İbn Nüceym’in Nevevî’ye Atıfları Üzerine (el-Baḥrü’r-Râʾiḳ özelinde)

Yıl 2024, Sayı: 11, 125 - 151, 15.03.2024

Abdullah Sıtkı İlhan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1390011

Öz

Bu çalışmada Hanefi mezhebinin önde gelen alimlerinden İbn Nü-ceym’in el-Baḥrü’r-Râʾiḳ adlı eserinde Şafiî bir âlim olan Nevevî’ye yapmış olduğu atıflar incelenecektir. Hanefi mezhebine göre yazılan el-Baḥrü’r-Râʾiḳ incelendiğinde İbn Nüceym’in Şafiî Nevevî’nin eserlerine ve dolayısıyla görüşlerine ayrı bir ilgi gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada el-Baḥrü’r-Râʾiḳ’de Nevevî’ye yapılan atıfların ortaya konması amaçlanmaktadır. Bu sebeple İbn Nüceym’in el-Baḥrü’r-Râʾiḳ’i istikra yöntemi ile incelenecek ve elde edilen bulgular değerlendirilecektir. Araştırmada Nevevî’ye yapılan atıflarının tamamı ele alınmamış, aralarından İbn Nüceym’in diğerlerine nazaran ayrıntılı bir şekilde ele alarak temayüz edenleri üzerinden bir tahdide gidilmiştir. Ele alınan başlıklarda ise muhteva tahlil ve değerlendirmelerinden öte İbn Nüceym’in hangi konular ekseninde ve nasıl bir referans yöntemi takip ettiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Onun Nevevî ile alakalı değerlendirmeleri, atıfların ilgili oldukları ilimlere göre gruplandırılarak üç başlık altında toplanmıştır. Hadis, Fıkıh ve Dil merkezli şeklinde isimlendirebileceğimiz bu başlıklar altında Nevevî’ye yapılan atıflar arasında temayüz edenler zikredilmiş metin içerisine almadığımız diğer atıflara ise dipnotlarda işaret edilmiştir. İbn Nüceym, hadis alanında bu çalışmada ele aldığımız meselelerde zikrettiği bir hadisin zayıf ya da sahih olduğunu belirtmek için Nevevî’ye atıf yapmıştır. Bunun yanında onun, bir hadisin açıklanması, aynı hadis metninin farklı lafızlarla ifade edilmesinde hangi lafzın daha uygun olduğunun belirlenmesi ve hadis metni içerisinde yer alan kelimenin harekeli olarak nasıl okunacağı konusunda da atıflar yaptığı görülmektedir. Fıkıh ilmi özelinde ise genellikle Şafiî mezhebinin görüşünün ifade edilmesinde Nevevî’ye başvurmuştur. Bunun yanında İbn Nüceym, kendi görüşünü desteklemek, kendisi ile aynı fikirde olduğunu beyan etmek, Nevevî’nin bir konuda icmâ bulunduğunu ifade ettiği yerlerde kimi zaman onu eleştirmek kimi zaman da icmânın bulunduğunu temellendirmek gibi çeşitli saiklerle Nevevî’ye atıf yapmıştır. Dil ilmi konuları içerisinde ise bazen bir ıstılahın anlamını açıklamak, bir kelimenin okunuşunun nasıl olması gerektiğini belirlemek ve kelimenin asıl harflerini belirlemek için Nevevî’ye başvurmuştur. Sonuç olarak Hanefi olan İbn Nü-ceym, birçok konuda ona göre Şafiî mezhebini temsilen en liyakatli isim olan Nevevî’yi referans göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İbn Nüceym, Nevevî, Referans, el-Baḥrü’r-Râʾiḳ

On Ibn Nujaym’s References to Nawawī (specifically to al-Baḥrü'r-Râʾiḳ)

Öz

In this study, the references made by Ibn Nujaym, one of the leading scholars of the Hanafi sect, to a Shafi'i scholar Nawawī in his work titled al-Baḥrü'r-Râʾiḳ will be examined. When el-Baḥrü'r-Râʾiḳ is examined, it is un-derstood that Ibn Nujaym showed a special interest in Nevevî's works and therefore his views. In the research, a limitation was made not on all of the references to Nevevî, but on those with more specific aspects. In the topics discussed, it has been tried to reveal on which subjects and what kind of reference method Ibn Nujaym followed, rather than analyzing and evaluating the content. His evaluations about Nawawī are grouped by the science they are related to and gathered under three headings. Some of the references made to Nawawī under these headings, which we can call Hadith, Fiqh and Language-centered, are mentioned, and other references that we do not include in the text are pointed out in the footnotes. In the field of hadith, Ibn Nujaym generally referred to Nawawī to indicate whether a hadith he mentioned in his work was weak or sound. In addition, references were made about explaining a hadith, determining which wording is more appropriate when expressing the same hadith text with different words, and how to read the word in the hadith text with vowels. In the field of fiqh, he generally referred to Nawawī in expressing the opinion of the Shafi'i sect. In addition, Ibn Nujaym referenced Nawawī for various reasons, such as supporting his own view, declaring that he agreed with him, sometimes criticizing Nawawī in places where he stated that there was ijma on a subject, and sometimes justifying that there was ijma. In linguistics subjects, he sometimes consulted Nawawī to explain the meaning of a terminology, to determine how a word should be pronounced, and to determine the actual letters of the word. As a result, Ibn Nujaym, who is a Hanafi, cited Nawawī, who was a member of the Shafi'i sect, as a reference in many matters.

