Çok Uluslu Hıdırellez: Sınırlar ve Sorunlar

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 35 - 45, 20.03.2020

M. Öcal Oğuz

Öz

UNESCO, sürdürülebilir barış ve toplumlar arası diyalog enstrümanı olarak gördüğü kültürel mirasın korunmasına yönelik sözleşmeler hazırlamıştır. Bunlar içinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, birden çok ülkenin sınırları içinde bulunan miras unsurlarının ilgili topluluk ve grupların iş birliği içinde korunmasını önemsiyor ve uluslararası listelere sunulmaları durumunda da çok uluslu dosyaları teşvik ediyor. Bu kapsamda Türkiye, Hıdırellez ve Saint George’un çok uluslu bir dosya olarak UNESCO’ya sunulmasına öncülük etmiş ve çalışma başlatmış, Hıdırellez ve Saint George/Aya Yorgi kutlayan Ortadoğu ve Güneydoğu Avrupa ülkelerinin katılımıyla uzman toplantıları düzenlemiştir. Bu toplantılarda Irak, Lübnan, Suriye, Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan, Bosna-Hersek, Karadağ, Hırvatistan, Sırbistan, Moldova, Romanya ve Ukrayna gibi bölge ülkelerindeki pek çok Müslüman ve Hıristiyan topluluğun Hıdırellez, Saint George veya Aya Yorgi günlerini birlikte, benzer ritüellerle kutladıkları teyit edilmiştir. Bu bilgi doğrultusunda Türkiye’nin moderatörlüğünde Hırvatistan, Kuzey Makedonya, Moldova, Sırbistan ve Romanya ile Bahar Bayramı: Hıdırellez/Saint George Kutlaması adlı çok uluslu dosya 2013 yılında UNESCO’ya sunulmuştur. 2014 yılındaki toplantısında Hükümetler Arası Komite, “Hıdırellez” ve “Saint George”un tek unsur olduğuna dair bilgilerin yetersiz olduğu, bazı ülkelerin envanter kayıtlarının açık bir şekilde gösterilemediği gibi gerekçelerle dosyayı “iade” etmiştir. Bunun üzerine başvuru sahibi ülkeler, Türkiye’nin ev sahipliğinde yeniden bir araya gelerek ve Komite kararını da dikkate alarak dosyanın “Hıdırellez” ve “Saint George” olarak ikiye ayrılmasını oy çokluğuyla benimsemişlerdir. Bu karar sonrasında ise Türkiye’nin Hıdırellez dosyasına moderatörlüğü uygun bulunurken, Saint George için Güneydoğu Avrupa ülkelerinden birinin talebi doğrultusunda adaylık sürecinin başlatılması fikri benimsenmiştir. Çok uluslu dosyada bu gelişmeler yaşanırken Irak, Hıdır İlyas Bayramı ve Dileklerin İfadesi başlıklı tek uluslu dosyasını 11 Ağustos 2015 tarihinde UNESCO’ya sunmuş, 28 Kasım-2 Aralık 2016 tarihleri arasında yapılan Komite toplantısında da unsurun TL’ye kaydı yapılmıştır. Bu arada Türkiye, Hıdırellez kutlayan topluluklara sahip olan ülkelerle temas kurarak çok uluslu dosya hazırlamaya davet etmiştir. Davete icabet eden tek ülke olan Kuzey Makedonya ile Türkiye iş birliğinde Hıdırellez, Bahar Bayramı başlıklı dosya, 17 Mart 2016 tarihinde UNESCO’ya sunulmuş ve 4-8 Aralık 2017 tarihleri arasında yapılan Komite toplantısında iki ülkenin çok uluslu unsuru olarak TL’ye kaydedilmiştir. Türkiye’nin ısrarlı takibi, daveti ve iş birliği çağrılarına rağmen, sınırları içinde Hıdırellez kutlayan topluluklara sahip olan ülkelerin bu unsuru yerel ve ulusal envanterlerine almamaları ve buna bağlı olarak kendilerine hiçbir yük getirmeyen çok uluslu dosyaya katılmamaları anlamlıdır. Bu tutum, somut olmayan kültürel mirasların topluluk katılımıyla yerel ve ulusal süreçlerde korunmasına destek olmadığı gibi, unsurun çok uluslu dosyalar aracılığıyla uluslararası toplumla buluşmasına da engel olmaktadır. Bu da UNESCO’nun önemle üzerinde durduğu barış, diyalog, iş birliği gibi değerlerin korunması ve inşa edilmesinde sözleşmenin kendisinden bekleneni verememesi gibi bir sorunu ortaya çıkarmaktadır. Bunun için sözleşme yönetiminin ülkelerin ulusal düzeyde yürüttükleri bir çalışma olarak envanter hazırlık süreçlerinde ve miras unsurlarının uluslararası toplumla buluşma vesilesi olarak çok uluslu dosyalar konusunda İkinci Kategori Merkezleri de devreye sokarak daha teşvik edici çözümler üretmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

UNESCO, Somut Olmayan Kültürel Miras, çok uluslu dosyalar, Güneydoğu Avrupa, Ortadoğu

Kaynakça

• Güngör, Harun-Mustafa Argunşah, Gagauz Türkleri Tarih- Dil-Folklor-Halk Edebiyatı, Ankara: 2002.
• Güngör, Harun, “Gagauz İnançlarında Şamanizm ve Bogobilizmin İzleri”, Birinci Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni, Gagauz Dili, Tarihi, Coğrafyası ve İnanç Sistemleri, Bursa: Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayını, 2018.
• Ökse, Tuba, “Eski Önasya’dan Günümüze Yeni Yıl Bayramları, Bereket ve Yağmur Yağdırma Törenleri”, Bilig: 6 (2006).