İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Öfkeli Şahsın Talâkı Hakkındaki Görüşleri ve Bunların Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Sayı: Ö1 - İslami İlimler Özel Sayısı, 213 - 238, 15.10.2023

Fatih Çinar

https://doi.org/10.56720/mevzu.1327146

Öz

Bu çalışmada öfkeli şahsın talâkı meselesi araştırılmıştır. Konu, İbn Kay-yim el-Cevziyye’nin (öl. 751/1350) görüşleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Kıyaslama amacıyla yer yer mezheplerin görüşlerine temas edilmiştir. Bu noktada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Başta İbn Kayyim el-Cevziyye’nin eserleri olmak üzere pek çok âlimin eseri tematik olarak gözden geçirilmiştir. Aile birliğinin korunması için nikâhın devam edebilmesi önem arz etmektedir. Aile birliğinin dağılmasına neden olan boşama şekillerinin açıklığa kavuşturulması da bir o kadar ehemmiyetlidir. Buna göre çalışma, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin görüşleri merkezde olmak kaydıyla öfkeli şahsın talâkıyla sınırlandırılmıştır. İbn Kayyim el-Cevziyye boşamada öfkeyi üç şekilde değerlendirmiştir. Öfkenin birinci aşamasında şahsın kızgınlığı pek şiddetli değildir. Bu seviyedeki insanın öfkesi aklî melekelerine ciddi manada tesir etmez. Bu sebeple ilk aşamadaki öfkeli şahsın boşaması geçerlidir. Öfkenin ciddi oranda şiddetlendiği ikinci aşamada ise kişinin aklî melekeleri zayıflık gösterir. İnsa-nın irade ve kastı tam olarak bulunmadığından boşaması geçersizdir. Birinci ve ikinci aşamanın arasında kabul edilebilecek üçüncü durumdaki talâkın hükmü ihtilafa yol açmakla birlikte onun da geçersiz sayılması gerekir.

Anahtar Kelimeler

ıkıh, Talâk, İbn Kayyim el-Cevziyye, Öfke, İrade, Kasıt

Ibn Qayyim al-Jawziyya’s Views on the Talaq of the Angry Person and Their Evaluation

Öz

This study investigates the issue of the talaq of the angry person. The is-sue is evaluated within the framework of Ibn Qayyim al-Jawziyya’s (d. 751/1350) views. The views of the sects are occasionally mentioned for comparison purposes. At this point, qualitative research method was used. The works of many scholars, especially those of Ibn Qayyim al-Jawziyya, were thematically reviewed. The continuation of marriage is important for the preservation of family unity. It is equally important to clarify the forms of divorce that lead to the breakdown of the family unit. Accordingly, the study is limited to the talaq of the angry person in the center of Ibn Qayyim al-Jawziyya’s views. Ibn al-Qayyim al-Jawziyya evaluated anger in divorce in three ways. In the first stage of anger, a person's anger is not very severe. The anger of a person at this level does not seriously affect his mental faculties. Therefore, the divorce of the angry person in the first stage is valid. In the second stage, when the anger intensifies significantly, the person’s mental faculties are weak. The divorce is invalid since the person’s will and intentions are not complete. In the third case, which can be considered between the first and second stages, the provision of the talaq is controversial, however, it should also be considered invalid.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Talaq, Ibn Qayyim al-Jawziyya, Anger, Will, Intent

