Tanbih Letters in the Arabıc Language and İts Reflectıons in the Qur'an

Yıl 2023, Sayı: Ö1 - İslami İlimler Özel Sayısı, 107 - 147, 15.10.2023

Cengiz Parlak

https://doi.org/10.56720/mevzu.1288081

Öz

Tanbih letters are among the words under the heading of the letter category from the noun, verb and letter groups to which the word belongs in the Arabic language. These letters show themselves with certain letters and functions in the Arabic syntax. It would be incomplete and wrong to say that these letters, whose primary duty is to draw attention to the word that comes after them, only serve as a warning. Since the overwhelming majority of the ancient scholars came at the beginning of the sentence, they also called the letters of tenbîh the letters of istiftah. Although the aforementioned prepositions of warning are not used frequently in the Arabic language, they are important because they are versatile and not evaluated in different meanings. In the Qur'an, it is used in various positions in the sentence and in many other meanings other than warning. However, despite these features, the fact that they take up little space in use causes the details about them to be overlooked. Based on these features, this study was written considering that there are details that escape attention about the functions of the letters of warning in the Arabic language, and in this context, it is thought that the study will fill a gap in the field. In the study, functions of the letters of tanbîh were discussed in the axis of the opinions of the authorities of the field and their usage patterns in the Qur'an were examined.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Nahv, Sarf, Letters, Tanbih letters

Arap Dilinde Tenbîh Harfleri ve Kur'ân-ı Kerîm'deki İzdüşümleri

Öz

Tenbîh harfleri Arap dilinde kelimenin mensup olduğu isim, fiil ve harf gruplarından harf kategorisi başlığı altında yer alan kelimelerdendir. Tenbîh olgusu Arapça söz diziliminde genel olarak belli bazı harfler ve işlevlerle kendisini göstermektedirler. Aslî görevleri kendilerinden sonra gelen söze dikkati çekmek olan bu harflerin sadece tenbîh görevini gördüklerini söyle-mek eksik ve yanlış olacaktır. Kadîm ulemanın kahir ekseriyeti cümle başında geldikleri için tenbîh harflerine istiftâh harfleri de demişlerdir. Her ne kadar tenbîh edatları Arap dilinde sık kullanıma sahip olmasalar da çok yönlü olmaları ve farklı manalarda değerlendirilmemeleri nedeniyle önem arz etmektedir. Kuran-ı Kerim’de de cümle içinde muhtelif konumlarda ve tenbîh dışında değişik mana ve işlevlerde kullanıldıkları görülmektedir. Mamafih bu özelliklerine rağmen istimalde az yer tutmaları onlarla alakalı detayların gözden kaçırılmasına neden olmaktadır. Bu özelliklere istinaden Arap dilinde tenbîh harflerinin işlevleri hakkında dikkatlerden kaçan ayrıntılar olduğu mülahaza edilerek bu çalışma kaleme alınmış ve bu bağlamda çalışmanın alandaki bir boşluğu dolduracağı düşünülmüştür. Çalışmada tenbîh harflerinin eda ettiği işlevler alanın otoritelerinin görüşleri ekseninde ele alınmış ve Kur’ân-ı Kerîm’deki kullanım şekilleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