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Ibn Nujaym, Nawawī, Reference, al-Bahrü’r-râiq

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “Gaznevî, Ahmed b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/486-487. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Ali Paşa Mübârek, Alî b. Mübârek b. Mübârek b. Süleymân b. İbrâhîm. el-Hıtatü’t-tevfîkıyyetü’l-cedîde. Bulak: Matba’atu’l-Kübra el-Emiriyye, 1306.
• Âlü Selman, Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan. “Mukaddime”. el-Fevaidü’z-Zeyniyye fi Mezhebi’l-Hanefiyye. 3-36. Dâr İbnü’l-Cevzî, ts.
• Atâî, Nev’îzâde. Hadâiku’l-Hakāik fî Tekmileti’ş-Şekāik. İstanbul: y.e.y., 1268.
• Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1951.
• Bayder, Osman. “İbn Nüceym ve el-Eşbâh ve’n-Nezâir Üzerine”. el-Eşbâh ve’n-Nezâiru’l-Fıkhiyye Alâ Mezhebi’l- Hanefiyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Behravî, Abdurrahman el-. “Mukaddime”. Fethu’l-Gaffâr fî Şerhi’l-Menâr. 3-7. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2001.
• Burak, Guy. “İbn Nujaym”. The Encyclopaedia of Islam 3rd Edition. 99-100, ts.
• Çetin, Abdurrahman. “Ezan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/36-38. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çöğenli, M. Sadi. “Mutarrizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/375-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿAṣriyye, ts.
• Gaznevî, Ahmed b. Muhammed. el-Ḥâvi’l-Ḳudsî. thk. Salih Ali. Suriye-Lübnan: Dârü’n-Nevâdir, 1. Basım, 2011.
• Gazzî, Ebü’l-Mekârim (Ebü’s-Suûd, Ebü’l-Mehâsin) Necmüddîn Mu-hammed b. Muhammed el-Âmirî el-Gazzî ed-Dımaşkī. el-Kevâkibü’s-Sâʾire bi-menâkıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Süfyân b. Uyeyne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/28-29. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed b. Ebi Bekir el-Mısrî. el-Bahrü’r-Râik Şerhu Kenzü’d-Dekâik. thk. Zekeriyya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2013.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed b. Ebi Bekir el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzü’d-dekâik. thk. Zekeriyya Umeyrat. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2013.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed b. Ebi Bekir el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-Nezâʾir. thk. Zekeriyya Umeyrat. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 4. Basım, 2017.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed b. Ebi Bekir el-Mısrî. er-Resâʾilü’z-Zeyniyye fi Mezhebi’l- Hanefiyye. thk. Muhammed Ahmed Serac - Ali Cuma Muhammed. Kahire: Dârü’s-Selam, 2. Basım, 2006.
• İbnü’l-Attâr, Ali b. İbrâhim ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tuḥfetü’ṭ-ṭâlibîn fî tercemeti’l-İmâm en-Nevevî. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân. Amman: ed-Dâru’l-Es̱eriyye, 2007.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/45-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn ʿan Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Turasi’l-Arabi, t.y.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifin : Teracimu musannifi’l-kütübi’l-arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-. el-Fevâʾidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1. Basım, 1998.
• Müstakimzâde, Süleyman Sâdeddin Efendi. Mecelletü’n-Nisâb (tıpkıbasım). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Nas, Taha. İmam Nevevî ve Şafiî Mezhebindeki Otoritesi. Ankara: İlâhiyât, 2016.
• Nas, Taha. “Nevevî’nin Şafiî Mezhebi İçindeki Konumuna ve Yazdığı Eserlerin Etkinliğine Dair Bir İnceleme”. Kavramlar ve Karamlar – Din Bilimleri. ed. M. Nesim Doru - Kamuran Gökdağ. 271-278. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Kahire: İdâratü’t-Tiba’a el-Münîriyye, 1344.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. Beyrut: Dâru İhyai’t- Türasi’l-Arabi, 2. Basım, 1392.
• Okur, Kâşif Hamdi. Güncel Konularla İlm-i Hâl. Ankara: Anadolu Ay Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Okuyucu, Nail. “İslamî İlimlerin Dönüşüm Çağında Bir Fıkıh, Hadis ve Âdâb Âlimi Olarak İmam Nevevî”. İslam İlim Geleneğinde NEVEVÎ. ed. Nail Okuyucu. 29-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Schacht, Joseph. “İbn Nudjaym”. The Encyclopaedia of Islam New Edition. 3/901. London: Leiden : E. J. Brıll, 1986.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ Serkîs ed-Dımaşkī. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿarabiyye ve’l-muʿarrebe. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Segafetü’d-Diniyye, t.y.
• Serrâc, Muhammed Ahmed - Muhammed, Ali Cuma. “Mukaddime”. er-Resâʾilü’z-Zeyniyye. Kahire: Dârü’s- Selam, 2. Basım, 2006.
• Şa’rânî, Ebü’l-Mevâhib (Ebû Abdirrahmân) Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî eş-Şa‘rânî el-Mısrî. et-Tabakatu’s- Suğra. Kahire: Mektebetü’s-Segafetü’d-Diniyye, 2005.
• Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdilkādir et-Temîmî ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî. et-Tabakatü’s-Seniyye Fî Teracimu’l- Hanefiyye. Rıyad: Dârü’r-Rifa’î, 1. Basım, 1983.
• Th. W. Juynboll. “İbn Nüceym”. İslâm Ansiklopedisi İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugatı. C. 5-2. Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı, 1997.
• Umeyrat, Zekeriyya. “Mukaddime”. el-Bahrü’r-Râik. 1/3-8. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2013.
• Umeyrat, Zekeriyya. “Mukaddime”. el-Eşbâh ve’n-Neẓâʾir. 3-4. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-’İlmiyye, 4. Basım, 2017.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımaşkī. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melayin, 15. Basım, 2002.