Bilincin Doğasına Yönelik Beş Temel Yaklaşımın Bir Değerlendirmesi

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 21 - 55, 30.06.2018

Mehtap Doğan

Öz

Öz: Bu
çalışmanın üç temel ön iddiası bulunmaktadır: (1) Her deneyimin bir
deneyimleyeni (fenomenal öznesi) vardır. (2) Deneyimleyen (fenomenal özne)
ontolojik olarak tözsel bir varlıktır. (3) Deneyimleyeni (fenomenal özneyi)
anlamaksızın ne deneyimin kendisi ne de fenomenal bilincin doğası kavranabilir
değildir. Bu üç sav şu anlama gelmektedir: Bilincin doğasını açıklama
teşebbüsünde bulunan teorilerden hiçbirisi, fenomenal özneyi açıklamaksızın
bilincin doğasını açıklayamaz. Bu makalede, bu üç ön iddia bir ana argüman ile
temellendirildikten sonra bilincin doğasına yönelik beş temel yaklaşım
eleştirel bir bakış açısıyla incelenecektir: İdealist monizm, materyalist
monizm, düalizm, panpsişizm ve agnostik gizemcilik. Çalışma bu beş yaklaşımı
bahsi geçen ve temellendirilen üç ön iddia çerçevesinde ele almakta ve
dolayısıyla fenomenal özneye biçilen ontolojik statünün söz konusu rakip
teorilerin karşılaştırılmasında bir ölçüt oluşturacağı tezini savunmaktadır. Bu minvalde, makalede söz konusu beş yaklaşımla ilgili olarak şu sonuçlara
ulaşılmaktadır: İdealist monizmin temel savı kabaca “varlık sadece zihinsel
içerikten oluşmaktadır” şeklinde değerlendirildiğinde, bu yaklaşım tözsel bir
fenomenal özneye doğal olarak imkân tanımakta; fakat madde ile ilgili en temel
sezgilerimizi açıklamakta zorlanmaktadır. Materyalist monizm, indirgemeci,
indirgemeci-olmayan ve elemeci materyalizm şeklinde üçe ayrıldığında
indirgemeci materyalizm, zihinsel olanın fiziksel olana indirgenebileceğini
savunduğu için tözsel bir fenomenal öznenin varlığını yadsımak zorunda
kalmakta; öte yandan indirgemeci-olmayan materyalizm öznel deneyimin varlığına
imkân tanısa da deneyimleyenin doğasına dair bir açıklama sunmamaktadır.
Elemeci materyalizm ise bilincin, bilimsel terminolojiden elenmesi gereken bir
halk psikolojisi terimi olduğunu söylerken fenomenal özneyi de doğrudan elemeci
bakış açısıyla yok saymaktadır. Düalizm ise her ne kadar fenomenal özneye
bağımsız bir tözsel ontolojik yapı atfetse de fenomenal özne ile fiziksel beden
arasındaki nedensel etkileşimi yeterince açıklayamama sorunuyla karşı karşıya
kalmaktadır. Diğer taraftan panpsişizmin temel iddiası “var olan her şeyin
zihni ya da zihinsellik niteliği vardır” şeklinde alındığında bu görüş
zihinselliği ve dolayısıyla bilinçliliği oldukça geniş bir anlamda ele
aldığından fenomenal öznenin bilinçliliği belirlemesi ilkesini göz ardı etmek
durumunda kalmaktadır. Son olarak agnostik gizemciliğin temel savı “zihnin ve
bilincin doğasını ilkece bilme imkânımız bulunmamaktadır” şeklinde alındığında
bu görüşün ilkece fenomenal öznenin ontolojik yapısını anlama imkânını ortadan
kaldırdığını söylemek mümkün gözükmektedir. 

Anahtar Kelimeler

bilinç, deneyim, fenomenal özne, idealizm, materyalizm, düalizm, panpsişizm, agnostik gizemcilik

[An Evaluation on Five Main Approaches Towards the Nature of Consciousness]

Öz

Abstract: This study has three pre-claims: 1) Every experience has an experiencer
(phenomenal subject). 2) Experiencer (phenomenal subject) is a substantially
ontological entity. 3) Without understanding phenomenal subject, it is not
possible to comprehend neither experience not the nature of phenomenal
consciousness. These three axioms mean that any of the theories on
consciousness could be successful to explain the nature of consciousness
without explaining phenomenal subject. In this essay, five approaches on consciousness
will be critically examined by relying on mentioned three axioms: Idealist
monism, materialist monism, dualism, panpsychism, agnosticism. Idealist monism
claims that all entities are mental. This approach gives an opportunity to the
existence of phenomenal subject as an owner of subjective experience. However,
it is not easy to advocate idealism because of our basic knowledge concerning
material world. Materialist monism could be classified as reductive
materialism, non-reductive materialism and eliminative materialism. According
to reductive materialism, all mental properties could be reduced to physical;
therefore, consciousness as a mental property could be reduced to physical and
it is not necessary to talk about the existence of phenomenal subject.
Non-reductive materialism, unlikely reductive materialism, supports the idea
that mental properties cannot be reduced to physical. This approach has a
possibility to identify subjective experience but it is also insufficient to
explain phenomenal subject. Eliminative materialism totally rejects the idea of
mental properties; hence, it does not provide us to discuss about consciousness
and experience by depending on the idea that they are just folk- psychological
concepts and they should be eliminated from the scientific research of mind.
Dualism claims that there are two distinct entities or properties in the
universe: physical and mental. Although this theory is compatible with the idea
of phenomenal subject, it is problematic in terms of its failure of
physical-mental interaction. Panpsychism supports the idea that everything in
the universe has a mind or mentality in some degree. This theory implies that
everything in the universe have a potential to be a subject. However, this
approach causes to subject-summing problem and it does not explain
subjectivity. As a last theory, agnosticism expresses that it is not
principally possible to know the nature of consciousness. Thus, it is not to
wrong to say that agnosticism does not provide us to explain phenomenal consciousness.

