Cumhuriyet Dönemi İç Borçlanmalardan “Hürriyet İstikrazı Tahvilleri”

Yıl 2024, Sayı: 11, 397 - 429, 15.03.2024

Kübra Aslan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1419829

Öz

27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi sonrası MBK yönetimi bütçe açıkları ve Hazine’nin kötü durumda olduğuna dair sık sık açıklamalar yapmıştır. Bu amaçla birden fazla uygulama ile Hazine’ye gelir sağlamaya çalışılmıştır. Hürriyet İstikrazı Tahvilleri de 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi sonrası Hazi-ne’ye gelir sağlama yöntemlerinden biridir. Tahviller piyasaya sürülmeden öncesinde ve sonrasında MBK yönetimi tarafından tahvillerin alımını teşvik etmek amacıyla ciddi bir reklam kampanyası başlatılmıştır. Bu kampanya sonucunda dönemin basınında da tahviller hakkındaki sık sık çeşitli reklamlar ve resmi bilgilendirmeler yer almıştır. İki etapta çıkarılması planlanan tahvillerin ilk etabı piyasaya sürüldükten 3 ay sonra tamamen satılmıştır. İkinci etabı ise çıkarılmamıştır. Çalışmada tahvillerin çıkarılmasından başlayarak, tamamen ödenip, kaldırılmasına kadar olan süreçte yaşananlar ele alınmıştır. Aynı zamanda 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi sonrasında etkin şekilde propaganda ve toplumda algı yaratmak için kullanılan basına yansıyan reklamlar incelenmiştir. Elde edilen belge ve bilgiler aracılığıyla literatürdeki eksikliği gidermek amacıyla yazılan bu çalışmanın örnek olarak dönemin uygulamalarına farklı bir bakış açısı geliştireceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hürriyet İstikrazı Tahvilleri, İç Borçlanma, Hazine, MBK Yönetimi, 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi

“Liberty Loan Bonds” from Domestic Borrowings of the Republican Era

Öz

After the Military Coup of May 27, 1960, the MBK administration made frequently statements about budget deficits and the bad condition of the Treasury. For this purpose, efforts were made to generate income for the Treasury through more than one implementations. Liberty Loan Bonds are one of the methods of generating income for the Treasury after the Military Coup of May 27, 1960. Before and after the bonds were launched, a serious advertising campaign was launched by the MBK management to encourage the purchase of the bonds. As a result of this campaign, various advertisements and official information about the bonds appeared frequently in the press of the period. The first stage of the bonds, which were planned to be issued in two stages, was completely sold 3 months after they were launched. The second stage has not been taken out. In the study, the events that took place in the process from the take out of bonds to their full payment and removal were discussed. At the same time, the advertisements reflected in the press, which were used effectively to create propaganda and perception in society after the Military Coup of 27 May 1960, were examined. It is thought that this study, written to fill the gap in the literature through the documents and information obtained, will develop a different perspective on the practices of the period as an example.

Anahtar Kelimeler

Liberty Loan Bonds, Domestic Borrowing, Treasury, MBK Administration, 27 May 1960 Military Coup

