ÇOCUK KİTAPLARINDA AKRAN ZORBALIĞI

Yıl 2021, Cilt: 50 Sayı: 230, 241 - 257, 04.05.2021

Oğuzhan Yılmaz , Bilge Destegüloğlu

https://doi.org/10.37669/milliegitim.679827

Cited By: 4

Öz

Çalışma kurgusal nitelikli çocuk kitaplarında akran zorbalığına ilişkin görünümleri ve görünümlerin çözümüne ilişkin sunulan alternatifleri tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada doküman analizi kullanılmıştır. Çalışmada kullanılacak dokümanlar için öncelikle, alan uzmanlarının yardımıyla bir liste hazırlanmış, sonrasında bu liste çocuğa uygunluk, güncellik ve çalışma konusuna uygun içerik ölçütleri göz önünde bulundurularak daraltılmıştır. Çalışmaya konu olan dokümanlar temin edildikten sonra öncelikle herhangi bir kayıt tutulmadan okunmuştur. Daha sonra “akran zorbalığı” odağında incelenmiş, bir başka deyişle betimsel analize tabi tutulmuştur. Elde edilen yeni veri seti, NVİVO 11 Nitel Veri Analiz Programıyla incelenmiş, veriler “zorbalık şekilleri”, ‘’kurbanlar’’, ‘’zorba tipler’’ ve “çözüm şekilleri” başlıkları altında derinleştirilmiştir. Sonuç olarak kurgusal nitelikli çocuk kitaplarında en fazla karşılaşılan zorbalık tipinin sözel ve fiziksel şiddet üzerine temellendiği; zorbalığa maruz kalan karakterlerin genellikle akıllı, zeki, çalışkan ve dürüst kimseler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca incelenen kitaplarda zorba karakterlerin neredeyse tamamının erkek olduğu, kurbanların yaşadıkları çatışmaları genellikle şiddete meylederek çözmeye çalıştıkları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, kurgusal metin, edebiyat eğitimi, akran zorbalığı

