Materialization of Ritual: The Example of Alevi Belief System

Yıl 2024, , 28 - 39, 15.09.2024

Mehmet Ersal

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1463390

Öz

Rituals are symbolic and physical elements of beliefs and experiences. Individuals' and societies' relationships with nature and struggle for survival within nature have led to the creation of various practices. All these practices, when manifested symbolically within the context of belief systems, are called rituals. Therefore, every change in the relationship between the individual, society, and nature results in a change in rituals. Migration, urbanization, technological advancement, and globalization cause many elements concerning individuals and society to change. Changes that affect societies' social, cultural, economic, and religious lives have led to functional and structural changes in rituals performed within the traditional context. Thus, rituals passed down in traditional societies with their traditional and symbolic structures have undergone semantic and formal changes in rapidly changing modern societies. At the core of these changes lies the necessity for individuals to adapt to contemporary socio-economic conditions. Rituals has a power that shapes community in many ways with their mythic and theological backgrounds. Rituals determine the doctrinal and social structure of Alevi belief system. For the Alevi community, rituals hold the power to transmit cultural and social values, as well as to define the belief system with its mythic and theological background. Traditional Alevi rituals shape the entire lives of their followers. Members of the faith learn and transmit all components of their socio-cultural and economic environment through ritual-centered practices. Despite all political and social events, Alevi communities managed to sustain their ritual-centered traditional belief systems and lifestyles until the 1960s. However, migration after this period rapidly led to the transformation and alteration of ritual-centered life. Alevi communities experienced a culture shock due to their rituals not being accepted by the “other”s. This situation compelled them to conceal their beliefs and remain invisible. The process experienced after migration and urbanization has resulted in the weakening of traditional belief systems among Alevi individuals. During this period where non-governmental organizations are increasingly dominant and influential, the social and cultural demands of Alevi communities who come together under the leadership of non-governmental organizations in the city have led to the transformation and reconstruction of traditional Alevi rituals. Therefore, the traditional structure and rituals of the Alevi belief system have undergone a transition from their traditional context to a new world influenced by factors such as migration, urbanization, modern life, and the rejection of dominant authority. This article discusses the change and re-creation of rituals away from the traditional context in urban life following social and economic demands in the context of fieldwork conducted in Türkiye, Germany, and Austria.

