Classification of Uzbek Folk Songs

Yıl 2024, , 65 - 74, 15.09.2024

Jabbor Eshonkul

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1341485

Öz

Folk poetry products are one of the oldest and richest genres of folklore. Researchers have put for-ward different views about the emergence of the koshuk type. Some of these views complement each other, while others suggest different perspectives. Experts agree on its species and the antiquity of the concept of species. To answer the question of when the koshuk appeared, it is necessary to examine the koshuk texts. The koshuk was born with the people. For this reason, the history of koshuks is directly related to the lan-guage and thought history of the society in which they were created. Another important point is that the origin of the koshuks goes back to the oldest ceremonies. The beauty, freshness and richness of the lan-guage are primarily reflected in the koshuks. The koshuk is the most common genre of folklore, but it is also one of the most complex examples of folklore. Information about Koshuk can be found in Kaşgarlı Mahmut's book “Divanü Lûgati-t Türk”. In the work, it contains beautiful examples of koshuks related to the seasons and family rituals. These examples constitute an important source in the study of the history of koshuk. The information given in the works of scholars such as Ali Şir Nevai and Zahiriddin Muhammed Babür and in many other historical and literary sources constitute an important source in the analysis of the short texts. However, the texts of the koshuk that have survived to the present day in live performance are accepted as the most reliable and accurate source in scientific research. The general characteristics of folklore products are verbal, similar, or identical texts and anonymity. Like other examples of folk litera-ture, koshuks change in every performance due to their nature. This change is closely related to the mood and performance skill of the performer. When examining folk koshuks, it should be kept in mind that they have different characteristics from those of written literature. The type of husk has been researched by scientists in different periods and classified many times. It is possible to say that these classifications made until today are based on a single element. Of course, each researcher acted in accordance with his own purpose while classifying the koshuks. Even though many studies have been done about the koshuk type until today, it cannot be said that this type has been adequately classified and researched in all its complexity from the theoretical point of view. Not only in the studies of world folklore, but also in the studies of Uzbek folklore, there are some mistakes in the classification of koshuks. At this point, the following question comes to mind: What criteria should be used to classify koshuks? Which feature of it should be taken as a basis in the classification of koshuks? Which of its structure, genre, or artistic characteristics? We can't find the answer to this question in scientific research on koshuks. Another issue that should not be overlooked is that there are folk terms that are most affected and distorted by the prevalence of mass media today. For this reason, scientific research of koshuks continues to be one of the primary research topics of folklore today. In the article, the Uzbek folk koshuks were analyzed and then, for the first time, they were classified ac-cording to a different criterion. The criterion we adhere to while classifying the koshuks consists of the place of performance, meaning, content, structure and literary features of folk koshuks. It is necessary to accept that no classification, including our classification, is perfect. The reason for this is that the theoretical approaches in folklore research necessitate a continuous renewal and development based on the character-istics of the choral performance art.

Anahtar Kelimeler

Lyrical genres, folk songs, ceremonial folk songs, non-ceremonial folk songs, place of performance, structure, poetic features

