Ahmed b. Hanbel ve Tayâlisî Müsned lerinde Rivayeti Bulunan Kadın Sahabîlerin Rivayetlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 1, 137 - 165, 30.06.2020

Sehal Deniz Varlık Kotan

https://doi.org/10.17131/milel.716955

Öz

Temel İslam İlimlerinden hadis ilmi, kadınların dikkate değer oranda katkıda bulundukları bir ilim dalıdır. Sahabe dönemi ise kadınların hadis ilmine katkısının en görünür olduğu dönemdir. Hâlbuki rivayet külliyatı içinde kadın sahabîlerin rivayetlerinin ne oranda yer tuttuğu, hangi konuları içerdiği, kadın sahabîlerden kimlerin rivayet sayısının arttığı ve bu artışın sebepleri gibi konular ayrıntılı çalışılmamıştır. Oysaki Hz. Peygamber'in (s) kadınlarla iletişiminde davranış şekli nasıldı, sosyal hayatta onlara nasıl imkânlar sunmaya çalışmıştı, ne gibi uyarılar yapmış, hangi konularda teşvik etmişti vb. soruların doğru cevaplarını bulmakta kadın sahabîlerin rivayetleri birincil kaynaktır. Ayrıca hadis ilmi genelinde kadın sahabîlerin rolünü görebilmek, bu rolü kısıtlayan veya kolaylaştıran etkenleri bulabilmekte onların rivayetlerini incelemekle mümkündür. Sened ve lafızlarında farklılık bulunan rivayetlerin, farklı rivayet sayılması ile kabaran rivayet sayılarının, gerçekte kaç rivayete tekabül ettiğinin bulunması içinse tekrarsız rivayet sayıları tespit edilmelidir. Kadın sahabîlerin rivayetlerinin tanınmasına, tekrarlarının tespitine, bir arada değerlendirilmesine katkıda bulunmak amacıyla yapılan bu çalışmada, seçilen iki kaynakta rivayeti bulunan 105 kadın sahabînin rivayetleri incelenmekte, tekrarsız rivayet sayıları tespit edilmektedir

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kadın Sahabi, Rivayet, Râvi, Tekrarsız Rivayet, Rivayet Konuları

The Evaluation of Women Companions with Narrations in Ahmed b. Hanbel and Tayâlisî's Musnads

Öz

The science of hadith, one of the basic Islamic sciences, is a branch in which women contribute significantly. Women's contribution to the hadith science is most visible in the companions period. However, the subjects such as the ratio of the narrations of women companions in the corpus of narrations, which topics they contain, which of the women companions' number of narrations increased, and the reasons for this increase have not been studied in detail. Yet, the narrations of women companions are the primary source in finding the correct answers to questions like what the Prophet's (pbuh) conduct was like while communicating with women, what kind of opportunities he tried to offer to them in social life, what kind of warnings he made, and in which topics he encouraged them, etc. Besides, it is possible to see the role of women companions throughout the hadith science, to find factors that restrict or facilitate this role, by examining their narrations. The number of non-repetitive narrations must be determined to find out the number of narrations that differ in terms of sanad and statements, the increased number of narrations as a result of counting them as different narrations, and how many narrations it adds up to in reality. In this study, which was carried out to contribute to the recognition of the narrations of women companions, to determine the repetitions, and to evaluate them together; the narrations of 105 women companions who have narrations in the two selected sources are examined and the numbers of repetitions are determined.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Women Companions, Narration, Narrator, Non-repetitive Narration, Narration Topic

