The Halaskârân-ı Zabıtân Group as the Manifestation of the Memorandum Tradition in Turkish Political Life: An Evaluation of Its Causes and Consequences

Yıl 2023, Sayı: 9, 273 - 293, 15.03.2023

İlhan Bilici

https://doi.org/10.56720/mevzu.1228623

Öz

The Second Constitutional Monarchy was a period upon which the Mo-dern Republic was founded, and the most important actors of this period were the Committee of Union and Progress, which was organized abroad and adopted the idea of Westernization as the goal of the ideal. The Committee, which became the focal point of political life in time, pioneered the introduc-tion of the parliamentary system and its appropriation to society. However, the intricate structure of the Committee, which was intertwined with the army, led to the abandonment of the parliamentary regime with various in-terventions, and the emergence of multiple schisms and divisions within the military. One of the clique formations in question is the emergence of the Ha-laskârân-ı Zabıtân Group. The importance of this group is that although it did not have a physical presence in political life, it led to the fall of the Unio-nist power with memoranda. In this context, it constitutes a first, and this incident, which took place in the Second Constitutional Period, recurred in various periods of the multi-party-political life. In this respect, Halaskârân-ı Zabıtân Group is valuable as it is one of the formations that led to the memo-randum tradition's emergence, institutionalization, traditionalizing or substi-tuting in order to understand the military memorandums. However, the number of studies examining this Group is quite limited. In this direction, the present study aims to question the position of the Halaskârân-ı Zabıtân Group (Rescue Officers), which faction within the army as a reaction move-ment against the Committee of Union and Progress, in the context of Turkish political life with its emergence, causes and consequences. First, the political atmosphere of the period is depicted and subsequently, the main reasons that led to the emergence of the Halaskârân-ı Zabıtân Group are examined in three points. Finally, the founding staff of the Group, its aims, and its con-sequences in terms of political life are discussed. It can be deduced that the study will shed light on and be a source for the understanding of the memo-randums that have taken place in modern political life. In this respect, the present study is noteworthy in that it deals in detail with the Halaskârân-ı Zabıtân Group, which can be expressed as an exit strategy that led to the loss of power by a government with a memorandum for the first time in Turkish political life, and the success of the opposition groups of the period.

Anahtar Kelimeler

Turkish Political Life, Committee of Union and Progress, Halaskârân-ı Zabıtân Group, Memorandum, II. Constitutionalism

Türk Siyasal Yaşamında Muhtıra Geleneğinin Tezahürü Olarak Halaskârân-ı Zabıtân Grubu: Sebepleri ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

