Ebû Dâvûd’un Sünnet Bölümü Özelinde Ehl-i Hadis ve Diyobend Ekollerinin İtikat Anlayışları - Azîmâbâdî ve Sehârenfûrî Örneği-

Yıl 2021, Sayı: 6, 119 - 164, 15.09.2021

Fatih Mehmet Yılmaz

https://doi.org/10.5281/zenodo.5506873

Öz

İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren zuhur eden farklı itikadî grupların teşekkülü ile birlikte akaide dair çeşitli konular da gündeme gelmiş hatta bu meseleler ilgili ekollerin rengini belirleyen birer unsur hâline dönüşmüştür. Tarih boyunca tartışılan bu mevzular, son dönemlerde dinî ve itikadî alanlarda birçok düşünce sisteminin ortaya çıktığı ve İslâm coğrafyasının önemli bir bölümünü teşkil eden Hint Alt Kıtası’nda da münakaşa konusu olmuştur. Bu bağlamda bölgede özellikle Şah Veliyullah ed-Dihlevî‘nin oluşturduğu hadis merkezli yaklaşım, kendisinden sonraki sistemlere de etki etmiş neticede Ehl-i Hadis, Diyobend, Ehl-i Kur’an ve Aligarh gibi belli başlı medreseler vücut bulmuş ve bunlar arasında yer alan bazı gruplar hem sünnet hem de itikat anlayışları itibarıyla birbirlerinden de ayrışmışlardır. Mezkûr faaliyetleri yaklaşım tarzları itibarıyla İslâm’ın klasik değerlerini öne çıkarmayı hedefleyenler ve Batı öncülüğünde İslâm düşüncesine yeni bir yön vermeyi amaçlayanlar şeklinde iki grupta toplamak mümkündür. Ancak bir makale boyutunu aşacağı gerekçesiyle bu çalışmada sözü edilen yapılar arasından sadece hadislerle ameli temel prensip kabul eden Ehl-i Hadis ile Hanefî yaklaşımın temsilcisi niteliğinde olan Diyobend ekollerinin itikat anlayışları üzerinde durulacaktır. Bu doğrultuda her iki ekolün hadis alanında önde gelen isimlerinden Azîmâbâdî ve Sehârenfûrî’nin, Ebû Dâvûd’un es-Sünen isimli eserinin Sünnet bölümü özelinde şerhlerinde yer verdikleri açıklamalar üzerinden bahse konu düşünce sistemlerinin akaide ilişkin değerlendirmeleri gündeme taşınacaktır. Zira Kitâbü’s-Sünne’lerin özeti mahiyetinde olan ilgili bölüm, İslâm itikat esaslarını belirleyen rivayetleri ihtiva etmekte ve hadis merkezli itikat anlayışını yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu bölümdeki konular arasında yer alan; imanın mahiyeti, kadere iman, bidatlerden sakınmak, ehl-i hevâya karşı takınılacak tavır, Kur’an’ın mahlûk olmadığı, vahy-i gayr-i metlüv, peygamberleri birbirlerine üstün tutmamak, sahâbede efdaliyet, kabir azabı, şefaat, müşrik çocuk-larının ahiretteki durumu ve rü’yetullah meseleleri belirlenen çerçevede sıra-sıyla ele alınıp değerlendirilmeye tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İtikat, Hint Alt Kıtası, Azîmâbâdî

The Approach of Creed of Ahl al-Hadith and Deoband Schools Specific to Sunnah Section of Abu Davud –The Case of Azimabadi and Saharanfuri-