Özbek Halk Koşuklarının Sınıflandırılması

Öz

Halk şiiri ürünleri folklorun en eski ve en zengin türlerinden biridir. Araştırmacılar koşuk türünün ortaya çıkışı ile ilgili farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Bu görüşlerden bazıları birbirini tamamlar bazıları da farklı bakış açıları ileri sürmektedir. Türleri ve tür kavramının eskiliği konusunda ise uzmanlar ortak görüştedir. Koşuğun ne zaman ortaya çıktığı sorusunu cevaplamak için koşuk metinlerinin incelenmesi gerekmektedir. Koşuk, halkla birlikte doğmuştur. Bu nedenle koşukların tarihi içinde yaratıldıkları toplumun dil ve düşünce tarihi ile doğrudan ilişkilidir. Bir diğer önemli husus da koşukların kökeninin en eski törenlere kadar dayanıyor olmasıdır. Dilin güzelliği, tazeliği ve zenginliği öncelikle koşuklara yansır. Koşuk, folklorun en yaygın türüdür, ancak aynı zamanda folklorun en karmaşık örneklerinden biridir. Koşuk ile ilgili bilgiler Kaşgarlı Mahmut’un "Divanü Lûgati-t Türk" adlı eserinde bulunmaktadır. Eserde mevsim ve aile ritüelleri ile ilgili güzel koşuk örnekleri içermektedir. Bu örnekler koşuk tarihi çalışmalarında önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Ali Şir Nevai ve Zahiriddin Muhammed Babür gibi âlimlerin eserlerinde ve daha birçok tarihî ve edebî kaynakta verilen bilgiler, koşuk metinlerinin incelenmesinde önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Ancak canlı icra halinde günümüze kadar ulaşan koşukların metinleri, bilimsel araştırmalarında en güvenilir ve doğru kaynak olarak kabul görmektedir. Folklor ürünlerinin sözlü olması, benzer veya eş metinler halinde olması ve anonimliği koşukların genel karakteristiğini oluşturmaktadır. Diğer halk edebiyatı örnekleri gibi koşuklar da doğası gereği her icrada değişir. Bu değişim icracının ruh hali ve performans becerisi ile yakından ilgilidir. Halk koşuklarını incelerken onların yazılı edebiyat örneği olan koşuklardan farklı özelliklere sahip oldukları unutulmamalıdır. Koşuk türü bilim adamları tarafından farklı dönemlerde araştırılmış ve pek çok defa sınıflandırılmıştır. Günümüze kadar yapılmış bu sınıflandırmaların tek bir unsura bağlı olarak yapıldığını söylemek mümkündür. Tabii ki her araştırmacı koşukları sınıflandırırken kendi amacı doğrultusunda hareket etmiştir. Koşuk türü hakkında günümüze kadar çokça çalışılmış olmasına rağmen, bu türün tüm karmaşıklığıyla teorik açıdan yeterince tasnif edilerek araştırıldığı söylenemez. Sadece dünya folkloru çalışmalarında değil, Özbek folkloru çalışmalarında da koşuk tasnifinde birtakım yanlış-lıklar bulunmaktadır. Bu noktada akla şu soru gelmektedir: Koşukları tasnif etmek için hangi ölçütler kullanılmalıdır? Koşukların tasnifinde onun hangi özelliği esas alınmalıdır? Yapı, tür veya sanatsal özelliklerinden hangisi? Bu sorunun cevabına koşuklar hakkında yapılan bilimsel araştırmalarda rastlayamıyoruz. Göz ardı edilmemesi gereken bir diğer husus da günümüzde kitle iletişim araçlarının yaygınlığından en çok etkilenen ve çarpıtılan halk koşuklarının mevcut olmasıdır. Bu nedenle koşukların bilimsel olarak araştırılması, günümüzde folklorun öncelikli araştırma konularından biri olmaya devam etmektedir. Makalede, Özbek halk koşukları analiz edilmiş ve daha sonra koşuklar ilk defa farklı bir ölçüte bağlı olarak sınıflandırılmıştır. Koşukları sınıflandırırken bağlı kaldığımız ölçüt, halk koşuklarının icra yeri, anlamı, içeriği, yapısı ve edebî özelliklerinden oluşmaktadır. Bizim yaptığımız sınıflandırma da dâhil olmak üzere hiçbir sınıflandırmanın kusursuz olmadığını kabul etmek gerekmektedir. Bunun sebebi halk bilimi araştırmalarındaki teorik yaklaşımlar, koşuk icra sanatının özelliklerinden yola çıkarak devamlı bir yenilenmeyi ve gelişmeyi gerekli kılmasındandır.

Anahtar Kelimeler

Lirik türler, Koşuk, merasim koşukları, merasim dışı koşuklar, icra yeri, yapı, poetik özellikler.

Kaynakça

• Akimova, T. М. (1966). O poetiçeskoy prirode narodniy liriçeskoy pesne. Saratov.
• Alaviya, M. (1974). O’zbek marosim qo’shiqlari. Taşkent: Fan.
• Alişir Nevaî. (1967). Mizau-l avzan. Taşkent: Badiiy adabiyot.
• Ayimbetov, K. (1977). Karakalpak Folkloru. Nukus.
• Balaşov, D. M. (1977). “О radavoy i vidovoy sistematizatsiya folklora”. Russkiy folklor. Tom 17. Leningrad: Nauka, ss.23-33.
• Güzel, A.-Torun, A. (2003). Türk Halk Edebyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ.
• Kadirov, M. (2010). O’zbek an’anaviy teatri. Taşkent: Milliy kutubxona.
• Karakalpak Folkloru Denemeleri. (1977). Taşkent: Fan.
• Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lûgati-t Türk. (1963). I-IV Ciltler. Taşkent: Fan Basımevi.
• Köprülü, F. (1989). Edebiyat Araştırmaları. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Mahmud Zamakhshari. The Muqaddimat al-Adab: A Facsimile Reproduction of the Quadrilingual Manuscript (Arabik, Persian, Chagatay and Mangol). (2008). Tokyo.
• Musakulov, A. (2010). O’zbek xalq lirikasi. Taşkent: Fan.
• Obryadovaya poeziya Saha (Yakutov). (2003). Novosibirsk: Nauka.
• Oq olma, qizil olma. O’zbek xalq qo’shiqlari. (1972). Taşkent: Badiiy nashriyot,
• Propp, V. (1976). “Janrovoy sostav russkogo folklora”. Folklor i deystvitelnost. Moskva, ss. 66-69.
• Timofeyev, L. İ. (1967). “Lirika”. Kratkaya litireturnaya ensiklopediya. Мoskova. Т.4.
• Yusuf Has Hacib. (1971). Kutadgu Bilig. (Hazırlayan Kayum Kerimov). Taşkent: Fan.
• Zahiriddin Muhammed Babür. (2019). Babürnâme. Taşkent: Fan.
• Yazarın Şahsi Arşivi. Söyleyen: Bibisara nine. Kaşkaderya vilayeti, Nişan ilçesi.