Anahtar Kelimeler

Alevism, ritual, urbanization, migration, ritual transformation

Ritüelin Materyalleşmesi: Alevi İnanç Sistemi Örneği

Öz

Ritüeller bireysel ve toplumsal inanma, algı ve tecrübelerin sembolik ve somut göstergeleridir. Bireylerin ve toplumların doğa ile ilişkileri, doğa içindeki yaşam mücadelesi, doğadaki düzen ve kuralları; insanların çeşitli uygulamalar yaratmasına neden olmuştur. Tüm bu uygulamaların inanç sistemi bağlamında sembolik bir şekilde eyleme dökülmüş halleri ritüel adını alır. Dolayısıyla birey, toplum ve doğa ilişkisi düzlemindeki her değişim, geleneksel ritüel evrenindeki değişimi beraberinde getirir. Göç, kentleşme, teknolojinin gelişmesi, küreselleşme bireye ve topluma dair birçok unsurun değişmesine neden olmaktadır. Toplumların sosyal, kültürel, ekonomik ve dinî hayatlarında etkili olan değişimler; geleneksel bağlamda icra edilen ritüellerde de işlevsel ve yapısal değişikliklere yol açmıştır. Dolayısıyla toplumlarda geleneksel ve sembolik yapısı muhafaza edilerek aktarılan ritüeller; sürekli ve hızla değişen modern toplumlarda anlamsal ve biçimsel değişikliğe uğramıştır. Bu değişikliklerin temelinde bireyin günümüz sosyoekonomik koşullarına uyum mecburiyeti yer alır. Ritüeller, mitik ve teolojik arka planları ile mensuplarını birçok yönden şekillendiren bir güce sahiptirler. Geleneksel bağlamlı ritüeller özellikle Alevi inanç sisteminin inançsal ve sosyal yapısını belirlemektedir. Alevi toplumu için ritüeller; kültürel ve sosyal değerleri aktaran, mitik ve teolojik arka plan ile inanç sistemini belirleyen bir güce sahiptir. İnanç mensupları, dâhil oldukları sosyokültürel ve ekonomik ortamın tüm bileşenlerini ritüel merkezli öğrenir ve aktarırlar. 1960’lı yıllara kadar Alevi topluluklar bütün siyasi ve sosyal hadiselere rağmen ritüel merkezli geleneksel inanç sistemlerini ve yaşam tarzlarını sürdürmeyi başarmıştır. Ancak bu tarihten sonraki göç hareketliliği, ritüel merkezli yaşamın hızlı bir şekilde değişmesine ve dönüşmesine neden olmuştur. Göç ile yeni bir yaşam tarzını benimseyen Alevi topluluklar; ritüellerinin öteki tarafından kabul görmemesiyle kültür şoku yaşamıştır. Bu durum onları inançlarını saklamaya ve sosyal yapı içerisinde görünür olmamaya itmiştir. Göç sonrası kentleşmenin etkisiyle yaşanan bu süreç Alevi bireylerin geleneksel inanç sistemlerinin zayıflamasına neden olmuştur. Sivil toplum örgütlerinin gittikçe baskın ve belirleyici olduğu bu dönemde, kentte sivil toplum örgütleri öncülüğünde bir araya gelen Alevilerin yeni hayatlarına dair sosyal ve kültürel talepleri, geleneksel Alevi ritüellerinin değişmesine ve yeniden inşasına neden olmuştur. Bu makalede ritüellerin kent yaşamındaki sosyal ve ekonomik talepler doğrultusunda geleneksel bağlamdan uzaklaşarak değişimi ve yeniden yaratımı Türkiye, Almanya ve Avusturya’da yapılan saha çalışmaları bağlamında tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, ritüel, kentleşme, göç, ritüel değişimi

Etik Beyan

Bu makalede kullandığımız veriler 2008-2019 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz yurt içi ve yurt dışı saha araştırmalarında ve yurt dışı konferanslarımızda yaptığımız Alevi Kültür Merkezi ziyaretlerimizden elde edilmiştir.

Kaynakça

• Assman, Jan. Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Bell, Catherine. Ritual Theory, Ritual Practice. New York: Oxford University Press, 1992.
• Bell, Catherine. Ritual Perspectives and Dimensions. New York: Oxford University Press, 1997.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Alfa Yayınları, 2021.
• Geertz, Clifford. “Ritual and Social Change: A Javanese Example”. American Anthropologist 59 (February 1957): 32-54.
• Kasap, Özlem. “Ritüel/ Ritüellik Kavramları ve Ritüelliğin Anlamsal Değişimi Üzerine”. Millî Folklor 131 (Güz 2021): 123-130.
• Langer, Robert. “Marjinalleştirilen İslam: Kırsal Ritüellerin Kentsel ve Çoğulcu Bağlamlara Aktarımı ve Uluslar Ötesi Uygulama Toplulukların Ortaya Çıkışı”. Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel. (Der. Yalçın Çakmak ve İmran Güneş). İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Metcalf, Peter. “Meaning and Materialism: The Ritual Economy of Death”. Man, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 16 (December 1981): 563-578.
• Okan, Murat. Türkiye’de Alevilik. Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1987.
• Salman, Cemal. Lâmekândan Cihana Göç Kimlik Alevilik. Ankara: Dipnot Yayınları, 2018.
• Segal, Robert. “The Myth-Ritualist Theory of Religion”. Journal for the Scientific Study of Religion, 19/2, (1980), 173-185.
• Shankland, David. “Social Change and Culture: Responses to Modernization in an Alevi Village in Anatolia”. Structure and Function in Turkish Society-Essays on Religion, Politics and Social Change. İstanbul: The ISIS Press, 2006.
• Şahin, İlkay. “Göçmen Kadınların Dini Ritüellere Katılımı: Amersfo-ort (Hollanda) ve Boğazlıyan Örneğinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. Yayımlanmamış doktora tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2008.
• Yıldırım, Rıza. “Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, (2012), 135-162.