Osmanlı Devleti’nde Denizlerin Dalgalarına Karşı Gemiler ve Limanlar için; Dalgakıran, Mendirek ve Mahmuz İnşası

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 72 - 85, 26.06.2022

Derya Geçili

https://doi.org/10.55044/meusbd.1100146

Öz

Kıyıdaki yapılarla gemileri dalgaların yıpratıcı etkisinden korumak veya gemilerin yük alıp boşaltmasını sağlamak amacıyla liman ve iskele önlerine yapılan uzun setlere dalgakıran adı verilir. Dalgakıranlar, gemilerin güvenli bir şekilde barınmalarını sağlamak ve korunmuş su alanları oluşturmak için tasarlanan yapılardır. Etrafı denizlerle çevrili olan Osmanlı Devleti, dalgaların şiddetine maruz kaldığından dalgakıranların önemi fark edilmiştir. Osmanlı limanlarında dalgakıranlar inşa edilerek gemiler, limanlarda olduğu kadar, denizlerde de seyir halindeyken fırtınalar sırasında meydana gelen dalgaların şiddetinden korunabilmiştir. Bir süre sonra dalgaları sakinleştirmenin farklı yolları aranmış ve zeytinyağı ile dolu bir kovanın dalgakıran olarak kullanılabileceği düşünülmüştür. Dalgaların etkilerine karşı gemilerde kolay bir şekilde kullanılmak üzere icat edilen ve “dalgaları teskin edici” adı verilen bu aletle ilgili dünya basınında bazı yazılar yayınlanmıştır. Osmanlı Devleti tarafından dalgaları teskin edici aletin oldukça ilgi çekici olduğu düşünülerek incelemeler yapılmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde gemilerin ve sahillerin güvenliğinin sağlanması amacıyla dalgakıran, mendirek ve mahmuzlar ile ilgili yapılan çalışmalar anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dalgakıran, Mendirek, Mahmuz, Liman, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Babıali Evrak Odası (BEO), 3068/230078-2-1, 14 Ramazan 1324 (1 Kasım 1906), 3068/230078-5-1, 8 Zilhicce 1337 (4 Eylül 1919), 3068/230078-7-3, 13 Şaban 1324 (2 Ekim 1906), 2940/220464, 20 09 1324, 3507/263015, 15 2 1327, 4234/317519, 4213/315926, 13 Şevval 1331 (15 Eylül 1913), 2986/223927, 15 Zilhicce 1324 (30 Ocak 1907), 1755/131572.
• Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayet Müdürlüğü (DH.UMVM. 161/126-1, 11 Zilhicce 1337 (7 Eylül 1919). Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ), 2/30, 16 Şaban 1327 (2 Eylül 1909).
• Dahiliye Nezareti Mektubi (DH.MKT), 1126/91, 17 Ramazan 1324 (4 Kasım 1906), 2648/1, 28 Cemaziyelevvel 1327 (17 Haziran 1909), 1083/36, 29 Rebiülevvel 1324 (23 Mayıs 1906), 1571/62, 30 Rebiülevvel 1306 (4 Aralık 1888), 508/73, 16 Rebiülahir 1278 (21 Ekim 1861), 835/12, 24 Muharrem 1324 (20 Mart 1906), 2381/69, 3 Rebiülahir 1318 (31 Temmuz 1900).
• Dahiliye Nezareti Mektubi (DH.MKT), 2275/73, 20 Recep 1317 (24 Kasım 1899), 2313/117, 16 Cemaziyelahir 1318 (11 Ekim 1900), 2430/45, 28 Recep 1318 (28 Kasım 1900), 38/3, 27 Şevval 1310 (14 Mayıs 1893), 2275/73, 20 Rebiülevvel 1317 (29 Temmuz 1899), 2343/55, 10 Muharrem 1318 (10 Mayıs 1900), 2364/76, 26 Safer 1318 (25 Haziran 1900), 2495/101, 22 Safer 1319 (10 Haziran 1901).
• Dahiliye Nezareti Umur-ı Maliye Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM). 161/126-1, 11 Zilhicce 1337 (7 Eylül 1919). Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ), 29/11, 2 Rebiülahir 1338 (25 Aralık 1919). Dahiliye Nezareti İdare (DH.İD), 9/15, 23 Rebiülahir 1332 (21 Mart 1914).
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 2931/22, 7 Aralık 1863. Hariciye Nezareti Hukuk (HR.H), 379/24-2-2. İrade Rüsumat (İ.RSM), 26/22-1-1, 26/22-2-1, 17 Muharrem 1325 (2 Mart 1907). İrade Ticaret ve Nafia (İ.TNF), 20/21, 19/3, 20 Recep 1326 (18 Ağustos 1908), 4/27.
• İrade Defteri Hakani (İ.DFE), 3/6, 11 Cemaziyelevvel 1312 (10 Kasım 1894). Meclis-i Vala Evrakı (MVL), 1017/110. Maliye Nezareti Emlak-i Emiriye Müdüriyeti (ML.EEM), 835/12, 24 Muharrem 1324 (20 Mart 1906). Plan-Proje (PLK, p), 4230-1, 3652-1, 2, 3. Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat (A.MKT.UM), 508/73, 16 Rebiülahir 1278 (21 Ekim 1861).
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM), 66/87, 25 Şaban 1290 (18 Ekim 1873). Şurayı Devlet (ŞD), 1217/37, 21 Muharrem 1320 (30 Nisan 1902), 2344/47, 23 Şaban 1301 (18 Haziran 1884), 754/42-1-1, 15 Zilkade 1307 (3 Temmuz 1890). Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 296/169, 306/23-1, 306/23-2, 7 Muharrem 1326 (10 Şubat 1908).
• Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD), 7/32-1, 7/32-2, 26 Mayıs 1304 (7 Haziran 1888), 7/32-3. Deniz Müzesi Arşivi (DMA) Bahriye Nezareti (BN), 51/1009-1, 51/1009-2, 27 Temmuz 1338 (27 Temmuz 1922), 51/1009-9.
• Telif Eserler, De Draauw, A. (4 0cak 2022). Ancient Port Structures An Engineer’s Perspective. Coastal Engineering Shiphandling Grenoble, France, 1-36. Özbahçeci, B. (2013). Limanların Yüzer Dalgakıranla Modellenmesi. Denizcilik Fakültesi Dergisi, 5 (2), 98.
• Bilay, E, Bacanlı S, Özbahçeci B, Küçükosmanoğlu, A, Kiziroğlu, G. (22-24 Kasım 2011). Dalgakıran Koruma Tabakası Tipinin, Boyutunun ve Yerleştirme Şeklinin Dalga Aşmasına Etkileri. 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, Ankara, 167-173. Ceride-i Bahriye, 14. Sene, 2 Ramazan 1320 (3 Aralık 1902).
• Developments in Geotechnical Engineering, Volume 37, 1985, pages 1-27, https://doi.org/10.1016/B978-0-444-42391-7.50010-8. Liman İnşaatında Kullanılan Maçunalar, Liman Mecmuası, Yıl. 1, Sayı. 6, Teşrinievvel 1927. Vitruvius, (1990). Mimarlık Üzerine On Kitap, çev. Suna Güven, Ankara.