rap Dili ve Belağatı, Nahiv, Sarf, Harfler, Tenbîh harfleri

Kaynakça

• ‘Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-vâfî. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, ts.
• ‘Abdulalîm, Ebû Bekr ‘Alî. el-Mevsûatu’n-nahviyye ve’s-sarfiyyetu’l-muyessere. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, 2004.
• ‘Alevî, ‘Alî b. Muhammed b. Hamza. Emâlî İbni’ş-Şecerî. thk. Mahmûd Mu-hammed et-Tanâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1992.
• Antâkî, Muhammed. el-Minhâc fî’l-kavâid ve’l-i‘râb. Pakistan: Mektebetu’l-Büşrâ, 2011.
• ‘Askerî, Ebû Helâl. el-Furûku’l-luğaviyye. thk. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kahire: Dâru’l-‘İlm ve’s-Sekâfe, 1997.
• Beyâtî, Zâhir Şevket. Edâvâtu’l-i‘râb. Beyrut: el-Muessesetu’l-Câmiiyyetu li’d-Dirâsât, 2005.
• Câmî, ‘Abdurrahman b. Ahmed Nureddîn. el-Fevâidu’d-diyâiyye. thk. Ahmed ‘Azv ‘İnâye. Beyrut: Dâru İhyâ Turâsi’l-‘Arabî, 2009.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Curcânî, ‘Abdulkâhir b. ‘Abdurrahman b. Muhammed. Delâilu’l-i‘câz. Mısır: Matbaatu’l-Medeni, ts.
• Curcânî, ‘Alî b. Muhammed es-Seyyidu’ş-Şerîf. Mu‘cemu’t-ta‘rîfât. thk. Mu-hammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, 2004.
• Da‘âs, Ahmed ‘Ubeyd. İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımeşk: Dâru’l-Munîr, 1425.
• Dervîş, Muhyîddîn b. Ahmed Mustafâ. İ‘râbu’l-Kur’ân ve beyânihi. 10 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Yemâme, 4. Basım, 1415.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2010.
• Ensârî, İbn Hişâm. el-Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-eârîb. thk. ‘Abdullatîf Muhammed el-Hatîb. 7 Cilt. Kuveyt: Dâru’t- Turâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Eren, Cüneyt – Uzunoğlu, Vezih. Arapça Belağat. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2012.
• Esterâbâdî, Muhammed b. el-Hasan. Şerhu’r-râdî li kâfiyeti İbn Hâcib. thk. Yahyâ Beşîr Mısrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatu’l-İmâm Muham-med b. Suûdi’l-İslâmiyye, 1993.
• Eşmûnî, Ebû’l-Hasan Nûruddîn ‘Alî b. Muhammed b. ‘Îsâ b. Yûsuf. Şerhu’l-Eşmûnî ‘alâ elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1955.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. ‘Abdulhamîd el-Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’-‘İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, ‘Abdullah b. Manzûr ed-Deylemî. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Fevzân, ‘Abdullah b. Sâlih. Delîlu’s-sâlik ilâ elfiyyeti İbn Mâlik. 3 Cilt. Medine: Dâru’l-Muslim, 1999.
• Ğalâyînî, Mustafâ. Câmiu’d-durûsi’l-‘Arabiyye. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 28. Basım, 1993.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ. Cevâhiru’l-belâğa fî’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. thk. Yûsuf es-Sumeylî. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Hatîb, Tâhir Yûsuf. el-Mu‘cemu’l-mufassal fî’l-i‘râb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 4. Basım, 2007.
• Hemezânî, Muntecebuddîn. el-Ferîd fî i‘râbi’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Mu-hammed Nizâmuddîn el-Fetîh. 6 Cilt. Medine-i Münevvere: Dâru’z-Zamân, 2006.
• Herevî, ‘Alî b. Muhammed. el-Uzhiyye fî ‘ilmi’l-hurûf. thk. ‘Abdulmu‘în el-Mellûhî. Dımeşk: Mecme‘i’l- Luğati’l-‘Arabiyye, 2. Basım, 1993.
• Hinâî, ‘Alî b. el-Hasan. el-Muncidu’l-ebcedî. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 5. Basım, 1986.
• Husays, ‘Alî. Mu‘cemu mustalahât ve edavât’in-nahv ve’l-i‘râb. Amman: Dâru ‘Âlemi’s-Sekâfe, 2005.
• İbn ‘Akîl, Bahâuddîn ‘Abdullah b. ‘Akîl el-Hemadânî. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ elfiyyeti İbn Mâlik. nşr. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, 20. Basım, ts.
• İbn Cezerî, Şemsuddîn Ebû’l-Hayr. en-Neşr fî kırââti’l-‘aşr. thk. ‘Alî Muham-med ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth ‘Usmân. el-Hasâis. thk. Muhammed ‘Alî Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, ts.
