The Problem of Murji’aas as Being a Sect and Abū Mansūr al-Māturīdī

Yıl 2010, Cilt: 7 Sayı: 2, 191 - 221, 01.06.2010

Cağfer Karadaş

Öz

The Murji’a has been mentioned as a separate main Islamic theological sect, and classified with its sub-sects in the classic and modern Islamic heresiographical sources. Some significant scholars of Islamic thought such as Abū Hanīfa, even if they did not approve, were described as members of this sect. But there is an ambiguity about its founder, prominent figures, and the views of Murji’a, which raises some doubts stated to some extend in the classic and contemporary studies. From this point, the author of this article aims to examine the concept of “irjā’”, and the relevant persons and issues, and then attempts to determine the views of Abū Mansūr al-Māturīdī on the subject. In the article, the concept of Irjā’ is studied in terms of linguistics and its meanings given by different groups. After conceptual examining, the persons who were described as Murjī’īs and their ideas are discussed in a critical way. The conclusion, which the author reaches, demonstrates the difficulty of recognition of Murji’a as a separate sect. Similarly al-Māturīdī, whose views are referred in the article, points out this difficulty, and expresses his doubts regarding the sect and the people attributed to it. All these are discussed in this article to reach some conclusions.

Anahtar Kelimeler

Irjā’, Murji’a, Abū Mansūr al-Māturīdī

Mürcie‟nin Mezhepliği Problemi ve Ebû Mansûr el-Mâtürîdî

Öz

Mürcie, eski ve yeni mezhepler tarihi kitaplarında müstakil ana mezheplerden biri olarak yer alır. Yine aynı kaynaklarda birden fazla kolları sıralanır. Ebû Hanîfe gibi tarihte önemli isimler, kendileri kabul etmese de, bu mezhebe nispet edilirler. Ancak bu mezhebin ne imamı, ne müntesipleri ne de görüşleri açık ve sınırları belli bir şekilde bilinmektedir. Bu da mezhep hakkında kuşku doğurmaktadır. Nitekim bu kuşkular, hem kadim kitaplarda hem de günümüz çalışmalarında bir ölçüde dile getirilmiştir. Bu mülahazalarla makale yazarı, makalesinde, ircâ kavramını ve icraya nispet edilenleri incelemeyi hedeflemiş ardından da konuyla ilgili Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin görüşünü tespit etmeye gayret etmiştir. Makale’de irca kavramı hem dil açısından hem de çeşitli çevrelerin belirlediği ve kabul ettiği anlam çerçeveleri açısından incelenmiştir. Kavramsal incelemenin ardından Mürciî sayılan kişiler ve bu kişilere nispet edilen görüşler ele alınıp kritiği yapılmıştır. Ortaya çıkan sonuç, Mürcie’nin mezhep kabul edilmesinin zorluğunu ortaya koyar niteliktedir. Nitekim görüşüne özel olarak başvurduğumuz Mâturîdî de bu zorluğa dikkat çekmiş ve mezhep ve bu mezhebe nispet edilen kişiler hakkında şüphelerini serdetmiştir. Bütün bunlar elinizdeki bu makalede tartışılmış ve bir sonuca bağlanmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İrcâ, Mürcie, Ebû Manûr El-Mâturîdî