Öz

With the formation of different creed groups that have emerged since the early periods of Islam, various issues related to creed have also come to the fore, and these issues have even turned into an element that determines the color of the relevant schools. These issues, which have been discussed throughout history, have also been the subject of debate in the Indian Sub-Continent, where many thought systems have emerged recently in religious and theological fields and constitute an important part of the Islamic geog-raphy. In this context, the hadith-centered approach created by Shah Veliyullah ed-Dihlavi, in particular, affected the systems after him, as a result, major madrasas such as Ahl-i Hadith, Diobend, Ahl-i Qur'an and Aligarh came into existence, and some of them differed from each other in terms of both their understanding of sunnah and belief. It is possible to gather these activities in two groups as those who aim to highlight the classical values of Islam in terms of their approach and those who aim to give a new direction to Islamic thought under the leadership of the West. However, due to the reason that it will exceed the size of an article, among the structures mentioned in this study, only the understanding of creed of the Ahl-i Hadith, which accepts the hadith as the basic principle, and the Diobend schools, which are representative of the Hanafi approach, will be analyzed. In this direction, in line with the explanations of Azimâbâdî and Sehârenfuri, who are the leading names of both schools in the field of hadith, in the commentaries of Abu Dâvûd's es-Sünen, specifically the Sunnah section, the evaluations of the aforementioned thought systems on creed will be brought to the agenda. Because the relevant section, which is a summary of the Kitâbü's-Sunnah, contains the narrations that determine the principles of Islamic creed and reflects the hadith-centered understanding of creed. Therefore, among the topics in this section; the nature of belief, belief in destiny, the issues of avoiding bidats, attitude towards people of desire, that the Qur'an is not created, wahy ghayr matluw, not favoring the prophets over one another, superiority among the companions, torment in the grave, intercession, the situation of the children of the polytheists in the hereafter and vision of God were determined and will be discussed and evaluated in turn.

Anahtar Kelimeler

Indian Subcontinent, Ahl-i Hadith, Diobend, Azimabad, Sehârenfuri.