Kaynakça

• ADA, Şükrü (2010). Erzurum’daki İlköğretim 6., 7., 8. Sınıf Öğrencilerinin Akran Zorbalığının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Eğitim ve Bilim, 35, (158), ss. 90-100.
• AKTAŞ, Vezir ve GÜVENÇ, Gülden Berkem (2006). Kız ve Erkek Ergenlerde Saldırgan Olumlu Sosyal Davranışlar ile Yaş, İlişkisel Bağlam ve Kişilerarası Duyarlılık Arasındaki İlişkiler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, (2), ss. 233-264.
• ASLAN, Sevda ve AŞICI, Halil (2011). Ergenlerde Okul Zorbalığının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, (2), ss. 71-83.
• ATIŞ AKYOL, Nevra, YILDIZ, Cansu ve AKMAN, Berrin (2018). Öğretmenlerin Akran Zorbalığına İlişkin Görüşleri ve Zorbalıkla Baş Etme Stratejileri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, (2), ss. 439-459.
• AYAS, Tuncay ve PİŞKİN, Metin (2011). Lise Öğrencileri Arasındaki Zorbalık Olaylarının Cinsiyet, Sınıf Düzeyi ve Okul Türü Bakımından İncelenmesi, İlköğretim Online, 10, (2). ss. 550-568.
• AYAZ ALKAYA, Sultan ve AVŞAR, Fatma (2017). Okul Çağı Çocuklarının Akran Zorbalığı Durumları ile Atılganlık Düzeyleri ile İlişkili Faktörlerin İncelenmesi, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 14, (3), ss. 185-191.
• AYDIN, İnayet (2013). Çocuk, İnternet ve Etik, Gençlik Araştırmaları Dergisi, 1, (2), ss. 98-119.
• AYPAY, Ayşe, DURMUŞ, Emine ve AYBEK Eren Can (2016). Akran Zorbalığı, Okul Tükenmişliği ve Ebeveyn İzlemesi Arasındaki İlişki, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9, (43), ss. 1389-1396.
• BAYAR, Yusuf ve UÇANOK, Zehra (2012). Ergenlerin Dâhil Oldukları Zorbalık Statülerine Göre Okul Sosyal İklimi ve Genellenmiş Akran Algıları, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12, (4), ss. 2337-2358.
• BOWEN, Glenn A. (2009). Document Analysis As A Qualitative Research Method, Qualitative Research Journal, 9, (2), ss. 27-90.
• BURNUKARA, Pınar ve UÇANOK, Zehra (2012). İlk ve Orta Ergenlikte Akran Zorbalığı: Gerçekleştiği Yerler ve Baş Etme Yolları, Türk Psikoloji Yazıları, 15, (29), ss. 68-82.
• COOK, Clayton R., WİLLİAMS, Kirk R., GUERRA, Nancy G., KİM, Tia E. ve SADEK, Shelly (2010). Predictors Of Bullying And Victimization İn Childhood And Adolescence: A Meta-analytic İnvestigation, School Psychology Quarterly, 25, (2), ss. 65-83.
• ÇALIK, Temel, ÖZBAY, Yaşar, ÖZER, Arif, KURT, Türker ve KANDEMİR, Mehmet (2009). İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Zorbalık Statülerinin Okul İklimi, Prososyal Davranışlar, Temel İhtiyaçlar ve Cinsiyet Değişkenlerine Göre İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15, (60), ss. 555-576.
• ÇANKAYA, İbrahim (2011). İlköğretimde Akran Zorbalığı, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, (1), ss. 81-92.
• ÇELEN, Fatma Kübra, ÇELİK, Aygül ve SEFEROĞLU, Süleyman Sadi (2011). Çocukların İnternet Kullanımları ve Onları Bekleyen Çevrim-içi Riskler, Akademik Bilişim, 2, ss. 1-8.
• ÇINKIR, Şakir (2006). Okullarda Zorbalık: Türleri, Etkileri ve Önleme Stratejileri. I. Şiddet ve Okul Sempozyumu, MEB ve Unicef İşbirliği, İstanbul.
• ÇINKIR, Şakir ve KARAMAN KEPENEKÇİ, Yasemin (2003). Öğrenciler Arası Zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34, ss. 236-253.
• DAĞLIOĞLU, Hacer Elif ve ÇAMLIBEL ÇAKMAK, Özlem (2009). Okul Öncesi Çocuklarına Yönelik Yayınlanan Hikâye Kitaplarının Şiddet ve Korku Öğeleri Açısından İncelenmesi, Türk Kütüphaneciliği, 23, (3), ss. 510-534.
• DÖLEK, Nevin (2002). Öğrencilerde Zorbaca Davranışların Araştırılması ve Bir Önleyici Program Modeli, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• ESCH, Ginny (2008). Children’s Literature: Perceptions Of Bullying, Childhood Education, 84, (6), ss. 379-382.
• FIRAT, Hatice ve ÇEKER, Sibel (2016). Çocuk Kitaplarında Dilin Şiddet Aracı Olarak Kullanımı, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı, ss. 83-107.
