Hadis İlmi Açısından et-Teftâzânî’nin Şerhu'l-Akâid İsimli Eseri

Yıl 2023, Sayı: 9, 21 - 58, 15.03.2023

Rıdvan Kalaç

https://doi.org/10.56720/mevzu.1206412

Cited By: 2

Öz

Sa’duddîn et-Teftâzânî (öl. 792/1390) tarafından ‘Akâ‘idu’n-Nesefî üzerine kaleme alınan Şerhu’l-Akâid isimli eser, kelâm şerh geleneğinin en meşhur örneklerinden birisidir. Klasik kelâm tarihinde büyük bir öneme sahip olan bu eser, Osmanlı uleması tarafından rağbet görmüş ve asırlarca medreselerin müfredatını şekillendirerek ders kitabı olarak okutulmuştur. Mezkûr önemine binaen bu çalışmamızda Şerhu’l-Akâid isimli eser ele alınmış ve hadis ilmi açısından incelenerek bazı tespitlerde bulunulmuştur. Buna göre, eserde mevcut bir rivâyet kullanımından bahsetmek mümkündür. Ancak bu rivâyetlerin daha çok sem‘îyyat ve muhtelif meselelerin ele alındığı bölümlerde yoğunlaştığı görülmektedir. Diğer taraftan eserde kullanılan hadislerin büyük bir kısmının ilk dönem hadis kaynaklarında tahric edildiği ve bunların yaklaşık üçte ikisinin sıhhat bakımından sahih veya hasen olduğu tespit edilmiştir. Rivâyetleri hadis âlimlerinden farklı olarak isnad zikretmeden eserine alan Teftâzânî, zaman zaman takti’ ve iktibas yöntemleriyle hadis kullanmış ve şâhid-mütâbi türü rivâyetlere de yer vermiştir. Hadisleri anlama noktasında ise lafızcı yak-laşımdan ziyade te’vilci yaklaşımı benimseyen Teftâzânî, nadir de olsa metin tenkidi kriterlerinden Kur’an ve sünnete arz metotlarına da başvurmuştur. Haberlerin bilgi değeri noktasında önemli tartışmalara giren Teftâzânî, haber-i vâhidlerin mücerret olarak itikatta delil olamayacağını vurgulamıştır. Ancak bu yaklaşıma rağmen, eserinin birçok yerinde bu tür haberleri delil olarak kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Teftâzânî, Şerhu’l-Akâid, Kelâm, Haber-i Vâhid, Akâid

at-Teftâzânî's work with the title Sharh al-Aqâid from the science of hadith

Öz

The work named as Sharh al-Aqâid, written about ‘Aqâid al-Nasafî by Sa’ad al-Din al Taftâzânî (d. 792/1390), is noteworthy as one of the most well known examples of annotation tradition. This work, with great importance in classical kalam history, was sought after a lot by Ottoman scholars and was has been read as a text-book in madrasas shaping the curriculum. Based on this importance, the work named Sharh al-Aqâid was analysed and investigated and some conclusions were derived from. According to this, it is possible to mention about the use of a narration present in the work. However, it is seen that these narrations concentrated in parts where mostly the hearings and various issues were investigated. On the other hand, it was determined that great majority of the hadiths used in the work was quoted from the first period hadith sources and that nearly two third of them were accurate and hasen. Taftâzânî, who took the narrations without mentioning attribution, a method different from hadith scholars, sometimes used hadith with takti’ and citation method and also gave place to shevâhid-mutebaat type narrations. In terms of understanding the hadiths, Taftâzânî, who adopted commentary approach rather than verbal approach, even rarely, applied Qur’an and sunna presentation methods, the two of the text criticizing criteria, while giving meaning to the hadiths. Joining significant discussions in terms of the informative value of the news, Taftâzânî emphasized that haber-i vâhid (narration from one reporter) was not abstractly an evidence in belief. However, despite this approach, he used such news as evidence in many parts of his work.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Taftâzânî, Sharh al-Aqaîd, Kalam, Belief, K̲h̲abar al-Wāḥid