Kaynakça

• Acar, M. A. & Durmuş, E. (2018). İbn Hazm’da sahâbî kavli ve efdaliyet nazariyesi. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe-III –Sahâbe ve Dirâyet İlimleri. 293-320.
• Aclûnî, İ. (1351). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ş-tehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî.
• Âcurrî, M. (1999). eş-Şeriâ. Thk. Abdullah b. Ömer b. Süleymân ed-Demîcî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan.
• Agitoğlu, N. (2018). Hindistan Ehl-i hadis Ekolünde Şerh Geleneği, -Azîmâbâdî’nin (ö. 1911) Avnu’l-Ma`bûd adlı eseri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba.
• Ahmed b. Hanbel. (2003). er-Red ale’l-cehmiyye ve’z-zenâdıka fî mâ şekev fîhi min müteşâbihi’l-Kurân ve teevvelûhü alâ gayri te’vilihi. Thk. Sabrî b. Selâme Şâhîn. Riyâd: Dâru’s-Sebât.
• Aktepe, O. (2017). Peygamberler arasında üstünlük meselesi. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 13(5).
• Alıcı, M. (2010). Şefaat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 38, 411). İstanbul: TDV Yayınları.
• Altundağ, M. (2000). Kelâmullah -halku’l-kur’an tartışmaları çerçevesinde “kelâm-ı nefsî - kelâm-ı lafzî” ayırımı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 149.
• Arbâvî, Ö. (1984). Kitâbü’t-tevhîd. Matbaatü’l-Verrâka el-Asriyye.
• Aydın, M. A. (1991). Azîmâbâdî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 4, 329). İstanbul: TDV Yayınları.
• Azîmâbâdî, M. (1990). Avnü’l-ma`bûd şerhu sünen-i Ebî Dâvûd maa şerhi’l-hâfız Şemsüddîn İbn Kayyim el- Cevziyye. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Bağdâdî, A. (1977). el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde.
• Begavî, M. (1983). Şerhü’s-sünne. Thk. Şuayb el-Arnâûd - Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrut: el- Mektebetü’l-İslâmî.
• Bereketî, M. (2003). et-Ta`rîdâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Beyhakî, A. (2003). es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Birışık, A. (2002). Kur’an. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 26, 383). Ankara: TDV Yayınları.
• Buhârî, A. Keşfü’l-esrâr an usûli fahrü’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbî’l-Arabî.
• Buhârî, M. (1422). el-Câmiu’l-müsned es-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi ve sünenihî ve eyyâmihî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavkı’n-Necât.
• Cevherî, İ. (1987). es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- İlim li’l-Melâyîn.
• Cürcânî, A. (2002). et-Ta`rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Cüveynî, A. (1993). el-Akîdetü’n-nizâmiyye fî erkâni’l-İslâmiyye. Thk. Muham-med Zâhid el-Kevserî. yy.: el- Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• Çakan, İ.L. (2013). Hadis edebiyatı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Dârimî, A. (2000). Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyin Selîm Esedü’d-Dârânî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Muğnî.
• Daudi, Z. (1995). Şah Veliyyulah Dehlevî’den Günümüze Pakistan ve Hindistan’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Dihlevî, Ş. (1994). Hüccetüllâhi’l-bâliğa, Çev. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Dihlevî, V. (1978). el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
• Ebû Dâvûd, S. (2004). Kitâbü’s-Sünen. Thk. Muhammed Avvâme. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân.
• Ebû Gudde, A. (1975). Halk-ı Kur’an meselesi raviler, muhaddisler, cerh ve ta`dîl kitaplarına tesiri. Çev. Mücteba Uğur. Ankara Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, 307.
• Ebû Hanîfe. (1999). el-Fıkhu’l-ekber. Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü’l-Furkân.
• Efendioğlu, M. (1995). Fezâilü’s-Sahâbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Efendioğlu, M. (2019). Hulefâ-i Râşidîn devri sahâbe anlayış. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ezherî, M. (2001). Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed Ivaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Fârâbî, İ. (2003). Mu`cemü dîvâni’l-edeb. Thk. Ahmed Muhtâr Ömer. 4 Cilt. Kâhire: Müessesetü Dâru’ş-Şa`b.
• Gölcük, Ş. - Toprak, S. (1991). Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi.
• Hattâbî, H. (1932). Meâlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye.
• Itr, N. (1981). Menhecü’n-nakd fî ulûmi’l-hadîs. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
• İbn Battâl, A. Şerhu sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd.
• İbn Ebî Şeybe, A. (1989). el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc.
• İbn Ebî Zemenîn, M. (1415). Riyâdü’l-cenne bi tahrîci usuli’s-sünne. Thk. Abdullah b. Muhammed Abdürrahîm b. Hüseyin el-Buhârî. Medîne: Mektebetü’l-Gurabâ el-Eseriyye.
• İbn el-A`râbî, A. (1997). Kitâbü’l-Mu`cem. Thk. Abdülmuhsin b. İbrâhîm b. Ahmed el-Hüseynî. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevziyye.
• İbn Hacer, A. (1995). el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Thk. Âdil Ahmed Abdül-mevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, A. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. el-Mektebetü’s-Selefiyye.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, M. (1996). İ`lamü’l-mukvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Kesîr, İ. (1998). Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Kuteybe, A. (1977). Garîbü’l-hadîs. Thk. Abdullah el-Cebûrî. 3 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-Ânî.