• FIRAT, Hatice, GÜLEÇ, Havise ve ŞAHİN, Çavuş (2013). Okul Öncesi Dönem Çocuklarına Yönelik Hazırlanan Masal ve Öykü Kitaplarının Korku ve Şiddet Öğeleri Açısından İncelenmesi, The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 6, (5), ss. 217-241.
• FLANAGAN, Kelly S, VANDEN HOEK, Kristin K., SHELTON, Andrew, KELLY, Sarah Lynne, MORRİSON, Chelsey M. ve YOUNG, Amy M. (2013). Coping With Bullying: What Answers Does Children’s Literature Provide?, School Psychology International, 34, ss. 691-706.
• FREEMAN, Greta Griffin (2014). The İmplementation Of Character Education And Children’s Literature To Teach Bullying Characteristics And Prevention Strategies To Preeschool Childrens: An Action Research Project, Early Childhood Educational Journal, 42, ss. 305-316.
• GÖKLER, Rıza (2009). Okullarda Akran Zorbalığı, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6, (2), ss. 511-537.
• GÜLTEKİN AKDUMAN, Gülümser (2010). 7-14 Yaş Grubu Çocuklarda Akran İstismarı ve Kendi Çözüm Önerileri, Kuramsal Eğitimbilim, 3, (2), ss. 13-26.
• GÜRHAN, Nermin (2017). Her Yönü ile Akran Zorbalığı, Turkiye Klinikleri J Psychiatr Nurs-Special Topics, 3, (2), ss. 175-81.
• GÜVEN, Fuat (2015). Ortaokul 8. Sınıf Öğrencilerinin Zorbalık Yapmaları ile Zorbalığa Maruz Kalmalarının, Cinsiyet, Anne - Baba Eğitimi, Sosyoekonomik Düzey ve Empati Eğilimi Açısından İncelenmesi, Toros Üniversitesi, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Mersin.
• HİLOOĞLU, Sehir ve CENKSEVEN-ÖNDER, Fulya (2010). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinde Zorbalığı Yordamada Sosyal Beceri ve Yaşam Doyumunun Rolü, İlköğretim Online, 9, (3), ss. 1159-1173.
• KALE, Mustafa ve DEMİR, Serkan (2017). İlkokul Öğrencilerinin Akran Zorbalığına İlişkin Görüşlerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi, TÜBAV Bilim, 10, (3), ss. 74-85.
• KANADIKIRIK KILIÇ, Azize ve KILIÇ, Ayşe (2014). MEB Ortaöğretim Kurumlarındaki Öğrencilerin Akran Zorbalığına Maruz Kalma Düzeyleri ve Özgüven Arasındaki İlişki, VI. Ulusal Lisansüstü Eğitim Sempozyumu içinde (s. 23-29). Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• KAPCI, Emine Gül (2004). İlköğretim Öğrencilerinin Zorbalığa Maruz Kalma Türünün ve Sıklığının Depresyon, Kaygı ve Benlik Saygısıyla İlişkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37, ( 1), ss. 1-13.
• KARA, Halil ve KAÇAR, Murat (2017). Akran Zorbalığı ve Toplumsal Önemi: İki Olgu Sunumu, Anadolu Kliniği Tıp Bilimeri Dergisi, 22, (2), ss. 115-118.
• KARA, Şükran (2007). Fantastik Çocuk Kitaplarında Uzamın İmgesel İşlevi ve Şiddet, Çankaya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, 7, ss. 61-72.
• KARTAL, Hülya (2008). İlköğretim Okullarında Zorbalık Yapanlar ve Zorbalığa Uğrayanlar, e-Journal of New World Sciences Academy Social Sciences, 3, (4), ss. 712-730.
• KARTAL, Hülya ve BİLGİN, Asude (2007). İlköğretim Öğrencilerine Yönelik Bir Zorbalık Karşıtı Program Uygulaması: Okulu Zorbalıktan Arındırma Programı, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3,(2), ss. 207-227.
• KARTAL, Hülya ve BİLGİN, Asude (2009). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenler ve Öğrenim Gören Öğrencilerin Zorbalığa Yönelik Görüşleri, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7, (3), ss. 539-562.
• KARTAL, Hülya ve BİLGİN, Asude (2012). İlköğretim Öğrencilerinin Zorbalığın Nedenleri ile İlgili Algıları, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, (1), ss. 25-48.
• MARANO, Hara Estroff (1995). Big Bad Bully, Psychology Today, 28, (5), ss. 50-68.
• MİLES, Matthew B. ve HUBERMAN, Allen Michael (1994). Qualitative Data Analysis: An Espended Sourcebook, SAGE Publications, California.
• MOULTON, Emily, HEATH, Melissa Allen, PRATER, Mary Anne ve DYCHES, Tina Taylor (2011). Portrayals Of Bullying İn Children’s Picture Books And İmplications For Bibliotherapy. Reading Horizons. 51, (2), ss. 118-148.
