Nûreddîn es-Sâbûnî’ye Göre Kudret-Fiil İlişkisi Çerçevesinde İnsan Fiilleri ve Sorumlu Özgür Kişilik

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 1, 97 - 119, 30.06.2021

Hacer Şahinalp

https://doi.org/10.17131/milel.927116

Öz

Bu çalışma, Buharalı Hanefî ve Mâtürîdî âlimi olan Nûreddîn es-Sâbûnî’nin (ö. 580/1184), el-Kifâye ve onun özeti mahiyetinde el-Bidâye adlı eserlerinden istifade edilerek oluşturulmuştur. Çalışmanın odak noktasını, insanın eylemlerini gerçekleştirirken özgür ve sorumlu olduğu düşüncesi oluşturmaktadır. Çalışmada dolaylı olarak cevabı aranan soru ise şer/çirkin olarak bilinen eylemlerin failinin kim olduğudur. Mu‘tezile, insanın eylemlerini yaparken özgür ve sorumlu olduğunu göstermek amacıyla onu fiillerinin yaratıcısı kabul etmiştir. Dolayısıyla onlara göre şerrin yaratıcısı da insan olmaktadır. Ehl-i sünnet, hayrın da şerrin de yaratıcısının Allah olduğunu söyleyerek buna karşı çıkmıştır. Genel Sünnî-Mâtürîdî çizgiyi takip eden Sâbûnî, yaratmayı (halk) Allah’a kesbi de insana atfederek, bir yandan insanın eylemlerinde asla Allah’tan müstağni kalamayacağını, diğer yandan da özgür ve sorumlu olduğunu temellendirmeye çalışmıştır. O, Eş’arîyye’den farklı olarak söz konusu kesbin hakiki fiil niteliğinde olduğunu belirtmiştir. Sâbûnî söz konusu temellendirmeyi gerçekleştirmek üzere, insana kesbini gerçekleştirirken gerekli olan kudretin özelliklerinden hareket etmiş ve kudretin fille beraber olması, süreksiz/devamsız olması ve iki zıt şeye elverişli olması gerektiğini belirtmiştir

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İnsan Fiilleri, Halk-Kesb, İstitâat/Kudret, Cevher-Araz

Human Acts Regarding the Power-Act Relationship and Responsible Free Personality in the Opinion of Nuraddin as-Sabuni

Öz

This study has been developed with reference to the works al-Kifayah and its associated summary al-Bidayah written by Nuraddin as-Sabuni (d.580/1184), a scholar of Bukhara Hanafism and Maturidism. The pos-tulate that human beings are free and responsible while performing their actions forms the focus of the study. The study indirectly seeks a possible answer to this question: who is the perpetrator of evil actions? Mu'tazila considers the human as the creator of his own acts to adduce that they are free and responsible while committing their acts. Thereby, in view of their opinion it is also the human who creates evil acts. Sunnah-followers op-posed this assertion via the counterargument that Allah is the creator of both good and evil. Sabuni who abides by the inclination of general Sunnism and Maturidism, by referring creation (calling into being) to Allah and acquisition (kasb) to human, has attempted to form such a base artic-ulating that, on one side, people can never be free from God in their actions, and, on the other side, they are also free and responsible in this regard. Differing from Ash‘ariyyah, he states that, the acquisition in question bears the essence of a real act. To actualize his argument in question, Sabuni infers from the features of the power that is required for the people during the actualization of their own acquisition, and he claims that the power must be together with the act, must be impermanent/discontinuous, and also be appropriate for the two opposing things.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Human Acts, Creation-Acquisition (Kasb), Potency/Power, Essence-Impermanence

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Mummed b. Ebî Alî Seyfüddîn. Ğâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-Kelâm. Tahk. Hasan Mahmûd Abdüllatîf. Kâhire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1391/1971.
• Arslan, Hulusi. “Mutezilî Düşüncede İlahi Fiil İnsani Fiil Ayırımı ve Bu Ayırımın Temel Kriterleri”, Dinî Araştırmalar Dergisi, 6 (2003): 55-73.
• Aydınlı, Osman. “Dırâr b. ‘Amr ve Mu‘tezile’nin Teşekkül Sürecindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1 (1999): 661-689.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî, el-Fark beyne’l-firak ve beyânu firketi’n-nâciyeti minhum. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîdeti, 1977.
• ----------, Usûlü’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 1401/ 1981.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah b. Yûsuf. Lüme‘u’l-edille fî kavâidi akâidi Ehl-i sünneti ve’l-cemâ‘e. Tahk. Fevkiye Huseyn Mahmûd. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 1385/1965.
• Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Fıkhu’l-ekber,(İmâmı Azamın Beş Eseri içinde). Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 19881.
• Eş’ârî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâil b. Ebî Bişr. el-Luma’ fî reddi ‘alâ ehl-i’z-zeyği ve’l-bida’. Tahk. Hamûde Ğarâbe. Kahire: Mecmeu’l-Buhûsui’l-İslâmiyye, 1975.
• İbn Hacer el-‘Askalânî. Ebü’l -Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhamme. Lisânü’l-Mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1406/1987.
• İbnü’l-Mürtedâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l-Mu‘tezile ev el-münyetü ve’l-emel. Tahk. Suvesineh Diflûd, Filzer. Beyrut: Matbaatü’l-Kâsûlîkiyye, 1380/1961.
• Îcî, Ebü’l-Fadl Adüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Abdilğaffâr. el-Mevâkıf fî ‘ilmi’l-Kelâm. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Karadaş, Cağfer. “İslam Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik -teceddüd-i emsâl, halk-ı cedîd, istimrâr, hudûs-i dâim”. Usul İslam Araştırmaları 8/8 (2007): 7-22.
• ---------. “Teceddüd-i Emsâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/239-241. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen İmâdüdîn Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Tahk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü’l-vehbe, 1965.
• ----------. Fadlu’l-i’tizâl ve tabakâtü’l-Mu’tezile ve mubâyenutuhum li sâiri’l-muhâlifîn. Tahk. Fuâd Seyyid. Tunus: Dâru’’t-Tunûsiyye, 1393/1974.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Kitâbü’t-tevhîd. Tahk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Arûçi. 3. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu’temid. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. Tahk. Hüseyin Atay, Ş. Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed Hüseyn b. Abdilkerîm. Usûlü’d-dîn. Tahk. Hâniz Beyter Lins. Kahire, Dârü İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1383/1963.
• Sâbûnî, Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. el-Kifâye fi’l-hidâye. Tahk. Muhammed Aruçi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• ----------, el-Bidâye fî usûli’d-dîn (Mâtürîdîyye Akâidi). Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Haz. Abdüllatîf Muhammed el-Abd. Kahire: Mektebetü’l-Enclu’l-Mısriyye, 1977.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mesûd b. Ömer eş-Şâfiî. Şerhu’l-Mekâsıd. İstanbul: Dârüs-Saâde, 1305.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İslam Kelâmında A’raz nazariyesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5/6 (İstanbul 1993): 71-83.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. Mâtürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1992.