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. İslâm Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi. Erzurum: EKEV Yayınları, 2000.
• Adevî, Mustafa. Câmiu ahkâmi’n-nisâ. Kahire: Dâru İbni Affân, 1999.
• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûreddin. Fethu babi’l-inâye bi-şerhi’n-Nukâye. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• Aslan, Nasi. “Boşamaya Yönelik Nasların Makâsıd Eksenli Yorumu -Hâzilin Talâkı Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 256-269.
• Aydın, Mehmet Âkif. İslâm ve Osmanlı Aile Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. el-Müntekâ. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1332.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût-Züheyr eş- Şâvîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus. Keşşâfu’l-kınâʻ ʻan metni’l-İknâʻ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Muhtasaru İhtilâfi’l-‘ulemâ. thk. Abdullah Nezîr Ahmed. Beyrut: Dâru’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsme-tullâh İnâyetullâh Muhammed vd. Beyrut-Medine: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye-Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2007.
• Çinar, Fatih - Aslan, Nasi. “Öfkeli Şahsın Boşaması İle İlgili Rivayetin İslam Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 243-260.
• Dalgın, Nihat. İslâm Hukukunda Boşanma Yetkisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2001.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. es-Sünen. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Erturhan, Sabri. “İslâm Hukuku Açısından Öfkeli Şahsın Talâkı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2003), 207-222.
• Ezherî, Muhammed el-Herevî. Tehzîbu’l-luga. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Nu‘aym el-‘Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Fuâd Abdulbâkî, Muhammed. el-Mu‘cemu’l-Müfehres li-elfâzi’l-Ku’r’ân’il-Kerîm. Kum: Mektebetü Nüveyd İslâm, 1387.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrâhim. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1997.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl, 1988.
• Hallâf, Abdulvehhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsiyye fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1990.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Me‘âlimü’s-Sünen. Halep: el-Matbbaatü’l-İlmiyye, 1932.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ‘alâ’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülazîz b. Abdullah b. Bâz vd. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1960.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdul-ğaffâr Süleyman el-Bendârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İğâsetü’l-lehfân fî hükmi talâkı’l- gadbân. Beyrut-Riyad: Muhammed Afîfî, el-Mektebetü’l-İslâmî-Mektebetü Ferkad el-Hânî, 1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Medâricü’s-sâlikîn beyne menâzil iyyâke na‘budu ve iyyâke nesteîn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2002.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdu’l-me‘âd fî hedyi hayri’l-‘ibâd. thk. Şuayb el-Arnaût-Abdulkâdir el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ metni’l-Mukniʿ (el- Muğnî içinde). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1983.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin Türkî-Adulfettâh Muhammed el-Hulû. Riyad: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru’l-Risâleti’l- Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Müflih, Şemseddin Muhammed b. Müflih. Kitâbu’l-Fürû‘ (Tashîhu’l-Fürû‘ ile birlikte). thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik. Bey-rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Mu-hammed Hacî vd. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʻzam. thk. Abdulhamîd el-Hindâvî, 2000.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʻu’l-fetâvâ. Medine: Mecmaʻu’l-Meliki Fehd, 2004.
• İbn Useymîn, Muhammed b. Sâlih. eş-Şerhu’l-mümtiʻ ʻalâ Zâdi’l-müstakniʻ. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422.
• İbnü’l-Münzir, Muhammed b. İbrâhim. el-İcma‘. thk. Ebû Hammâd Sagîr Ahmed b. Muhammed Hanîf. Acmân: Mektebetü’l-Furkân, 1999.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyin. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2000.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen. et-Temhîd fî tahrîci’l-furû ale’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Hîtû. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ. Meşâriku’l-envâr ʻalâ sıhâhi’l-âsâr. Tunus-Kahire: el-Mektebetü’l-Atîke-Dâru’t- Türâs, ts.
• Karadâvî, Yusuf. Çağdaş Meselelere Fetvâlar. çev. Veysel Bulut vd. İstanbul: Ravza Yayınları, 1996.
• Karâfî, bü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u‘s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Matba‘atu’l-Kübrâ el Emîriyye, 1323.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• Kudûrî, Ebu’l-Huseyin Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed ʻUveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kurtubî, Ahmed b. Ömer. el-Müfhim li-mâ eşkele min Telhîsi kitâbi Müslim. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr- Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1996.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻu li-ahkâmi’l-Kur’ân. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Mu‘avvid-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mergînânî, Burhâneddin Ali. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Dımaşk: Dâru’l-Farfûr, 2006.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphanesi, ts.
• Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır. el-Muğrib fî tertîbi’l-mu‘rib. Halep: Mektebetü Usâme b. Zeyd, 1979.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nasrulcundî, Ahmed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye fî’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1984.
• Nesefî, Necmeddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed. Tılbetü’t-talebe fî’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvudî. Dımaşk: Dâru’l- Kalem, 2009.
• Sâbûnî, Abdurrahman. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye es-Sûrî et-talâk ve âsâruh. b.y.: Müdîriyyetü’l-Kütüb ve’l- Matbûâti’l-Câmi‘iyye, 2007.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâil b. Abbâd. el-Muhît fi’l-lüga. thk. Muhammed Hasan Âlü Yâsîn. Bayrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1994.
• Semerkandî, Alâeddîn. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu. Îsârü’l-insâf fî âsâri’l-hilâf. thk. Nâsır el-Alî en-Nâsır el-Halîfî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1987.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmu’l-usra fî’l-İslâm. Beyrut: ed-Dâru’l-Câmi‘iyye, 1983.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. es-Seylü’l-cerrâri’l-mütedaffik ‘alâ hadâiki’l-ezhâr. thk. Mahmud İbrâhim Zayed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr min ahâdîsi seyyidi’l-ehyâr. thk. İsâmüddin es- Sabâbıtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. Kitâbu’l-Hücce ‘alâ ehli’l-Medîne. thk. Seyyid Mehdî Hasan el-Kîlânî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Tarık b. Enver. el-Vadıh fî ahkâmi’t-talâk. İskenderiye: Dâru’l-Kımmeti’l-Îmân, 2004.
• Tirmizî, Ebû İsa. Sünenü’t-Tirmizî. Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî, 1962.
• Yaman, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Komisyon. Kuveyt: et- Türâsü’l-Arabî, 1965.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beytü’l-müslim fî’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.