Kutadgu Bilig'in Felsefi Bağlamı

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 5 - 16, 15.12.2019

Vefa Taşdelen

Öz

Kutadgu Bilig, Türk kültür tarihinin ilk eserlerinden biridir. O, sadece edebî değil, felsefi bağlam oluşturacak denli kavramsal zenginliği ve düşünsel çağrışımları olan bir eserdir. “Felsefi metin nedir?” sorusunun cevabı içinde rasyonaliteyi, sorun ortaya koymayı, tutarlığı, yeni kavramlar üretmeyi, gidimli (discursive) yaklaşımı, derinlikli ve etraflı düşünmeyi, felsefi tavra sahip olmayı, felsefe tarihi içinde bağlam oluşturmayı sayabiliriz. Sıraladığımız bu özelliklerin çoğu Kutadgu Bilig’de de görülebilir. O, öncelikle, “Gelip geçici bir niteliğe sahip olan kut’u devlet, toplum ve birey hayatı açısından kalıcı hâle getirebilmenin bir yolu ve imkânı var mıdır; bunda akıl ve bilginin katkısı ne olabilir?” temel sorusu etrafında pek çok alt soru ortaya koyar. “Kut”, “akıl”, “bilgi”, “erdem”, “devlet”, “adalet”, “liyakat”, “yönetim”, “mutluluk”, “dil”, “gerçek”, “hayat”, “ölüm” gibi felsefe tarihi içinde belirli yeri ve ağırlığı olan temalar eserin kavramsal yapısını oluşturur. Açıkça adını zikrettiği, kendisine atıfta bulunduğu filozoflar olmasa da ele aldığı konu ve kavramlarla felsefe tarihi içinde kendisinden önceki ve sonrakilerle bir bağlam oluşturduğunu, bir gelenek içinde yer aldığını söylemek güç değildir. Felsefi düşünceler, sadece kavramsal ve spekülatif çalışmalarda değil, edebiyat eserlerinde de ortaya çıkmıştır. Bu eserlerin betimsel ve imgesel nitelikte olan edebî dilinin, istenildiğinde felsefenin kavramsal diline çevirisi yapılabilir. Kutadgu Bilig’e gelindiğinde onun, bir hikâye üzerinden, yer yer kavramsal, yer yer betimsel ve imgesel bir dille felsefi ve pedagojik düzeyde, belirli bir sorun etrafında kavramsal bir yapı ortaya koyduğu, bu özelliği ile “felsefi metin” nitelemesini hak edecek özelliklere sahip olduğu söylenebilir. Kavramsallaştırma, felsefî bağlam oluşturacak şekilde varlık ve bilgi konusundan, modern felsefenin de gündeminde olan inanç ve ölüm sorununa kadar geniş bir alanda ortaya çıkar. Bu özelliği ile Kutadgu Bilig, Platon, Aristoteles, Farabî, İbn Haldun, Kınalızâde Ali, Locke, Rousseau, Kant, Wittgenstein, Heidegger üzerinden günümüze ulaşan, istenildiğinde daha da genişletilebilecek felsefî bir bağlam üzerinde bulunur. Siyaset, hukuk, ahlak, eğitim, din ve diğer varoluşsal konularda ihtiva ettiği düşünsel doku, onu pek çok özelliği yanında felsefi bir bağlamda değerlendirmeyi de gerekli kılar. “Felsefi bağlam” kavramından hareket eden bu makale, Kutadgu Bilig’in felsefe tarihi içindeki yerini kendisinden öncesi ve sonrası, temel kavram ve görüşleriyle araştırmayı ve bu konuda örnekler sunmayı amaçlar. Filozoflar ve felsefeler arasında görülen paralellik, hakikat arayışının farklı kültür, yer ve zamanlarda farklı veçheleriyle kendini göstermesi olarak değerlendirilebilir. Bu yönüyle yoldaş düşünceler ya da ikiz düşünceler olarak da adlandırılabilirler.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, Türkçe felsefe, felsefi metin, felsefi bağlam

Kaynakça

• Aristoteles. Politika. Çev. Mete Tuncay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014.
• Buber, M. Ben ve Sen. Çev. İnci Palsay. İstanbul: Kopernik Kitap, 2017.
• Dostoyevski, F. Ecinniler. Çev. İsmail Yergüz – Engin Özden. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1984.
• Farabî. El-Medînetü’l Fâzıla. Çev. Nazfiz Danışman. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2001.
• _____ . Farabi’nin Üç Eseri. Çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Heraclitus. Fragments. In Heraclitus. Ed. Philip Wheelwright. Princeton – New Jersey: Princeton University Press, pp. 19-102, 1959.
• Heidegger, M. Sein und Zeit. Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 1967.
• İbn Rüşd. Faslû’l Makâl. Çev. Bekir Karlığa. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Kafesoğlu, İ. Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Kant, I. Kritik der reinen Vernunft, Leipzig: Leopold Voss, 1853.
• _____ . Prolegomena. Çev. İonna Kuçuradi – Yusuf Örnek. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1983.
• Kaşgarlı Mahmud. Divânü Lûgat-it-Türk. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• Kierkegaard, S. Ölümcül Hastalık, Umutsuzluk. Çev. Mehmet Mukadder Yakupoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997.
• _____ . Fear and Trembling (Trans. Alastair Hannay). London: Penguin Books, 1985.
• Nietzsche, F. Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe. Çev. Nusret Hızır. İstanbul: Elif Yayınları, 1963.
• _____ . The Dialogues of Plato, II. Çev. Benjamin Jovett. New York: National Library Company, 1892a.
• _____ . The Dialogues of Plato, IV. Çev. Benjamin Jovett. New York: National Library Company, 1892.
• _____ . Protagoras, Çev. T. Gökçöl, Diyaloglar 2’de. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• _____ . Devlet. Çev. S. Eyüboğlu – M. A. Cimcoz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.
• Wittgenstein, L. Tractatus Logico-Philosophicus. Tr. D.F. Pears – B.F. McGuinness. London: Routledge & Kegan Paul, 1963.
• Yunus Emre. Yûnus Emre Dîvânı. Haz. Mustafa Tatçı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Yusuf Has Hâcib. Kutadgu Bilig II. Haz. Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959.