Kaynakça

• Abd b. Humeyd. 1988. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. 2001. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Aladağ, Mehmet Şirin. 2021. “Âyetlerin İktibâsında Öne Çıkan Edebî Gayeler: Klasik Arap Edebiyatı Özelinde”. Balıkesir İlahiyat Dergisi (13): 95-117.
• Aydınlı, Abdullah. 2012. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜİFAV Yayınları.
• Bardak, Ahmet. 2018. “Teftâzâni’nin Âlem Hakkındaki Bazı Görüşleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11 (59): 1444-49.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. 2003. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. 2009. Müsnedü’l-Bezzâr. Medine: Mektebe-tü’l-Ulûm ve’l-Hikem.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. 1993. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Bûsîrî, Ahmed b. Ebî Bekr. 1999. İthâfu’l-Hıyerati’l-Mehere bi-Zevâidi’l-Mesânîdi’l-ʻAşere. Riyad: Dâru’l-Vatan.
• Çağlayan, Harun. 2018. “Şerhu’l-Akâid ve Kelâmî Değeri Üzerine Bir Dene-me”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (14): 15-43.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. 2004. Sünenü’d-Dârekutnî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd. 1999. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. Kahire: Dâru Hicr.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas. 2009. Sünenü Ebî Dâvûd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• Er, Enes. 2021. “Teftâzânî (1390)”. ss. 208-11 içinde İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri 3- Felsefe, editör F. Toktaş. İstanbul: Mana Yayınları.
• Eraslan, Abdulvasıf. 2020. “Sümeniyye Fırkası ve İslam Âlimleriyle Polemik-leri (Mütevâtir Haber Ekseninde)”. Van İlahiyat Dergisi 8 (12): 69-86. doi: 10.5281/zenodo.3894286.
• Erdinç, Ziya. 2019. “Teftâzânî’de Bilgi Teorisi”. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti̇tüsü, Sakarya.
• Erdinç, Ziya - Akkuş, Süleyman. 2014. “Sa‘düddîn Teftâzânî’de Bilgi Teorisi”. Usul İslam Araştırmaları 21 (21): 7-38.
• Erdinç, Ziya - Kartaloğlu, Habib. 2018. “Teftazani'ye Göre ‘Büyük Sahabiler’e Dayanan Ahad Haberlerin Bilgi Degeri”. ss. 443-61 içinde İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe III: -Sahâbe ve Dirâyet İlimleri- Tebliğ ve Müzâkereler. İstanbul.
• Ferhârî, Ebû Abdurrahman Abdulaziz b. Ahmed. 2012. en-Nibrâs Şerhu Şerhi’l-Akaidi’n-Nesefi. İstanbul: Mektebetü Yasin.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. 2002. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• Hansu, Hüseyin. 2008. Mütevatir Haber. Van: Bilge Adamlar Yayınları.
• Hatipoğlu, Yunus. 2018. “Namazı Terk Etmenin Hükmü İle İlgili Hadi̇sleri̇n Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilim-ler Enstitüsü, Diyarbakır.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh. 1997. el-Kâmil fî Duʿafâʾi’r-Ricâl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. ts. Tenzîhü’ş-Şerîʿati’l-Merfûʿa ʿani’l-Ahbâri’ş-Şenîʿeti’l-Mevzûʿa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. 2006. el-Musannef. Cidde-Dımaşk: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. 1993. Sahîhu İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr. 1970. el-Menâru’l-Münîf fi’s-Sahîh ve’d-Daʿîf. Halep: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. 2009. es-Sünen. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. ts. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Râhûye, Ebû Yaʿkûb İshâk. 1990. Müsnedü İshâk bin Râhûye. Medine: Mektebetü’l-Îmân.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. 1966. Kitâbü’l-Mevzûʿât. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed. 1993. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Kalaç, Rıdvan. 2015. “Hanbel b. İshâk b. Hanbel’in Hadis İlmindeki Yeri ve Rivâyetlerinin Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Kalaç, Rıdvan. 2021. “Sahîh-i Müslim’de Zayıf Olduğu İddia Edilen Rivâyetler Üzerine Bir İnceleme –Elbânî Özelinde-”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7 (1): 1-45.
• Kalaç, Rıdvan - Engin, Hayrullah. 2020. “Kelam Eserlerinde Hadis Kullanımı: el-Cürcânî’nin Şerhu’l-Mevâkıf’ı Örneği”. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 6 (11): 403-28. doi: 10.47502/mizan.820052.
• Koçkuzu, Ali Osman. 2014. Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Köse, Emine. 2022. “Sadeddîn Teftâzânî’nin Şerhu’l Akâid İsimli Eserindeki Hadislerin Tahrîci ve Değerlendirmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekirdağ.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. 1991. Sahîhu Müslim. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. 2001. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Özcan, Halil. 2008. “Sa’deddîn Et-Taftazânî ve İrşadu’l-Hâdi̇ Adli Eseri̇”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (20): 211-26.
• Özen, Şükrü. 2011. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 40: 299-308.
• es-Sanʿânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. 1983. el-Musannef. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. 1985. el-Mekâsıdü’l-Hasene fî Beyâni Kesîrin mine’l-Ehâdîsi’l- Müştehire ʿale’l-Elsine. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. 1985. Tahrîcu Ehâdîsi Şerhi’l Mevâkıfı li’l Cürcânî ve Tahrîcu Ehâdîsi Şerhi’l Akâidi li’t-Teftâzânî. Kuveyt: Mektebetü Dâru’l-Aksa.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. 2004. el-Câmiʿu’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ts. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʿa. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife.
• Şâfiʻî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. 1973. el-Üm. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. 1995. el-Muʿcemü’l-evsat. Kahire: Dâru’l-Harameyn.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. ts. el-Muʿcemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.
• Tartı, Nevzat. 2012. “Hadis Rivayetinde Birleşik Yapılar: Bir Rivayet Dört Hadis”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7 (2): 7-22.
• Teftâzânî, Sa’düddîn Mes’ud b. Ömer. 2018. Şerhu’l Akâid, (Tercüme ve İzahat). 5. Baskı. İstanbul: MÜİFAV Yayınları.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. 1987. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l- Ezheriyye.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. 1977. Sünenü’t-Tirmizî. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaʿati Mustafâ el-Bâbî.
• Ulu, Hüseyin. 2019. “Sa’düddîn Et-Taftazânî’nin Şerhu’l -Akâid Adli Eserinde Fıkıh-Kelam İlişkisi”. Yüksek Lisans Tezi, Necmetti̇n Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yavuz, Yusuf Şevki. 1989. “Akāidü’n-Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2: 217-19.
• Yavuz, Yusuf Şevki. 2001. “İstidlâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23: 325-28.
• Yavuz, Yusuf Şevki. 2012. “Usûl-I Selâse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 42: 212.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. 1980. “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelâm ve Genel Eğitimdeki Yeri”. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi (4): 285-94.
• Yurdagür, Metin. 2017. Kelâm Tarihi, Ekoller-Şahıslar-Eserler. İstanbul: MÜİFAV Yayınları.