Kaynakça

• Âmidî, Ebkâru’l-efkâr fî usuli’d-dîn (nşr. Ahmed Muhammed el-Mehdî), Kahire 1423/2002.
• Beyazîzade, el-Usûli’l-münîfe li’l-İmâm Ebî Hanîfe (İlyas Çelebi, İmam Azam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri), İstanbul 1996.
• Buharî, Târîhu’l-kebîr (nşr. Haşim en-Nedvî), Beyrut ts.
• Cevherî, es-Sıhâh (Ahmed Abdulgafur Atâr), Beyrut 1399/1989.
• Ebû Hanîfe, el-Âlim ve’l-müteallim, (Mustafa Öz, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri), İstanbul 1981.
• Ebû Hanife, Risâle Ebî Hanife ilâ Osman el-Bittî, Mustafa Öz, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, İstanbul 1981.
• Ebû Hanife, Risâle Ebî Hanife ilâ Osman el-Bittî, Mustafa Öz, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri, İstanbul 1981.
• Ebû Hanîfe, Risaletü Ebî Hanife ilâ Osman el-Bittî (Mustafa Öz, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri), İstanbul 1981.
• Ebû Temmâm, Bâbü’ş-Şeytân min Kitâbi’ş-şecere, W. Madelung-Paul E. Walker, An İsmaili Heresiography, Brill 1998.
• ed-Darimî, Osman b. Saîd, Reddü’l-İmâm ed-Darimî alâ Bişr el-Merisî el-Anîd (nşr. Muhammed Hamid el-Faki), Beyrut 1358.
• el-Bağdadî, Abdulkahir, el-Fark beyne’l-fırak (nşr. Muhammed M. Abdulhamid), Beyrut 1411/1990.
• el-Bağdadî, Abdulkahir, el-Milel ve’n-nihal (nşr. Albert N. Nader), Beyrut 1992.
• el-Bağdâdî, Abdulkahir, Usûli’d-dîn, İstanbul 1346/1928.
• el-Belhî, Ebü’l-Kasım, ‚Bâbu Zikri’l-Mu’tezile min Makâlâti’l-İslâmiyyîn‛, Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtü’l-Mu’tezile, nşr. Fuâd Seyyid, Tunus 1406/ 1986.
• el-Bezdevî, Ebü’l-Yüsr, Usûlü’d-dîn (Hans Peter Linss), Kahire 1283/1963. İbnü’l-Cevzî, Telbîsü İblîs, Beyrut 1413/1992.
• el-Ekber, Naşî, Mesâilü’l-imâme (nşr. Josef Van Ess), Beyrut 1971.
• el-Fesevî, Ebû Yusuf, el-Ma’rife ve’t-Tarîh (nşr. Halil el-Mansûr), 1419/1999.
• Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn (nşr. Hellmut Ritter), Wiesbaden 1980.
• Harizmî, Mefâtîhu’l-ulûm, Kahire 1401/1981.
• İbn Hazm, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ahvâi ve’n-nihal, Beyrut 1406/1986.
• İbn Manzur, Lisânü’l-Arab, Beyrut 1410/1990, I.
• el-İsferâyînî Ebû Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-dîn (Kemal Yusuf el-Hût), 1403/ 1983.
• Kahraman, Hüseyin, Kûfe’de Hadîs, Bursa 2006.
• Karadaş, Cağfer, "Mezhep ve İsim: Mezhep-İsim Münasebeti ve Ehl-i Sünnet Topluluğuna Verilen İsimlere Dair Bir Değerlendirme", Marife, yıl: 5, sy. 3 (2005).
• Kılavuz, Ahmet Saim, ‚Bişr b. Gıyas el-Merisî, Hayatı, Görüşleri ve İslam Dü- şünce Tarihindeki Yeri‛, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2, c.2, 1987.
• Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara 2000.
• el-Kummî, Sa’d b. Abdullah, Kitâbü’l-makâlât ve’l-fırak (nşr. Muhammed Cevad Meşkur), Tahran 1963.
• Lâlekâî, Şerhu usûli i’tikâdi Ehli’s-Sunne ve’l-cemaa’ (nşr. Ahmed el-Gamidî), Beyrut 1420, V, 1084.
• Makdisî, Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm, (nşr. M.J. De Goeje), E.J. Brill 1906.
• Makrizî, Kitâbü’l-mevâiz ve’l-i’tibâr –el-Hitatü’l-Makrîziyye- (nşr. Halil elMansur), Beyrut 1418/1998.
• Malatî, et-Tenbîh ve’r-red (nşr. Muhammed Zahid el-Kevserî), Bağdat 1388/1968.
• Mâtürîdî, Te’vîlâtu ehli’s-sunne (nşr. Fatıma Yûsuf el-Haymî), Beyrut 1425/2004., Te’vîlâtü’l-Kur’ân (nşr. Ahmet Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu), İst. 2005. , Kitabü’t-tevhîd (nşr. B. Topaloğlu-M. Aruçi), Ankara 1423/2003.
• Mütercim Asım, Kâmus Tercemesi, İstanbul 1268.
• Nevbahtî, Firaku’ş-Şia (nşr. Hellmut Ritter), İstanbul 1931.
• en-Nesefî, Ebû Mutî, Kitâbü’r-red alâ ehli’l-Bid’a (nşr. Marie Bernand), Annaless Islamologiques, XVI (1980).
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tebsıratü’l-edille (nşr. H. Atay, Ş.A. Düzgün), Ank. 2003.
• en-Nesefî, Ömer, el-Kand fî zikri ulemâi Semerkand, (nşr. Nazar Muhammed el-Feryâbî), Mektebetü’l-Kevser, 1412/1991.
• er-Razî Fahreddin, İ’tikâdâtu firaki’l-müslimîn ve’l-müşrikîn (nşr. Muhammed M. El-Bağdadî), Beyrut 1407/1987.
• , et-Tefsîru’l-Kebîr, Beyrut ts. Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî. er-Razî, Ebû Hâtim, Kitâbü’z-zîne, Ubeydullah Sellam es-Samarrâî, el-Guluv ve’l-fıraku’l-Gâliyye fi’l-hadârati’l-İslamiyye, Bağdat 1982.
• , Kitâbü’z-zîne (nşr. Abdullah S. es-Semarraî), Bağdat 1982.
• es-Seksekî, Abbâs, el-Bürhân (nşr. Halil Ahmed İbrahim el-Hâc), Beyrut 1400/1980.
• es-Semerkandî, Alaeddîn, Şerhu Te’vilâti’l-Kur’ân, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Medine Bölümü, no. 179, vr. 22b.
• es-Semerkandî, Ebü’l-Leys, Şerhu’l-Fıkhı’l-ebsat (Hans Daiber, The Islamic Concept of Belief in the 4th/10th Century), Bikohsha Co. Ltd, Japan 1995.
• Şehristanî, el-Milel ve’n-nihal (A.A. Mihnâ-A.H. Fâ’ûr), Beyrut 1410/1990.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshak, Tabakâtü’l-fukahâ (nşr. Halil el-Mîs), Beyrut ts. Daru’l-Kalem.
• Ebû Zehra, Muhammed, Târîhu’l-Mezâhibi’l-İslâmiyye, Kahire ts., Dâru’lFikri’l-Arabî.