The Last Period of the Nestorian Patriarchy in Hakkâri (1876-1915)

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 2, 249 - 280, 31.12.2020

Yaşar Kaplan

https://doi.org/10.17131/milel.764932

Cited By: 3

Öz

There has been a significant number of Christian Nestorian population living in Hakkâri region alongside with the Muslims. Kochanes (Konak) has become the most important seat of the religious administration after the Patriarchy’s headquarter was moved to the Mar Shalita Church there within the administration of Hakkâri towards the end of the 17th Century. The Kochanes village in Hakkâri continued to be the religious centre of the Nestorians for more than 300 years, until 1915 when the Nestorians were forced to go outside the borders of Turkey. During this time, the Muslim and Nestorian sections of the population generally lived together peacefully until the Western missionaries took a close interest in them. In this study, the activities of Mar Shimon Ruwel (1861-1903), Mar Shimon Benyamin (1903-1918) and Nimrod Effendi -who was one of the most important Nestorian figures- will be examined in detail, especially during the period between 1876 and 1915.

Anahtar Kelimeler

Hakkâri, Nestorians, Ottoman Empire, Mar Shimun, Kochanes, Missionary

Hakkâri’de Nestûrî Patrikliğinin Son Dönemi (1876-1915)

Öz

Hakkâri bölgesinde Müslümanların yanı sıra önemli miktarda Hıristiyan Nestûrî nüfus yaşamıştır. Patriklik merkezinin XVII. yüzyılın sonlarına doğru Hakkâri’ye bağlı Koçanis (Konak) Mar Şalita Kilisesi’ne taşınmasından sonra Nestûrîlerin en önemli dini merkezi olmuştur. 1915 yılında Nestûrîlerin Türkiye sınırları dışına çıkmaya mecbur kalmalarına kadar üç yüz yıldan fazla bir süre boyunca Hakkâri bölgesindeki Koçanis Köyü, Nestûrîlerin dini merkezi olmaya devam etmiştir. Bu süre içerisinde Müslüman unsurlar ve Nestûrî unsurlar Batılı Misyonerlerin onları fark etmesine kadar genel olarak sorunsuz bir şekilde beraber yaşamışlardır. Bu çalışmada 1876 yılından 1915 yılına kadar geçen sürede Nestûrî Kilisesi patrikliği yapmış olan Mar Şem’un Ruel (Ruwel) (1861-1903), Mar Şem’un Benyamin (1903-1918) ve önemli Nestûrî simalarından biri olan Nemrud Efendi’nin (ö. 1915) faaliyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hakkari, Nesturiler, Osmanlı Devleti, Mar Şem'un, Koçanis, Misyonerler