Kaynakça

• KAYNAKÇA Abdülmün’im Hıfnî. Mevsû‘atu Ümmi’l-Mü’minîn Âişe binti Ebî Bekr. Kahire: Mektebetü Medbulî, 2003. Ağırakça Şahyar, Ayşe Esra. Seyahat ve Rivayetleriyle Hanım Sahabîler. İstanbul: Akdem Yayınları, 2015. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). el-Kütübü’s-Sitte ve Şürûhuha: Müsnedu Ahmed b. Hanbel. 20-23 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. baskı, 1982. Âmine Emizyan Hasenî: Ümmü Seleme. 2 Cilt. Rabât: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1998. Asma Sayeed. Women and the Transmission of Religious Knowledge in Islam. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. Ateş, Fatma. Hz. Peygamber’in Hanımlarından Hafsa’nın Hayatı, Kişiliği ve İslâm Tarihi’ndeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi: Harran Üniversitesi, 2007. Ay, Abdurrahman. Hz. Peygamber’in Hanımı Ümmü Seleme. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, 2003. Aydemir, Halis. “Hadis Rivayet Sisteminde Râvi Modelleri”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 5/1, (2007), 85-100. Başar, Serpil. “Ümmü Seleme’nin Tefsir Rivayetlerinin Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/36. (Aralık, 2012), 427-448. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim (ö. 256/870). Sahîh-i Buhârî. 4 Ciltte 8 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmî, 1979. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî Ebû Dâvûd es-Sicistânî (ö. 275/889). Sünenu Ebî Dâvûd. thk. İzzet Ubeyd ed-De’as vd. 5 Cilt. Humus: Muhammed Ali es-Seyyid, 1969. Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210). et-Tefsîru’l-Kebîr: Mefâtîhu’l-Gayb. 8 Ciltte 16 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1934. Gümrükçüoğlu, Süleyman. Hz. Hafsa’nın Hayatı ve Rivayetleri. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, 2004. Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi Muhammed (ö. 405/1014). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Şemsüddîn Ebî Abdullah. 4 Cilt. Haydarâbâd: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1915. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim (ö. 235/849). el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 24 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449). Tehzîbu’t-Tehzîb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1991. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. 8 Cilt. Kahire: Mektebetü’t-Ticariyyeti’l-Kübrâ, 1939. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân, thk. Muhammed Abdurrahman Maraşli. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1995 İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer (ö. 774/1373), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm: Tefsîru İbn Kesîr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1966. Îmân, Muhammed İsmâil. Merviyâtu men Tüsemmeyne bi Esmâ’ mine’s-Sahâbiyyât. Derecetü’l-Mâcistîr: Câmi‘atu el-Meliki Su‘ûd, 2004. İ. Muhammed Cemel. Câmi‘u Mesânidi’n-Nisâ’ ve Zikrihinne ve Ahvâlihinne. Kahire: Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lübnaniyye, 1992. Kandemir, M. Yaşar. “Hanımların Dilinden Hz. Peygamber”. Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi Hz. Peygamber ve Aile Hayatı. ed. Ali Özek vd. (İstanbul: İlmi Neşriyat, t.y.), 89-112. Kandemir, M. Yaşar. “el-Müsned”. TDV İslam Ansiklopedisi. (Ankara: TDV Yayınları, 2006), 32: 104. Kandemir, M. Yaşar. “Ümmü Süleym”. TDV İslam Ansiklopedisi. (Ankara: TDV Yayınları, 2012) 42: 330-331. Karataş, Mustafa. “Hadis Sayım Metodlarının Hadislerin Sayısına Etkisi”. İLAM Araştırma Dergisi. 3/2 (Temmuz-Aralık 1998), 51-72. Kotan Varlık, Sehal D. Hadis İliminde Kadın Sahabiler. İstanbul: HİKAV Yayınları, 2019. Kotan, Sehal Deniz. Kadın Sahabîlerin Rivayetlerinin Değerlendirilmesi. Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi, 2019. Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivâyetinde Aile İsnadları. (İstanbul: İşaret Yayınları, 2007) Martı, Huriye. “Ümmü Külsûm bint Ukbe”. TDV İslam Ansiklopedisi. (Ankara: TDV Yayınları, 2012), 42: 325. Mohammad Akram Nadwi. al-Muhaddithat: The Women Scholars in Islam. Oxford: Interface, 2007. Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî Müslim b. el-Haccâc (ö. 261/875). el-Müsnedü’s-Sahîh el-Muhtasar Mine’s-Sünen bi-Nakli’l-Adl ani’l-Adli ilâ Resûlillah. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryabî. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t-Talia, 2006. Nesaî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb (ö. 303/915). Sünenü'n-Nesaî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Beşairi'l-İslâmiyye, 3. Baskı, 1988. Savaş, Rıza. “Hz. Peygamber’in Bir Kadın Konuğu: Kayle bnt. Mahrama”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12 (1999), 39-46. Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Peygamber’in Bir Günü Üzerine”, İslâmî İlimler Dergisi. 1/1 (Bahar, 2006), 69-84. Öztürk, Kadir. Esmâ Bnt. Yezîd’in Hayatı ve Rivayetleri. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi, 2010. Peköz, Emine. Hz. Peygamber’in Hanımlarından Ümmü Habîbe’nin Hayatı, Kişiliği ve İslâm Tarihi’ndeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi: Harran Üniversitesi, 2012. Taberânî, Ebû Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî (ö. 360/971). el-Mu‘cemü’l-Kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid Selefî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Türâsi’l-Arabî, 2. baskı, 1984. Taberânî, Ebû Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî. Mu‘cemü’l-Evsât, thk. Mahmûd b. Ahmed et-Tahhân. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1985. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892). Sünenu’t-Tirmizî, thk. İbrâhim Atve İyâz. 5 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. baskı, 1975. Topgül, Mürvet Nur. Esmâ Bnt. Ebi Bekr ve Hadis İlmindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2011. Tüfekçioğlu, Zekeriya. Hadis Edebiyatında Müsnedler (Hicrî İlk Üç Asır). Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi, 2012. Uraler, Aynur. Peygamberimizin Hanımı Ümmü Habîbe ve Rivayet Ettiği Hadisler. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2010. Zerkeşî, Bedreddîn: el-İcâbe, Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. çev. Bünyamin Erul. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2002.