“Diyarbakır Ranges” in the Framework of the Communication System in the Ottoman State

Yıl 2023, Sayı: 9, 141 - 156, 15.03.2023

Ela Özkan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1226169

Öz

One of the effective factors in the growth and development of a state is to use a reliable and strong communication network. Since the Ottoman Empire was a large state, it did not neglect to use new techniques to ensure correct communication between the center and other administrative units. The state, which provided communication with more primitive techniques in the early periods, tried to carry out the communication system by adhering to certain rules over time. Necessary opportunities have been tried to be created in order to convey important information and news to the necessary places by means of officials called messengers. In order to overcome the difficulties experienced by these officials in the face of long distance and tiring conditions, new facilities were established in terms of rest and security. These units, called Menzilhane, were places where news carriers could rest safely. In addition, the Ottomans did not determine every place as a range. Certain places in terms of distance and location were accepted as range. Diyarbakir was one of the important administrative units of the Ottoman Empire. The operation of the range established here and the activities of the officials are among the issues that attract attention. In our study, information will be given about the ranges in the Ottoman Empire and the status of the Diyarbakır ranges.

Anahtar Kelimeler

halting place, communication, Diyarbakır, Ulak, horse

Osmanlıda Haberleşme Sistemi Çerçevesinde “Diyarbakır Menzilleri”

Öz

Bir devletin hem kendi içerisinde hem de diğer devletlerle olan iletişimi-nin güçlü olmasında güvenilir ve gelişmiş bir haberleşme ağını kullanıyor olmasının büyük etkisi vardır. Osmanlı Devleti de sınırları geniş bir devlet olduğu için merkezle diğer idari birimler arasında doğru bir iletişim sağlamak için yeni teknikler kullanmayı ihmal etmemiştir. İlk dönemlerde daha ilkel tekniklerle haberleşmeyi sağlayan devlet zamanla iletişim sistemini belirli kurallara bağlı kalarak yürütmeyi denemiştir. Ulaklar adı verilen görevliler vasıtasıyla önemli bilgileri ve haberleri gerekli yerlere ulaştırmak için uygun imkanlar sağlamıştır. Bu görevlilerin uzun mesafe ve yorucu şartlar karşısında yaşadığı sıkıntıları gidermek için devlet istirahat ve güvenlik açısından yeni tesisler inşa etmiştir. Menzilhâne denilen bu birimler haber taşıyıcılarının güvenle dinlenebileceği yerler olmuştur. Ayrıca Osmanlı her yeri menzil olarak belirlememiştir. Mesafe ve konum olarak belirli yerler menzil olarak kabul edilmiştir. Diyarbakır da konum olarak Osmanlı Devleti’nin önemli idari birimleri arasında yer almıştır. Burada kurulan menzilin işleyişi, görevlilerin faaliyetleri de dikkat çeken konular arasındadır. Çalışmamızda Osmanlı Devleti’nde menziller ve Diyarbakır menzillerinin vaziyeti hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

menzil, haberleşme, Diyarbakır, Ulak, beygir

Kaynakça

• Açıkel, A. (2004). Osmanlı Ulak-Menzilhâne Sistemi Çerçevesinde Tokat Menzilhânesi (1690-1840). Tarih İncelemeleri Dergisi, 19(2), 6-7.
• Aksın, A. (1999). 19. Yüzyılda Harput: Ceren Ofset ve Matbaacılık.
• Armağan, A. Latif (1990). Osmanlılar Zamanında Hac Yolu ve Menziller. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Cevdet Nafia (C.NF). 17/835.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Cevdet Nafia (C.NF). 21/1023.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Cevdet Nafia (C.NF). 44/2173.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Cevdet Nafia (C.NF). 35/1706.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Cevdet Nafia (C.NF). 1/33.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri (DH.İ.UM.EK) 72/54.
• Çerçi, F. (2003). Haberleşme Hizmetleri ve Osmanlı Devleti’nde Ulak Organizasyonu. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, 220.
• Çetin, C. (2009). Anadolu’da Faaliyet Gösteren Menzilhâneler (1690-1750). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Çetin, C. (2013). Ulak Yol Durak Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Men-zilhâneler) 1690-1750: Hikmetevi Yayınları
• Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri, (1723-1827). Âmid Mahkemesi. 1, 3828, 381-385.
• Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri, (1732-1798). Âmid Mahkemesi. 2, 3712, 207-208.
• Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri, (1738-1741). Âmid Mahkemesi. 3, 3754, 243-244.
• Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri, (1817-1818). Âmid Mahkemesi. 8, 3750, 52-55.
• Ekin, Ü. (2017). Klasik Dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda Karayolu Ula-şımını ve Nakliyatı Etkileyen Faktörler (1500-1800). Belleten, 81(291), 405-406.
• Gülenç, A. (2020). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Diyarbekir 1839-1876 (İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapı). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları, 2(2), 121.
• Halaçoğlu, Y. (2002). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme: Ptt Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2004). “Menzil”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Kardan, G. (2019). 1015/H.1178-1179/M.1765-1766), 1016(H.1195-1206/M.1780-1792), 1017(H.1206-1207/M.1791-1792) Numaralı Yol ve Menzil Defterlerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kastamonu.
• Kızgın, E. Eriş. (2021). Menzil Külliyelerinde Yer Alan Sıbyan Mektepleri. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 35-36.
• Müderrisoğlu, M.F. (1993). 16.Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Süme, M. (2020). Osmanlı Ulaşım ve Haberleşme Ağında Bolu Menzilinin Yeri ve Önemi. M. Okur, Ü. Köksal, V. Aksoy (Ed.). Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım. (s.144) içinde. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır 1790-1840 (Fiziki, İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapı): Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (1996). XVIII. Yüzyıl ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaletinin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18, 217.
• Yılmazçelik, İ. (2012). 19. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Mer-kezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle İlgili Tespitler. An-kara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 32(31), 226-227.