II. Meşrutiyet, Modern Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı bir dönemdir ve bu dönemin en önemli aktörlerinin başında yurt dışında örgütlenen ve Batılılaşma fikriyatını gaye-i hayal edinen İttihat ve Terakki Cemiyeti yer almaktadır. Zamanla siyasal yaşamın odak noktası haline gelen Cemiyet, parlamenter sistemin tanıtılması ve topluma mal edilmesine öncülük etmiştir. Ancak, Cemiyet’in ordu ile iç içe geçmiş girift yapısı çeşitli müdahalelerle parlamenter rejimin terk edilmesine, ordu içerisinde muhtelif hizipleşmelerin ve bölünmelerin belirmesine sebebiyet vermiştir. Bahse konu klikleşme oluşumlarından biri Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun ortaya çıkışıdır. Bu Grubun önemi siyasal yaşamda fiziki bir mevcudiyeti bulunmamasına rağmen muhtıralarla İttihatçı iktidarın düşmesine yol açmasıdır. Bu bağlamda bir ilki oluşturmaktadır ve II. Meşrutiyet döneminde cereyan eden bu hadise, çok partili siyasal yaşamın muhtelif dönemlerinde tekerrür etmiştir. Bu itibarla askeri muhtıraların anlaşılabilmesi adına muhtıra geleneğinin ortaya çıkmasına, ku-rumsallaşmasına, gelenekselleşmesine veya bir alternatif olarak başvurulma-sına yol açan oluşumlardan biri olması itibariyle Halaskârân-ı Zabıtân Grubu kıymetlidir. Buna rağmen söz konusu Grubu irdeleyen çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu doğrultuda, mevcut çalışma İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı bir tepki hareketi olarak ordu içerisinde hizipleşen Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun (Kurtarıcı Subaylar) ortaya çıkışı, sebepleri ve sonuçlarıyla Türk siyasal yaşamı bağlamındaki konumunu sorgulamayı hedeflemektedir. İlk olarak, dönemin siyasi atmosferi resmedilmekte ve akabinde Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nun ortaya çıkmasına kaynaklık eden temel sebepler üç noktada incelenmektedir. Nihayetinde, Grubun kurucu kadrosu, amaçları ve siyasal hayat açısından yol açtığı sonuçlar ele alınmaktadır. Çalışmanın modern siyasal yaşamda cereyan eden muhtıraların anlaşılmasına ışık tutacağı ve kaynaklık edeceği çıkarımında bulunulabilir. Bu minvalde, mevcut çalışma Türk siyasal yaşamında ilk defa bir hükümetin muhtıra ile iktidarı kaybetmesine yol açan bir çıkış stratejisi ve dönemin muhalif gruplarının başarısı olarak ifade edilebilecek Halaskârân-ı Zabıtân Grubu’nu detaylıca ele alması bakımında dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

Türk Siyasal Yaşamı, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Halaskârân-ı Zabıtân Grubu, Muhtıra, II. Meşrutiyet

Kaynakça

• Ahmad, F. (1999). Modern Türkiye’nin Oluşumu (2. Basım). (Y. Alogan Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Alkan, A. T. (1992). İkinci Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Aydın, M. (1990). Milli Mücadele Yıllarında Türkiye Büyük Millet Meclisi Lehinde İstanbul’da Faaliyet Gösteren Gizli Bir Grup: Zabıtan Grubu (27 Ekim 1920 - 20 Eylül 1921). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1(1), 11-27.
• Çaylak, A. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de İktidar-Muhalefet İlişkileri. A. Çaylak, M. Dikkaya, C. Göktepe & H. Kaplı (Der.), Osman-lı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi içinde (23-58) (3. Basım). Ankara: Savaş Yayınevi.
• Çeviker, H. C. (2022). II. Meşrutiyet Döneminde Meydana Gelen Bir Hükümet Darbesi: 23 Ocak 1913 Babıâli Baskını. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR), 8(1), 159-170.
• Hale, W. (1996). 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset. (A. Fethi Çev.). İstanbul: Hil Yayın.
• Karpat, K. H. (2013). Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Kültürel Ekonomik Temeller (4. Basım). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lewis, B. (2010). Modern Türkiye’nin Doğuşu (4. Basım). (B. B. Turna Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Özata, M. (2021). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı’da Gerçekleşen Askeri Müdahalelerin İngiliz ve Amerikan Gazetelerindeki Yansımaları. Liberal Düşünce Dergisi, 26(103), 185-203.
• Öztürk, M. (1993). Ordu ve Politika. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Tekin Y. & Okutan Ç. (2015). Türk Siyasal Hayatı (3. Basım). Ankara: Orion Kitabevi.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler. (Cilt. 1) (2. Basım). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Türe, F. (2013). Hürriyet ve İtilaf Fırkası. T. Uzun (Der.), İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler içinde (57- 80). Ankara: Orion Kitabevi.
• Uslu A. & Aytekin E. A. (2016). Burjuva Devriminin ve Savaşın Belirsiz Sınırlarında. G. Atılgan, C. Saraçoğlu & A. Uslu (Der.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (95-199) (Gözden Geçirilmiş 2. Basım). İstanbul: Yordam Kitap.
• Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (4. Basım). (Y. Saner Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.