• NAS, Recep (2004). Örneklerle Çocuk Edebiyatı, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
• OĞUZKAN, Ali Ferhan (2009). Çocuk Edebiyatı, Anı Yayıncılık, Ankara.
• OLİVER, Ronald L., YOUNG, Terrell A. ve LASALLE, Shella M. (1994). Early Lessons İn Bullying And Victimization: The Help And Hindrance Of Children's Literature. The School Counselor, 42, ss. 137-146.
• OLWEUS, Dan (1993). Bullying At School: What We Know And What We Can Do, MA: Blackwell, Cambridge.
• ÖKSÜZ, Yücel, ÇEVİK, Ceren ve KARTAL, Ayça (2012). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencileri Arasındaki Zorbalık Olaylarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (Rize İli Örneği), Turkish Studies, 7,(3), ss. 1911-1934.
• ÖZDEMİR, Murat ve AKAR, Filiz (2011). Lise Öğrencilerinin Siber-Zorbalığa İlişkin Görüşlerinin Bazı Değişkenler Bakımından İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17, (4), ss. 605-626.
• ÖZKAN, Yasemin ve GÖKÇEARSLAN ÇİFCİ, Elif (2010). Düşük Sosyo-ekonomik Düzeydeki İlköğretim Okullarında Akran Zorbalığı, İlköğretim Online, 9,(2), ss. 576-586.
• ÖZTÜRK, Muhammed ve GİREN, Songül (2016). Okulöncesi Dönemdeki Çocuklar İçin Hazırlanan Hikâye Kitaplarındaki Korku ve Şiddet Öğelerinin İncelenmesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 5, (4), ss. 2095-2018.
• ÖZTÜRK, Nilgün, ATLI, Abdullah ve KUTLU, Mustafa (2014). Ortaokul Öğrencileri Arasındaki Zorbalık Olaylarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, (3), ss. 43-63.
• ÖZYÜREK, Arzu, GÜMÜŞ, Hasan ve ÖZBATAK, Meryem Esra (2015). İlkokul ve Ortaokullarda Risk Göstergeleri ve Müdahale Yaklaşımlarının İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi,1, ss. 77-88.
• PİŞKİN, Metin (2002). Okul Zorbalığı: Tanımı, Türleri, İlişkili Olduğu Faktörler ve Alınabilecek Önlemler, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, ss. 533-551.
• PİŞKİN, Metin (2010). Ankara’daki İlköğretim Öğrencileri Arasında Akran Zorbalığının İncelenmesi, Eğitim ve Bilim, 35, (156), ss. 175-189.
• SEVER, Sedat (2002). Çocuk Kitaplarına Yansıtılan Şiddet (Millî Eğitim Temel Yasası ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşme bağlamında bir değerlendirme), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35, (1-2), ss. 25-37.
• SEVER, Sedat (2010). Çocuk ve Edebiyat, Tudem Yayıncılık, Ankara.
• TIPIRDAMAZ SİPAHİ, Hilal (2008). İzmir İli Bornova İlçesinde İlköğretim 6. ve 7. Sınıf Öğrencilerinde Akran Zorbalığı, Etkileyen ve Eşlik Eden Faktörler, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• TOTAN, Tarık ve YÖNDEM, Zeynep Deniz (2007). Ergenlerde Zorbalığın Anne, Baba ve Akran İlişkileri Açısından İncelenmesi, Ege Eğitim Dergisi, 8, (2), ss. 53-68.
• ÜNALMIŞ, Mehmet ve ŞAHİN, Rukiye (2012). Şiddete Yönelik Tutum ve Okul Zorbalığı, Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi, 1, (1), ss. 63-71.
• ÜNERİ, Özden Şükran (2011). Çocuklarda Akran Zorbalığı, Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 24, ss. 352-353.
• WANG, Cixin, COUCH, Lauren, RODRİGUEZ, Geovanna Rosas ve LEE, Catherine (2015). The Bullying Literature Project: Using Children’s Literature To Promote Prosocial Behavior And Social-emotional Outcomes Among Elementary School Students, Contemp School Psychol, 19, ss. 320-329.
• YAKAR, Yasin Mahmut ve YILMAZ, Oğuzhan (2015). Beyazbulut Dergisinde Yer Alan Kurgusal Metinlerdeki Karakterlerin Çatışmaları Çözme Biçimleri, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçe Öğretimi Özel Sayısı, ÖS II, ss. 57-66.
• YILDIRIM, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• YILMAZ, Oğuzhan ve DESTEGÜLOĞLU, Bilge (2019). Çocuk Kitaplarına Yansıyan Şiddet, İlköğretim Online, 18, (3), ss. 1099-1112.
• YILMAZ, Oğuzhan ve YAKAR, Yasin Mahmut (2018). Türk Çocuk Edebiyatında Sorun Odaklı Yaklaşım, Çocuk ve Medeniyet, 3, (6), ss. 29-42.