Kentleşme ve Kentsel Gelişim Bağlamında Açık Kamusal Alanların Sürdürülebilir Kentler Açısından Değeri

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 188 - 201, 20.03.2020

Nihal Arda Akyıldız

Öz

Modern yaşam içinde kent, birbirinden bağımsız birçok yaşam düzlemiyle belli bir organizasyon dâhilinde insanları belli kurallarla bir arada tutarken, aynı zamanda sosyal, kültürel ve ekonomik bağlamda toplumsal ihtiyaçlara da cevap verebilen yaşam alanlarının bütünüdür. Günümüz kentleri, son 50 yıldır çevresel ve sosyal sorunlarının tartışıldığı platformların merkezi hâline gelmiştir. İklim değişikliklerini tetikleyen çevre kirliliği, doğal kaynakların tüketimi gibi konularla birlikte kentlerin demografik ve mekânsal planlama kararlarındaki yetersizliklerle birlikte büyüyen sorunlarına çözüm arayışları her geçen gün önemini arttırmaktadır. Bu nedenle son yıllarda kent konusu, önemi gereği bilimsel çalışmalarda öne çıkan konulardan biri olmuştur. Kent kavramından türetilen; uyum sağlama sürecini ve sisteme dâhil olma çabasını ihtiva eden manasıyla ‘kentleşme’ ve ‘kentlileşme’ olguları da kent ve kentsel mekân konusunun ana argümanlarından olup üzerinde pek çok araştırmalar ya-pılmıştır. Kentlileşme olgusu, kentleşmenin fiziki tanımlamasından uzak, tamamen kentte yaşamaya çalışan bireylerin duygu, düşünce ve davranışlarıyla ilgili bir kavram hâline gelerek adaptasyon sürecinin niteliğini içermiştir. Kentler, aldığı göçlerle sosyo-kültürel açıdan farklı bireylerin görüş ve alışkanlıklarıyla, birbirine benzemeyen yaşam felsefeleriyle sosyal yaşam içinde uyum ve ahenkle bir arada olmalarını sağlayan çeşitli mekân düzlemleriyle çeşitlendirilmiştir. Artan nüfus ve teknolo-jik gelişmelerle beraber hem yatay hem de dikey olarak hızla büyüyen kent üzerindeki artan baskı nedeniyle, yeni bir kentsel tasarım modeli olarak 'Sürdürülebilir Kentsel Tasarım' kavramı ortaya çıkmıştır. Bu bakış açısıyla tasarlanan kentlerde; hem doğa üzerindeki olumsuz etkileri minimuma indirip doğal kaynakları gelecek nesillere aktarmayı sağlayan mekânsal sürdürülebilirlik, hem de kentte yaşayanların gündelik sosyal yaşamını çeşitlendiren ve sosyal sürdürülebilirliği destekleyen pek çok mekânsal düzleme de olanak sağlanmaktadır. Çalışma, kent kavramının kavramsal gelişim ve dönüşümünden yola çıkarak, kentsel gelişimin kültürel, mekânsal ve sosyal sürdürülebilirliğini destekleyen önemli kentsel mekânlardan biri olan ‘açık kamusal alanlar’ın geliştirilmesi veya yeni-den yapılandırılmasının kentsel planlamaya sunacağı katkıları ortaya koymayı hedeflemektedir. Açık kamusal alanlar, hızla artan şehir nüfusunda kentliler için kaynaşma ve etkileşme alanları olarak, sosyal ve mekânsal faydalarıyla birlikte günümüzde şehircilik ve mimarlık için hızlı ve güçlü bir momentuma dönüşmüştür. Kentin özünü ve ağırlık merkezlerini oluşturan kamusal alanlar; hem tarihsel hem de coğrafi olarak kente kimlik kazandıran öğelerdir. Sürdürülebilir kentsel politikaların temel amaçlarından biri; farklı sosyo-kültürel ve ekonomik gruptan bireylerin katılımın sağladığı bir buluşma alanı olan açık kamusal alanlarla birlikte kentin bazı kısımlarını bütünleşmiş bir yapıya dönüştürüp, insanları bir araya getirmektir. Çalışma bu anlamda sürdürülebilir kentsel gelişimin önemli planlama aracı olan açık kamusal alanların önemli bir katalizör görevi icra ettiği mekânsal düzlemi, aynı zamanda etkileşim ve kaynaşma merkezi olarak kentli sosyal hayatına katacağı değeri üzerinden açıklamayı amaçlamaktadır. Çalışmada sürdürülebilir kentsel tasarım için açık kamusal alanların; kentin tarihi, kültürü, silueti, estetiği, yerel ekonomik canlılığı ve sosyal etkileşim alanı oluşuyla birlikte kente sunduğu katkılar açısından irdeleyen, tanımlayan ve tartışan bir yöntemle ele alınmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Kent, kentleşme, kentsel tasarım, sürdürülebilir kentsel gelişim, açık kamusal alanlar

