İŞLEVLERİNE GÖRE BAĞLAÇLARI KONU EDİNEN ARAŞTIRMALAR

Yıl 2019, TEMEL EĞİTİM, 903 - 915, 30.12.2019

Kemalettin Deniz , Elif Demir

Öz

Geliş Tarihi: Kabul Tarihi


Öz: İletişimsel yaklaşım, eğitim öğretim faaliyetleri içerisinde güncelliğini korumaktadır. Bu
yaklaşımın dil öğretimine yansıması, belli bir bağlamda dilin işlevsel kullanımı şeklindedir.
Bağlaçlar sözlü ya da yazılı metinlerle verilmek istenen mesajları hedef kitleye iletmede önemli
görevlere sahip dille ilgili unsurlardır. İşlevsel dil öğretiminde bağlaçların sadece dil bilgisi
konusu olarak değil, dilin anlam ve kullanım boyutuna da hizmet eden dille ilgili birer öge olarak
görülmesi esastır. Bu çalışmada Türkçe öğretiminde bağlaçların hangi işlevlerde kullanıldıklarını
ele alan araştırmalar konu edilmektedir. Araştırma, betimsel özellikte olup tarama modelinde
tasarlanmış ve doküman analizi yöntemiyle yapılmış bir içerik çözümlemesi çalışmasıdır.
Araştırmanın çalışma grubunu, Türkçe öğretiminde bağlaçların işlevsel sınıflandırılmasını inceleyen
21 çalışma oluşturmaktadır. Araştırmacılar verilerin analizinde, işlevlerine göre bağlaçları konu
edinen çalışmaları; bağlaçlara yönelik tanımlayıcı bilgi, bağlaçları ele alış biçimi, işlevlerine
göre bağlaçların sınıflandırılması açısından değerlendirmiştir. Elde edilen sonuçlar her bir
araştırma için betimsel analiz yöntemi kullanılarak ortaya konulmuştur. Bulgularda, işlevlerine
göre bağlaçları inceleyen çalışmaların konuları şu şekilde oraya çıkmıştır: Belli bir bağlacın
işlevlerinin tespit edilmesi, eserlerdeki ve öğrenci yazılarındaki bağlaçlar ve bu bağlaçların
işlevlerinin ortaya konulması, Türkiye Türkçesindeki bağlaçların işlevlerine göre sınıflandı-
rılması; Türkiye Türkçesindeki bağlaçlar ile Türkçenin şivelerindeki bağlaçların tespit edilip
karşılaştırılması. Bu araştırmalarda ortaya konan işlevler arasında en çok açıklama, sonuç,
pekiştirme, ekleme, olasılık, cevap, kabullenme, karşılaştırma, zıtlık, olumsuzluk, özetleme,
sebep, seçme, şart, tahmin, üsteleme ve zaman - sıralama; en az ise amaç belirtme, bakış açısı
bildirme, ayrıntılama, baş- kalık, bedel, beklenti, yaklaşma, pişmanlık, hatırlatma, yerine koyma
işlevlerinin olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Araştırma grubunu oluşturan çalışmalarda bağlaçların
cümle bağlayıcıları, edatlar, bağlaç ve bağlama ögeleri, bağlama edatları olmak üzere farklı
isimlendirmelerinin olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar kelimeler: .

Anahtar Kelimeler

Bağlaç, Dil İşlevleri, İşlev, Türkçe Eğitimi.

Kaynakça

• Akın, L. (2004). Türkiye Türkçesinde Bağlaçlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Atabay, N.; Kutluk, İ. ve Özel, S. (1983). Sözcük Türleri: Ad, Sıfat, Belirteç, Adıl, İlgeç, Bağlaç, Ünlem, Eylem. Doğan Aksan (Yay. Haz.), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Atabey, İ. (2007). “Cümle Bağlayıcıları ve Türkiye Türkçesindeki Kullanımı” Turcology in Turkey, Selected Papers (Ed. László Károly), Szeged, 39-54.
• Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Berber, M. (2017). Türkiye Türkçesindeki Edatlar ile Kazak Türkçesindeki Edatların Karşılaştırılması, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep.
• Berkil, Ö. S. (2003). Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkiye Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı Analizi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi), Denizli.
• Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yayınları, İstanbul.Blondell, J., Higgens, J. ve Middlemiss, N. (1982). Function İn English, Oxford University, Oxford.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. A., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). BilimselAraştırma Yöntemleri, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• Coşkun, E. (2005). İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Çelik, M. (1999). “Da’nın İşlevleri” , Dilbilim Araştırmaları, 10, 25-32.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük Türleri, Asitan Kitabevi, Sivas.
• Deny, J.(2012). Türk Dilbilgisi (A. U. Elöve, Çev.), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Ediskun, H. (1985). Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Emre, N. (2009). Yapı ve İşlev Bakımından Oğuz Atay’ın Tehlikeli Oyunlar Romanında Çekim Edatları, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas.
• Ergin, M. (2014). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayınları, İstanbul.Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk Dilinde Edatlar: En Eski Türkçe Metinlerden Zamanımıza Kadar –Yazı Dilinde-, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.
• İpek, B. (2016). “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türleriyle Yapılan Pekiştirme” , Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 1(32), 145–156.
• İşsever, S. (1995). Türkçe Metinlerdeki Bağlantı Öğelerinin Metinbilim ve Kullanımbilim Açısından İşlevleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin Dil Bilgisi (3. Baskı), Akçağ Yayınevi, Ankara.
• Karasar, N. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Karaşin, H. (2008). “Bağlaç Görevinde Kullanılan Ya’nın Anlamsal İşlevleri” , U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 215-227.
• Kılıç, V. (2002). Dilin İşlevleri ve İletişim, Papatya Yayıncılık, İstanbul.
• Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (3. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kurtul, K. (2011). Türkçe ve İngilizcedeki Bağlaçların Yazılı Metinlerde Kullanımı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Özmen, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi (2. Baskı), Karahan Kitabevi, Adana.
• Pul, M. (2002). Türkiye Türkçesinde Edat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
• TDK (2011). Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
• Tiken, K. (1997). “Eski Anadolu Türkçesinde Edatlarla Kurulan Zarf-Fiillerin İfade ve İşlevleri” , Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 45(1997), 396-428.
• Üstünova, K. (2006). “Ama’nın İşlevleri”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(10), 79-92.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual, İstanbul.
• Yavaş, Ö. (2018). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Üçleme (Mahur Beste-Huzur- Sahnenin Dışındakiler) Romanlarındaki Son Çekim Edatlarının İşlevsel Bakımdan İncelenmesi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uşak.
• Yavuz, S. (2010). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bağlaçlar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ.
• Yaylagül, Ö. (2015), Göstergebilim ve Dilbilim, Hece Yayınları, Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.