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı (BEO), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT) , Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR) , Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrak (A.MKT.MHM), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı (A.MKT.MVL), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube (DH.EUM. 2. ŞB), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrak (DH.MTV), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH.SN.THR), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât (DH.TMİK.M) , Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrade Hususi (İ.HUS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM), Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Abuna, Albert, , Tarih’ül- Keniset’il- Şarkiyye, c. 1, Dar’ül- Maşrik, Beyrut 2002.
• Abuna, Albert, Şühedaü’l-Maşrik, Cilt 1, Bağdat 1985.
• Abuna, Mar Eliya, Tarihu Betariket’il- Beyti Ebevi, (Tah. Ve Ter: Bünyamin Haddad), Dar’ül- Maşrik’is- Sakafi, Duhok, 2008.
• Albayrak, Kadir, Keldanîler ve Nasturîler, Vadi Yayınları, Ankara, 1997.
• Alıcı, Mehmet, “Sasani İmparatorluğu’nun Erken Döneminde Hıristiyanların Konumu ve İlk Sinodlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 56: 1, 2015.
• Arvas, Tarık Ziya, Hakkâri Nasturileri (1836-1936), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Van 2010.
• Atiya, Aziz S., Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, (Çev: Nurettin Hiçyılmaz), Doz Yay., İstanbul 2005.
• Aubrey Russel Vine, The Nestorian Churches, London 1937.
• Baumer, Christoph Keniset’ül- Maşrik, et- Tarih’ül- Musavvaru li’l- Mesihiyyeti’l- Aşuriyye, (Çev: Aziz Emanuel Zibari), Min Menşurati Rabiteu’l- Küttabi ve’l- Udebai’l- Aşuriyyin, Duhok, 2009.
• Bedjan, Paul, Acta Martyrum et Sanctorum (AMS), Paris and Leipzing, 1890, V:1.
• Bidlisi, Şerefhan, Şerefname., (Çev: M. Emin Bozarslan), Deng Yay., Diyarbakır 2006.
• Carlson, Thomas A., Christianity in Fifteenth-Century Iraq, Cambridge University Press, UK. 2019.
• Dalyan, Murat Gökhan, “I. Dünya Savaşında Nasturi Patriği Mar Şamun Benyamin ve Faaliyetleri”, Savaşan Devletlerin Tarihçilerinin Gözüyle 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı sempozyumu, 12-15 Kasım 2014, 2. Cilt, Akdeniz Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Dalyan, Murat Gökhan, 19. Yüzyıl’da Nasturiler (İdari Sosyal Yapı ve Siyasi İlişkileri), (Basılmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2009.
• Duygu, Zafer, “Doğu Kilisesi Erken Yüzyılları Üzerine Bir Değerlendirme”, The Journal of Mesopotamian Studies, Periodical Journal for Kurdish, Arabic and Syriac Studies, Vol. 2/1, Winter 2017.
• Habbi, Yusuf, Keniset’ül- Maşrik, et- Tarih el- Akaid el- Coğrafya ed- Diyanet, el- Merkez’ul- Akademi li’l- Ebhas, Beyrut 2013.
• Harrak, Amir The Acts of Mar Mari, the Apostle, Society of Biblical Literature, Atlanta 2005, xi.
• James F. Coakley, “Hakkari,” Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage: Electronic Edition, edited by Sebastian P. Brock, Aaron M. Butts, George A. Kiraz and Lucas Van Rompay, Gorgias Press, Beth Mardutho: The Syriac Institute, New Jersey 2011.
• John M. Fiey, Assyrie Chrêtienne, Contribution A L’Êtude de l’Historie Et De La Gêographie Ecclêsiastiques Et Monastiques Du Nord De L’Iraq, Volume I, Imprimerie Catholique, Beyrouth 1965.
• Malik Qambar’ın Kalemi ile Kendi Yaşam Öyküsü ve Jilo Aşireti, Erişim: http://www.acsatv.com/fil/Malik-Qambar.pdf, Erişim Tarihi: 15. 02. 2019.
• Mar Shimun Theodore, The History of the Patriarchal Succession of the d’Mar Shimun Family, USA, 2008.
• Mooken, Mar Aprem, The History of the Assyrian Church of the East in the Twentieth Century, St. Ephrem Ecumenical Research Institute (SEFERI), Baker Hill, Kottayam, Kerala, INdia- 686 001, January 2003.
• Nisko, Muvaffık, es- Süryan İsmu’l- Hakiki li’l- Aramiyyin ve’l- Aşuriyyin ve’l- Kildan, Bisan li’n- neşri ve’t- Tevzii’ ve’l- İ’lam, Beyrut 2012.
• Özcoşar, İbrahim 19. Yüzyılda Mardin Süryanileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes 2006.
• Satılmış, Selahattin, I. Dünya Savaşı Öncesinde Nesturiler ve Misyonerlik Faaliyetleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir 2006.
• Seyfeli, Canan, “Keldani Patrikliğinin İdaresi ve Osmanlı Devlet Salnameleri”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Yıl: 2005, Sayı: 32/Güz, 2018/2.
• Solhkhah, Norman, The Assyrian Martyr Mar Benjamin Shimun Patriarch of the Church of the East, Center for the Assyrian Genocide Studies Chicago, IL 2008.
• Surma Hanım, Ninova’nın Yakarışı, Doğu Asur Kilise Gelenekleri ve Patrik Mar Şamun’un Katli, İstanbul 1996.
• Verheij, Jelle, “Hakkâri, ‘Batılılar’ ve ‘Nasturiler’ Hakkâri’nin 19. Yüzyıl Tarihi İle İlgili Avrupa ve Amerikan Kaynakları”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu (14-16 Kasım 2014), Hakkâri, 2014. Wilmshurst, David, The Ecclesiastical Organisation of the Church of the East, 1318-1913, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium; Subsida, vol. 582. Tomus 104. Lovanii: Peeters 2000.
• Yakut el-Hamevi, Mu’cemu’l-Buldan, Cilt 3, Dar Sadır, Beyrut 1979.