Kaynakça

• Akis Dergisi. “Yurtta Olup Bitenler” (30 Ağustos 1960), 8.
• Akşam. (13 Ağustos 1960), 5.
• Akşam. (15 Temmuz 1960), 3,4.
• Akşam. (16 Temmuz 1960), 5;
• Akşam. (17 Temmuz 1960), 2, 3-5.
• Akşam. (20 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. (23 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. (24 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. (25 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. (27 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. (30 Temmuz 1960), 5.
• Akşam. “Hazineye Alyans Bağışı Artıyor” (10 Haziran 1960), 1-5.
• Akşam. “Hürriyet İçinde Kalkınma Bütün Milletçe Benimsendi” (11 Haziran 1960), 1- 3.
• Akşam. “Hürriyet İstikrazı Tahvilleri Ayın Onbeşinde Çıkıyor” (3 Temmuz 1960), 1.
• Akşam. “İş Bankası”, “Doğubank”, “Pamuk Bank”, “Osmanlı Bankası”, (15 Temmuz 1960), 3-4.
• Akşam. “Subay Aileleri Alyanslarını Hazineye Veriyor” (9 Haziran 1960), 1.
• Akyol, Mete. “Bugünlere Nasıl Geldik?”. Milliyet (11 Şubat 1980), 6.
• Albayrak, Mustafa. “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Yılları ve Demokratik-leşme Sürecinin İlk On Yılı”. Ankara Barosu Dergisi 1 (2014), 297-312.
• Alkan, Mehmet Öznur. “27 Mayıs’tan Propaganda Hatıraları”. Atlas Tarih, 41 (2016), 124-129.
• Alkan, Mehmet. “Türkiye’de Darbe Girişimleri ve Darbeler”. 7. Uluslararası Suç ve Ceza Film Festivali- Terör ve Darbelere Karşı Hukuk Devletinin Korunması. İstanbul: 2022, 303-322.
• Başar, Mübin. “Mali Meseleler: Hürriyet İstikrazı Tahvillerinin Mahiyeti Vergi Muafiyeti ve Sağladığı İmkanlar”. Ekonomi Gazetesi, (23 Temmuz 1960), 1.
• Başgil, Ali Fuad. 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri- Görüp Yaşadıklarım. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Yağmur Yayınları, 2006.
• BCA, Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 30-18-1-2 / 155-6-18.
• BCA, Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 30-18-1-2 / 156-7-4.
• Cillov, Haluk. “İktisat ve Ticaret”. Milliyet (20 Temmuz 1960), 2.
• Cillov, Haluk. “İktisat ve Ticaret”. Milliyet (4 Ocak 1961), 2.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanakları. 1. Toplantı Yılı, 3. Cilt, 38. Birleşim (20.02.1962).
• Cumhuriyet Senatosu Tutanakları. 4. Toplantı Yılı, 24. Cilt, 29. Birleşim (25.01.1965).
• Cumhuriyet. “Hürriyet Tahvilleri” (16 Temmuz 1960), 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/
• Demir, Özkan. “27 Mayıs Darbesi’nin Türkiye’nin Ekonomik Politikasına Etkisi: Planlı Kalkınma Dönemi’ne Geçiş”. Türk Siyasal Hayatı- Osmanlı Modernleşmesinden Günümüze. ed. Hasan Acar. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2018.
• Ekonomi Gazetesi. “Hürriyet Tahvilleri Paraya Çevirebilecek” (19 Ağustos 1960), 1.
• Ekonomi Gazetesi. “Hürriyet Tahvilleri” (9 Temmuz 1960), 1.
• Gürbaşkan, Süheyl. “İktisadi İstikrar Lüzumu Adlı Yazısı”. Akşam (7 Kasım 1960), 1-5.
• Hürriyet İstikrazı Hakkında Geçici Kanun (HİHGK). Resmî Gazete 10548 (11 Temmuz 1960). Kanun No. 11, 1685.
• Hürriyet İstikrazı Hakkındaki 11 Numaralı Kanunun 8 İnci Maddesine Bir Fıkra Eklenmesine Dair Kanun. Resmî Gazete 10641 (28 Ekim 1960), Kanun No. 112, 2425.
• İnci İbrahim- Aslan, Kübra. “27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi Sonrası Alyans Kampanyası”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 1/XXXVI (Temmuz 2021), 163-186. DOI: 10.18513/egetid.974603.
• Kurucu Meclis Tutanakları 1. Cilt, 2. Birleşim (20.02.1961).
• Millet Meclisi Tutanakları. 2. Dönem, 19. Cilt, 124. Birleşim (23.06.1967).
• Milli Birlik Komitesi Tutanakları. 1. Cilt, 12. Birleşim (15.09.1960).
• Milliyet, “Hürriyet İstikrazı Tahvillerinin Satışı Hızla Devam Ediyor” (18 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (10 Ağustos 1960), 3. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (14 Ağustos 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (17 Temmuz 1960), 2,5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (2 Ağustos 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (23 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (24 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (3 Ağustos 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. (6 Ağustos 1960), 2, 3. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. ““Hürriyet İstikrazı” Tasarısı da Milli Birlik Komitesine Sevk Edildi” (30 Haziran 1960), 1. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “170 Milyon Lira Değerinde Hürriyet Tahvili Satıldı” (8 Ekim 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “76 Milyon Liralık Tahvil Satıldı” (27 Temmuz 1960), 1. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Akbank” (13 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Arı Bisküvileri” (17 Ağustos 1960), 2; Milliyet, “Arı Bisküvileri” (22 Ağustos 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Buğday Bankası” (14 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Bütçe Kurucu Mecliste” (21 Şubat 1961), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Derece Alan Jandarma Subaylarına Hürriyet Tahvili Hediye Edildi” (31 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Doğubank”, (12 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Eti Bank” (23 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Hürriyet İstikrazı Tahvilleri Çıkarılacak” (17 Haziran 1960), 1. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Hürriyet Tahvilleri Paraya Çevrilebilecek” (18 Ağustos 1960), 1. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Hürriyet Tahvilleri Tamamen Satıldı” (16 Ekim 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Hürriyet Tahvilleri” (29 Aralık 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İki Sendika 18 Bin Liralık Tahvil Aldı” (26 Temmuz 1960), 5. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (14 Ağustos 1967). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (17 Ekim 1962). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (22 Şubat 1965). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (24 Mart 1975). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (24 Şubat 1965). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İlanlar” (26 Temmuz 1965). http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İstanbul Bankası” (11 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “İstanbul Emniyet Sandığı Müdürlüğünden” (10 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Pamuk Bank” (15 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Sümerbank” (21 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Tahviller Hazır”, (13 Temmuz 1960), 1. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Türkiye Garanti Bankası” (12 Temmuz 1960), 3. http://www.milliyet.com.tr
• Milliyet. “Yapı ve Kredi Bankası” (14 Temmuz 1960), 2. http://www.milliyet.com.tr
• Resmî Gazete 10549 (12 Temmuz 1960), 1705.
• Resmî Gazete 10550 (13 Temmuz 1960), 1720.
• Resmî Gazete 10924 (5 Ekim 1961), 5322.
• Resmî Gazete 11205 (13 Eylül 1962), 8480.
• Resmî Gazete 11224 (5 Ekim 1962), 8711.
• Resmî Gazete 11523 (5 Ekim 1963), 20.
• Resmî Gazete 11824 (5 Ekim 1964), 7.
• Resmî Gazete 11861 (20 Kasım 1964), 21.
• Resmî Gazete 12118 (5 Ekim 1965), 13.
• Resmî Gazete 12418 (5 Ekim 1966), 6.
• Resmî Gazete 12717 (5 Ekim 1967), 6.
• Resmî Gazete 13019 (5 Ekim 1968), 12.
• Resmî Gazete 13317 (3 Ekim 1969), 13.
• Resmî Gazete 13630 (5 Ekim 1970), 12.
• Resmî Gazete 13760 (24 Şubat 1971), 7.
• Resmî Gazete 13977 (5 Ekim 1971), 7.
• Resmî Gazete 14327 (5 Ekim 1972), 19.
• Resmî Gazete 14676 (5 Ekim 1973), 9.
• Resmî Gazete 15027 (5 Ekim 1974), 12.
• Resmî Gazete 15376 (4 Ekim 1975), 23.
• Resmî Gazete 15724 (4 Ekim 1976), 23.
• Resmî Gazete 16074 (4 Ekim 1977), 11.
• Resmî Gazete 16422 (2 Ekim 1978), 64.
• Resmî Gazete 16772 (2 Ekim 1979), 64.
• Resmî Gazete 17122 (1 Ekim 1980), 96.
• T.C. Merkez Bankası. 1960 Yılı Müdürler Kurulu ve Murakıplar Raporları. Ankara: 1961.
• TBMM Tutanakları. 18. Dönem, 2. Yasama Yılı, 16. Cilt, 18. Birleşim (27.10.1988).
• TBMM. Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe ve Muhtıralar ile Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer Bütün Girişim ve Süreçlerin Tüm Boyutları ile Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Araştırması Komisyonu Raporu. Dönem: 24, Sıra Sayısı: 376, Yasama Yılı: 3, 1(2012).
• Tercüman. “Halk Hürriyet Tahvillerine Büyük Bir Rağbet Gösterdi” (16 Temmuz 1960), 1-5.
• Tercüman. “Hürriyet İstikrazı Tahvilleri Bugün Satışa Çıkarılıyor” (15 Tem-muz 1960), 1-5.
• Tercüman. “Hürriyet Tahvilleri Çok Rağbet Görüyor” (20 Temmuz 1960), 1.
• Tercüman. “Hürriyet Tahvilleri Satışa Çıkarılıyor” (10 Temmuz 1960), 1-5.
• Tercüman. “Sanayi Odası da 4 Milyon Liralık Tahvil Aldı” (23 Temmuz 1960), 1.
• Tercüman. “Ticaret Odası 4 Milyon Liralık Tahvil Aldı” (21 Temmuz 1960), 1-5.
• Tok, Eyüp. Türkiye Ekonomisinin Liberalleşme Süreci (1923- 1990). Kütahya: T.C. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Ulus, “Hazineye Bağış Kampanyası” (11 Haziran 1960), 3.
• Weiker, Walter F. 1960 Türk İhtilali. çev. Mete Ergin. İstanbul: Cem Ya-yınevi, 1967.
• Yavuz, Erdem. “1960 Darbesi Sonrası Basında Algı Yönetimi ve Propa-ganda (Cumhuriyet-Hürriyet-Milliyet Gazeteleri Örneği)”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/63 (Aralık 2017), 95-119. DOI:https://doi.org/10.16992/ASOS.13228
• Yelghi, Asef. Türkiye ve G20 Ülkelerinin Tahvil Piyasalarının Karşılaştırılmalı Analizi. Ankara: T.C. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Yeni Sabah. “Hürriyet Tahvilleri” (17 Temmuz 1960), 1.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. çev. Yasemin Saner Gönen. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.