Anahtar Kelimeler

consciousness, experience, phenomenal subject, idealism, materialism, dualism, panpsychism, agnosticism

Kaynakça

• Arıcı, Murat (2015). "Zihinsel Alanda “Ben Hissi” Neye Karşılık Gelir?" Dört Öge, 7: 65-76.
• Berkeley, George (1984). Hylas ile Philonous Arasında Üç Konuşma. çev. K. Sahir Sel, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Block, Ned (1978). “Troubles with Functionalism.” Minnesota Studies in the Philosophy of Science, 9: 261-325.
• Büyük, Celal (2013). “Düalizm, Bilinç ve Tanrı.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39: 133-158.
• Chalmers, David (1996). "The Conscious Mind: In Search of a Fundamental Theory." Oxford: Oxford University Press.
• Churchland, Paul (2012). Madde ve Bilinç: Zihin Felsefesine Güncel Bir Bakış. çev. Ekrem Berkay Ersöz, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Crumley, Jack (2000). Problems in Mind. California: Mayfield Publishing Company.
• Descartes, Rene (2015). Felsefenin İlkeleri. çev. Mesut Akın, İstanbul: Say Yayınları.
• Descartes, Rene (2015). Yöntem Üzerine Konuşma. çev. Afşar Timuçin, Y. Timuçin, İstanbul: Bulut Yayınları.
• Descartes, Rene (2017). Duygular ya da Ruh Halleri. çev. Çiğdem Dürüşken, İstanbul: Alfa.
• Dölek, Haydar (2010). “Descartes’ın Cevher ve Ruh Anlayışına Leibniz’in Eleştirisi.” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15: 215-225.
• Graham, George (2010). "Behaviorism". The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta, URL: <http://platon.stanford.edu/archives/fall2010/entries/behaviorism/>.
• Goff, Philip, Seager, William and Allen-Hermanson, Sean (2017). "Panpsychism." The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta, Winter 2017 Edition.
• Gulick, Robert Van (2008). "Understanding the Phenomenal Mind: Are We All Just Armadillos?" Mind and Cognition: An Anthology, ed. W. G. Lycan ve J. J. Prinz. Oxford: Blackwell.
• Günday, Şeref (2003). Zihin Felsefesi. Bursa: Asa Kitabevi.
• Jackson, Frank (1986). "What Mary Didn't Know?” The Journal of Philosophy, 83: 291-295.
• Jaegwon, Kim (2011). Philosophy of Mind. Boulder: Westview Press.
• Leibniz, G. W. (1997). Monadoloji. çev. Suut Kemal Yetkin, İstanbul: MEB Yayınları.
• Madden, James (2013). Mind, Matter and Nature A thomistic Proposal for the Philosophy of Mind. Washington: The Catholic University of America Press.
• Maslin, K. T. (2007). An Introduction to the Philosophy of Mind. Cambridge: Polity Press.
• McGinn, Colin (2004). Consciousness and Its Objects. New York: Oxford University Press.
• Nagel, Thomas (1974). “What is it like to be a Bat?” The Philosophical Review, 83 (4): 435-450.
• Nagel, Thomas (2015). Zihin ve Evren. İstanbul: Jaguar Kitap.
• Özakpınar, Yılmaz (2011). Psikoloji Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Platon (1997). Phaidon. İstanbul: MEB Yayınları.
• Rakova, Marina (2007). Philosophy of Mind A-Z. Edinburg University Press.
• Revonsuo, Antti (2016). Bilinç Öznelliğin Bilimi. çev. Selim Değirmenci, İstanbul: Küre Yayınları.
• Rosenthal, David (2008). "Consciousness and Its Function." Neuropsyhologia, 46: 829-840.
• Rowland, Mark (2007). "Mysterianism." The Blackwell Companion to Consciousness, ed. Max Velmans ve Susan Schneider, 335-345, Oxford: Blackwell Publishing.
• Sayan, Erdinç (2012). “Analitik Zihin Felsefesinin Temel Problemlerine Bir Bakış.” Kaygı, 19: 37-54.
• Searle, John (2006). Zihin, Dil ve Toplum. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Searle, John (2007). “Biological Naturalism.” The Blackwell Companion to Conciosness, ed. Max Velmans ve Susan Schneider, Oxford: Blackwell Publishing.
• Smart, J.J.C. (2004). "Sensations and Brain Processes." Philosophy of Mind A Guide and an Anthology, ed. John Heil, 116-127 New York: Oxford University Press.
• Strawson, Galen (2006). "Realistic monism: Why Physicalism Entails Panpsychism." Journal of Consciousness Studies, 13: 3-31.