Hammâd er-Râviye: Râviliği ve Edebî Tenkitçiliği

Yıl 2023, Sayı: Ö1 - İslami İlimler Özel Sayısı, 189 - 211, 15.10.2023

Hüseyin Ersönmez

https://doi.org/10.56720/mevzu.1310078

Cited By: 1

Öz

Eski Arap şiiri ilk zamanlar sözlü olarak muhafaza edilirken Emevî dö-nemi sonları, Abbâsî dönemi başlarında bu şiirlerin tedvinine geçilmiş, özel-likle de Basra ve Kûfe şehirleri şiir rivayetine daha çok önem verilen ilim merkezleri haline gelmiştir. Kûfe’de şiir rivayetinin öncülüğünü Hammâd er-Râviye (öl. 160/776-77 [?]) yaparken Basra’da Halefu’l-Ahmer (öl. 180/796 [?]) daha çok ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda ele alınan bu çalışmada eski Arap şiirinin intikalinde önemli rol oynayan râvilerden birisi olan Hammâd er-Râviye’nin râviliği, rivayetlerinin sıhhati, kendi dönemindeki konumu ve edebî tenkitçiliği ele alınmıştır. Bu anlamda ilk olarak Hammâd’ın hayatı ve ilmî kişiliği hakkında bazı genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra Hammâd’ın eski Arap şiirinin intikalindeki rolüne temas edilmiş, kendisiyle ilgili yapılan olumlu ve olumsuz eleştiriler aktarılmıştır. Bu konuda öne çıkan bazı rivayetler ele alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre Hammâd’a yapılan ithamların başlıca sebeplerinden birisinin Basra-Kûfe çekişmesinden kaynaklı olabileceği gibi Hammâd’ın Emevîlere karşı meylinin de bu ithamlara maruz kalmasının nedenlerinden birisi olduğu söylenebilir. Buna ek olarak aktarılan rivayetlerdeki bazı tutarsızlıklara dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Son olarak ise Hammâd’ın muallakaya dair tespitleri üzerinden edebî tenkitçiliği incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Râvi, Rivayet, Edebi Tenkit, Hammâd er-Râviye

Hammād al-Rāwiya: Narrator and Literature Criticism

Öz

The old Arabic poetry was preserved orally in the early times, at the end of the Umayyad period and the beginning of the Abbasid period, these poems were written down. Especially the cities of Basra and Kufa became centres of knowledge where the narration of poetry was given importance. While Hammād al-Rāwiya (d. 160/776-77 [?]) was the pioneer of poetry narration in Kufa, Khalaf al-Ahmar (d. 180/796 [?]) was more prominent in Basra.In this study, the narratorship of Ḥammād al-Rāwiya, one of the narrators who played an important role in the transmission of ancient Arabic poetry, the correctness of his narrations, his position in his own period and his literary criticism are discussed. In this context, firstly, some general information about Ḥammād’s life and scientific career is given. Later, the role of Ḥammād in the transmission of ancient Arabic poetry has been touched upon, and positive and negative criticisms about him have been conveyed. Some evaluations are made by considering some of the prominent narrations on this subject. According to this, it has been stated that one of the main reasons for the accusations made against Ḥammād might be due to the Basra-Kufe conflict. In addition, it can be said that Ḥammād’s inclination towards the Umayyads is one of the reasons why he was exposed to these accusations. In this sense, it has been tried to draw attention to some inconsistencies in the narrations. Finally, the literary criticism of Ḥammād is examined through his determinations about Mu‘allaqat.

Anahtar Kelimeler

Poetry, Narrator, Narration, Literary criticism, Hammād al-Rāwiya.

Kaynakça

• Cumâhî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm b. Ubeydillâh. Tabakâtu Fuhûli’ş-Şuʿarâʾ. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-Edebi’l-Arabî (el-Asru’l-Câhilî). 10 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1960.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi-I (Cahiliye Dönemi). Erzurum: Fenomen Yayınları, 2014.
• Ebşer, el-Mehdî Me’mûn. “er-Rivayetu ve’n-Nakdu inde Hammâd er-Râviye”. Mecelletu Câmiatu Sinnâr 3/2 (2014), 105-124.
• Esed, Nâsıruddîn. Masâdiru’ş-Şi’ri’l-Câhiliyye. Beyrût: Dâru’l-Ciyl, 1988.
• Goldzıher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. çev. Rahmi Er - Azmi Yüksel. Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût. Muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Hâtimî, Ebû Alî Muhammed b. Hasen (Hüseyn) b. Muzaffer el-Bağdâdî. Hilyetu’l-Muhadara. thk. Cafer el-Kettânî. 2 Cilt. Irak: Dâru’r-Reşîd, 1979.
• Hüseyin, Tâhâ. Fi’ş-Şiʿri’l-Câhilî. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1926.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİkdü’l-Ferîd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1404.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. 3 Cilt. b.y.: el-Heyetu’l-Mısriyyetu’l-Amme, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefayâtu’l-Aʿyân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, ts.
• İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1997.
• İbn Sikkît, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshâk. Dîvânu’l-Hutay’e bi-rivayeti ve şerhi İbn Sikkît. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed b. Hazma el-Hâşimî. Muhtârâtu Şuʿarâʾi’l- ʿArab. thk. Mahmûd Hasan Zenâtî. 3 Cilt. Mısır: Matbaatu’l-İtimâd, 1925.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. el-Eğânî. thk. Semîr Câbir. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Lugavî, Ebu’t-Tayyib. Merâtibu’n-Nahviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrût: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2009.
• Özdoğan, Mehmet Akif. “Klâsik Arap Edebiyatında Edebî Tenkidin Ortaya Çıkışı” 2/7 (2002), 141-152.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn. el-Muzhir fî ʿUlûmi’l-luga. thk. Fuâd Ali Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târihu’t-Taberî. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Tâî, Abdullatîf Hammûdî. “Hammâd er-Râviye beyne yedey’il-Kadâi’l-Edebî”. Mecelletu el-Mecmau’l-İlmî el- Irakî 53 (2006), 138-169.
• Tüccar, Zülfikar. “Hammâd er-Râviye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/486-488. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tülücü, Süleyman. “Mu’allakât ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi I”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2005), 1-70.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk. Mecâlisu’l-Ulema. thk. Abdussamed Muhammed Hârun. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1983.
• Züheyr b. Ebi Sülma. Divanu Züheyr. thk. Ali Hasan Fâûr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.