• İbn Mâce, M. (2009). Sünen-i İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaûd v.dğr. 5 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• İbn Manzûr, C. Lisânü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Receb, Z. (1999). Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem. Thk. Şuayb el-Arnâûd - İbrâhîm Bâcis. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn M. (1963). en-Nihâye fî garîbî’l-hadîs ve’l-eser. Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• İlâhî Bahş, H. (2000). el-Kurâniyyûn ve şübühâtühüm havle’s-sünne. Tâif: Mektebetü’s-Sıddîk.
• İsfehânî, A. Fezâilü’l-hulefâi’l-erba`a ve gayrihim. Thk. Sâlih b. Muhammed el-Ukayl. Medine: Dâru’l-Buhârâ.
• Kâdî İyâz, İ. (1998). İkmâlü’l-mu`lim bi fevâid-i Müslim. Thk. Yahyâ İsmâîl. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ.
• Kandemir, M. Y. (2020). Kitâbü’s-sünne hadislerle iman ilkeleri. Çev. ve şerh. İstanbul: Tahlil Yayınları.
• Karaman, H – Çağrıcı, M vdğr. (2016). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 6 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kârî, A. (1994). Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. Thk. Muhammed Cemîl el-Attâr. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr.
• Kastallânî, A. (1323). İrşâdü’s-sârî li şerhi sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye.
• Kefevî, E. (1998). el-Külliyyât. (Mu`cem fi’l-mustalahât ve’l-furû ku’l-lügaviyye). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım.
• Kesler, M. F. (2004). Kur’ân-ı Kerim ve hadislerde şefaat inancı. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 5, 13.
• Kırbaşoğlu, M. H. (1996). İslam düşüncesinde sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Koçyiğit, T. (1989). Hadisçilerle kelamcılar arasındaki münakaşalar. Ankara: TDV Yayınlar.
• Komisyon. (2014.). Kader her şey bir ölçü ile yaratılmıştır. Hadislerle İslam. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kubat, M. (2020). Mezheplerin ana ihtilâf konularından biri olarak kabir azabı. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi. 11, 1.
• Kutlu, S. (2016). Selefiliğin fikrî arkaplanı-islam düşüncesinde ilk gelenekçiler-. Ankara: Otto.
• Mâlik b. Enes. (1985). Muvatta. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Mekkî, M. (1946). Târihu’l-Kurâni’l-Kerîm. Cidde: Matbaatü’l-Fetih.
• Müslim, M. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Narol, S. (2015). Fahreddin Razi ve Kadi Abdülcebbar’ın şefaat konusundaki ayetlere yaklaşımı ve değerlendirilmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8, 26.
• Nesâî, A. el-Müctebâ. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye.
• Nevevî, M. (1930). Sahîh-i Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Ezher: el-Matbaatü’l-Mısriyye.
• Önkal, A. (1999). Vahiy-Sünnet ilişkisi ve vahy-i gayr-i metluvv. Kur’ân ve Sünnet Sempozyumu, (1-2. Kasım 1997), 1999.
• Özden, M. (2015). Kur’an-‘a Göre Hz. Peygamber’in şefaati meselesi. Barın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi. 2, 4.
• Özşenel, M. (2007). Nezîr Hüseyin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 33, 74). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özşenel, M. (2014). Pakistan’da hadis çalışmaları. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Pezdevî, M. (2003). Usûlü’d-dîn. Thk. Hans Peter Lins. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs.
• Sehârenfûrî, H. (2004). el-Mühenned ale’l-müfenned. Thk. Muhammed b.Âdem el-Kevserî. Amman: Dâru’l-Feth.
• Sehârenfûrî, H. (2006). Bezlü’l-mechûd fî halli sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Takiy-yüdîn en-Nedvî. 13 Cilt. Hindistan: Merkezü’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen en-Nedvî li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmî.
• Sindî, E. (2010). Fethu’l-vedûd fî şerhî sünen-i Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Zeki el-Hûli. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü Lîne.
• Süyûtî, A. ed-Dürrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Taberânî, S. el-Mu`cemü’l-kebîr. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye.
• Tirmizî, M. (1977). el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Topaloğlu, B - Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Toprak, S. (2001). Kabir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 24, 37). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uraler, A. (2012). Sahâbe uygulanası olarak sünnete bağlılık. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1993). Cedel. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 7, 208). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1994). Ehl-i hevâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 10, 505). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2010). Şefaat. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 38, 412). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yeşilyurt, T. (2008). Rü’yetullah. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 35, 312). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yılmaz, F. M. (2018). Buhârî’nin Kitâbü’l-İman’ı Üzerine Hanefi Bakış Açısı - Bedrüddin el-Ayni Örneği-. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 18, 2.
• Yücel, A. (2012). Hadis Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.