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. (2012). Kültür Endüstrisi, Çev. Ülner,N., Tüzel,M.ve Gen,E., (7.Baskı), İstanbul: İletişim Yay.Alver, Köksal (2012). Kent İmgesi, Kent Sosyolojisi, Ankara: Hece Yay.Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (1991). Ortak Geleceğimiz, Çev., Çırakçı B., Ankara: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayını.Blowers, A. (ed) (1993). Planning for a Sustainable Environment. London: Earthscan Publications. Canatan, Kadir (2012). Batı Kenti, Kent Sosyolojisi. Ankara: Hece Yay.Çelik, Celaleddin (2010). Şehrin Zamanından Zamanın Şehrine, Muhafazakâr Düşünce Dergisi-Şehir Hayatı, 23, s.29-39.Erdönmez, M.Ebru ve Akı, Altan (2005). Açık kamusal kent mekânlarının toplum ilişkilerindeki etkileri, YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, (1), 1.Erengezgin, Ç. (2005). Enerji Mimarlığı, Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü 4. Yenilenebilir Enerjiler Sempozyumu ve Sanayi Sergisi Bildiri Özetleri, 47-48, Antalya.Esaulov, G.V. (2014). Sustainable Architecture-from principles to development strategy, 6 (2014) 9-24, Vestnik of TSUAB. Harvey, David (2013). Sosyal Adalet ve Şehir, Çev.: Moralı, İstanbul: Metis Yay.Harvey, David (2014). Postmodernliğin Durumu-Kültürel Değişimin Kökenleri, Çev.: S.Savran, Metis Yay., İstanbul.Hasol, Doğan (1995). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yem Yay. Jacobs, Jane (1961). The Death and Life of Great American Cities, New York: Random House.Karaman, Aykut (2009). Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Eşikleri Bağlamında İstanbul Üzerine Notlar, Tasarım+Kuram, 5(2016):1-13, DOI: 10.23835/tasarimkuram.240865Kartal, Kemal (1978). Kentleşme ve İnsan, Ankara: TODAİE Yayınları.Keleş, Ruşen (2006). Kentleşme Politikası, 9. Baskı, Ankara: İmge Yay.Keleş, Ruşen (2013). Kentleşme Politikası, 13. Baskı, Ankara: İmge Yay.Lefebvre, Henri (2007). Rhythm analysis; Space, Time and Everyday Life, Çev. Elden, S. &Moore, G.,Continuum, Londra.Lefebvre, Henri (2014). Mekânın Üretimi, Çev. I.Ergüden, İstanbul: Sel Yay.Lynch, Kevin (2014). Kent İmgesi, Çev. İ.Başaran, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.McDonald,Sally, Malys,Naglis and Maliene,Vida (2009), Urban Planning for Sustainable Communitites: A Case Study. Technological and Economic Development of Economy, Baltic Journal on Sustainability 2009;15 (1):49-59. Mumford, Lewis (2013). Tarih Boyunca Kent, Çev. G.Koca ve T.Tosun, İstanbul: Ayrıntı Yay.Öncü, Ayşe ve Weyland, Petra (2013). Mekân, Kültür, İktidar-Küreselleşen Kentlerde Yeni Kimlikler, İstanbul: İletişim Yay.Özdemir, Eylem (2012), Kentin Tanımlanmasında Sosyolojik Yaklaşımlar, Kent Sosyolojisi, Ankara: Hece Yay.Parkin, S. (2000), Sustainable development: the concept and the practical challenge, Proceedings of the ICE-Civil Engineering, 6 (2000) 3-8.Salingaros, Nikos (1998), Theory of Urban Web, Journal of Urban Design. 3 (1), s.53.Sözen, Metin ve Tanyeli, Uğur (1986), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Evrim Matbaacılık, Ståhle, A. (2010), More green space in a denser city: Critical relations between user experience and urban form. Urban Des. Int. 2010, 15, (47-67). Stren, Richard and Polese, Mario (2000), The Social Sustainability of Cities: Diversity and the Management of Change. Toronto: University Press;T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (1963), Birinci Kalkınma Planı (1963-1967), Ankara: DPT. http://www.sbb.gov.tr/plan1.pdf / Erişim tarihi: 1Mayıs 2018.Tatlıdil, Ercan (1992). Kent Sosyolojisi: Kuram ve Kavramlar. Ege Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3, İzmir. Tekeli, İ. (1996). Habitat II Konferansı Yazıları. Ankara: T.C. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Thoren, K.H. (2000), The green poster, A method to evaluate the sustainability of the urban gren structure. Environ. Impact Assess., 20, (359-371).UNESCO, WHO, CIGF and Space Group (2008), Historic Districts for All: A Social and Human Approach for Sustainable Revitalization.UN-Habitat (2006), The State of the World's Cities 2006/07: the Millenium Development Goals and Urban Sustainability, Earth scan Ltd.,London, UK.Van der Ryn S. & Pena R. (2002), Ecologic analogues and architecture, Construction Ecology Nature as the basis for green buildings, Ed. Charles J.Kibert, Jan Sendzimir, G. Bradley Guy, London: Spon Press.Whitehead, M. (2003), (Re) Analysing the Sustainable City: Nature, Urbanisation and Regulation of Socio-Environmental Relations in the UK, Urban Studies. 40 (7): 1183-1206.Yakupoğlu, Esmagül ve Korkmaz Hasmaden, Ferhan (2013), Sürdürülebilir Ekolojik Yerleşmelere Örnek Olarak Freiburg Şehri, 25. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi. 28 - 30 Mart 2013.