderzâde, F. A. H. (2018). Allah’ı İnkar Mümkün müdür? Konya: Çizgi.
• Öztanrıkulu, N. Ö. (2014). “Malebranche’ın David Hume Üzerindeki Etkisi: Zorunlu Bağlantı Tasarımı Üzerine Bir Araştırma.” Felsefi Düşün, 2(Nisan): 5-24.
• Timuçin, A. (2010). Leibniz’in Felsefesi Metafizik Üzerine Konuşma. İstanbul: Mavibulut.
• Ünverdi, V. (2015). “Eş’arî ve Ebu’l Muîn En-Nesefî’de Kesb Teorisi.”Diyanet İlmi Derneği, 51(1): 71-100. Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/did/issue/34671/383252
• Westphal, J. (2020). Zihin-Beden Problemi. Saliha Tuncer Erdem (Çev.), İstanbul: Pan
• Yavuz, Y. Ş. (2000). “Kesb.” T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: XXXXV) içinde (s. 304-306). İstanbul: T.D.V. Yayıncılık.
• Yazıcı, S. (2011). Felsefeye Giriş (4. Baskı). Ankara: Öncü Kitap.