• İbn Cinnî. el-Muhteseb. 2 Cilt. Kahire: el-Meclisu’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbn Eyyûb, Ebû’l-Fedâ’ ‘İmâduddîn İsmâîl b. ‘Alî b. Mahmûd b. Muhammed İbn ‘Umer b. Şâhinşâh. el-Kunnâş fî fenneyi’n-nahv ve’s-sarf. thk. Riyâd b. Hasan el-Havvâm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2000.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. es-Sâhibiyyu fî fıkhi’l-luğati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İbn Hâcib, Ebû ‘Amr ‘Usmân. Emâlî İbn Hâcib. thk. Fahr Sâlih Suleymân Kaddâre. 2 Cilt. Amman: Dâru ‘Ammâr, ts.
• İbn Hâcib. el-Îdâh fî şerhi’l-mufassal. thk. Mûsâ Bennây el-‘Alîlî. 2 Cilt. Irak: Vizâratu’l-Evkâf, 1982.
• İbn Kemâl Bâşâ, Şemsuddîn Ahmed b. Suleymân. Esrâru’n-nahv. thk. Ahmed Hasan Hâmid. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 2002.
• İbn Mâlik, Muhammed b. ‘Abdullah b. Mâlik, Şerhu teshîli’-l-fevâid. thk. ‘Ab-durrahman es-Seyyid. 4 Cilt. Mısır: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1990.
• İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1990.
• İbn Ya‘îş, Muvaffakuddîn Ya‘îş b. ‘Alî. Şerhu’l-mufassal. 10 Cilt. Mısır: İdâre-tu’t-Tıbâa, ts.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. ‘Abdurrahman b. ‘Umer b. Ahmed b. Muhammed el-Hatîb. el-Îdâh fî ‘ulûmi’l- belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kurtubî, Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmî li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. ‘Abdullah b. ‘Abdulmuhsin et-Turkî. 24 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2006.
• Mâlekî, Ahmed b. ‘Abdunnûr. Rasfu’l-mebânî fi şerhi hurûfi’l-meânî. thk. Ah-med Muhammed Harrât. Dımeşk: Dâru’l-Kâlem, 3. Basım, 2002.
• Mes‘ûd, Musâ ‘Alî Musâ. İ‘râbu’l-Kur’âni’l-‘azîmi’l-mensûb li Zekeriyyâ el-Ensârî. Kahire: Câmiatu’l-Kâhire, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Mes‘ûd, Cubrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 7. Basım, 1992.
• Meydânî, ‘Abdurrahman b. Hasan Habanneke. el-Belâğatu’l-‘Arabiyye. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Murâdî, el-Hasan b. Kâsım. el-Cenâ’d-dânî fi hurûfi’l-meâni. thk. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1992.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdulkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 1986.
• Rummânî, Ebû Hasan ‘Alî b. ‘Îsâ. Meâni’l-hurûf. thk. ‘İrfân b. Selîm el-‘Aşâ Hassûne. Beyrut: el- Mektebetu’l-‘Asriyye, 2005.
• Sâfî, Mahmûd b. ‘Abdurrahîm. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 31 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Reşîd, 4. Basım, 1418.
• Sefâkusî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Sâlim b. Muhammed en-Nûrî. Ğaysu’n-nef‘ fî’l-kırââti’s-seb‘. thk. Ahmed Mahmûd ‘Abdussemî‘ eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Usmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Suyûtî. Hem‘u’l-hevâmi fî şerhi cem‘i’l-cevâmi. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, ts.
• Şerîf, Muhammed Hasan. Mu‘cemu hurûfi’l-meânî fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1996.
• Şurrâb, Muhammed b. Muhammed Hasan. Şerhu şevâhidi’ş-şi‘riyye fî emâti’l-kutubi’n-nahviyye. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2007.
• ‘Udayme, Muhammed ‘Abdulhâlık. Dirâsâtun li uslûbi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• ‘Umer, Ahmed ‘Muhtâr vd.. en-Nahvu’l-esâsî. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil, 4. Basım, 1994.
• Ya‘kûb, İmîl Bedî‘. Mu‘cemu’l-i‘râb ve’l-imlâ. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1983.
• Ya‘kûb, İmîl Bedi‘. el-Mu‘cemu’l-mufassal fî’l-luğati ve’l-edeb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. Tâcu’l-‘arûs. thk. ‘Abdulkerîm el-‘Azabâvî. 40 cilt. Kuveyt: Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 2. Basım, 2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Sirrî. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbuhu. thk. ‘Abdul-celîl ‘Abduh eş-Şiblî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ‘Âlimi’l-Kutub, 1988.
• Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım ‘Abdurrahman b. İshâk. Hurûfu’l-meânî. thk. ‘Alî Tevfîk el-Hemed. Beyrut: Dâru’l-Emel, 2. Basım, 1986.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 2009.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ‘Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, ts.