Organik Öğretiden Postmodern-Dijital Tasarıma Folklorik Mirasın Krizleri ve Toplumsal Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 128, 153 - 162, 18.12.2020

Ali Öztürk , İsmet Emre

Öz

Modern dönemde bir toplumu inşa eden tüm üretim biçimlerinde amaçlı veya zorunlu birçok değişiklik meydana gelmiştir. Folklor, modern döneme ait bir tanımlama olsa da yaslandığı ontolojik kurgusu, işlevi ve rolü insanlık tarihi kadar eskidir. Fakat modernleşme, sanayileşme, postmodernite ve dijital devrim folklorik üretimlerin kendi doğal serüvenini ziyadesi ile etkilemiş ve başkalaştırmıştır. Klasik dönemde folklorik ögeler doğal, insani ve toplumsal işlevleriyle, inşacı ve yönlendirici roller üstleniyordu. Modern döneme geldiğimizde bu inşa ve yönlendirme rolü makro siyasal hedeflerle birleşerek birincil derecede politik bir boyut kazandı. Bu yönü ile de kimlik inşasına kaynaklık eden önemli bir form olarak yeni bir rol üstlendi. Ayrıca Batılılaşan toplumlarda yerel folklorik ögeler uzun dönemler yasal sınırlamalarla ve kimi pejoratif uygulamalarla karşılaştı. Bununla birlikte Batı folkloru çeşitli modern araçlarla diğer toplumlar üzerinde de etkili olmaya başladı. Hiç kuşkusuz postmodern ve dijital dönemde yerel ögelere kimi yeni imkânlar doğmuştur. Ancak bu dönemde, klasik dönemin doğal üretimi, modern dönemin yapısal etkeni olarak folklorik miras dijital indirgemeci, dışsallaşmış, araçsallaşmış, tüketim ve küresel pazarın büyüyen sanayisine eklemlenmiş rolleri ile klasik işlevlerini neredeyse tamamen kaybetmiş; modern işlevleri ise geçerliliğini yitirmeye başlamıştır. Folklorik üretimler insan topluluklarının dinamik, organik mekanizmaları ile iç içe geçmiştir. Folklora ait üretimler karakteristiği gereği büyük ölçüde sanal, kurgusal cinsten dahi olsa pür proje unsuru mühendislik çalışmaları kabilinden değildir. Öncelikle yaslandıkları kimi toplumsal, tarihsel, kültürel gerçekler vardır. Kimi vakalardan, hassasiyetlerden ve hedeflerden doğmuşlardır. Bununla birlikte durağan değillerdir. Belli bir geleneğe yaslanmakla birlikte dönemden bireye, durumdan geleceğe organik, yoruma açık, canlı ve kişilikli bir olgudan bahsedebiliriz. Bu üretimlerin doğrudan mühendislik çalışması, ticari bir meta, dijital bir efekt vb. endüstri kültürünün parçası hâline gelmesi, kendi doğal işlevini tamamen yitirerek toplumsal dinamizmi örgütleyen rollerini kaybetmesi anlamına da gelmektedir. Bu ise sadece folklorik üretimlerin krize girmesini değil aynı zamanda toplumsal inşanın ve toplumsal oluşumların da derinden sarsılıp değiştiğine işaret etmektedir. Değer toplumsal ögelerde yaşanan değişikler gibi folklorik ögelerde yaşanan değişiklikler de çizgisel ve tamamen benzer biçimde değildir. Bununla birlikte zamanın ruhu, büyük paradigmaların etkisi, küresel büyük motivasyonlar ve benzeri başat faktörler tüm sosyal olayların yönüne şu veya bu şekilde etki etmektedir. Özelikle son birkaç asırdır Batı’da yaşanan büyük değişmeler sadece Batı toplumlarını şekillendirmekle kalmadı aynı zamanda Batı-dışı toplumları da ziyadesiyle etkiledi. Bu yüzden Batı sosyo-siyasal tarihiyle neredeyse özdeş kabul edilen, klasik dönem (pre-modern dönem), modern dönem ve postmodern-dijital dönem şeklindeki epistemolojik sınıflama kimi gelişmeleri sistematik bir biçimde ele almamıza yardımcı olmaktadır. Bu bağlamda Batıda ve Batı-dışı toplumlarda folklorik ögeler başta olmak üzere tüm kültürel ögeler başlangıçta toplumsal dinamiklerin kendi işleyişine bağlı olarak şekillenirken, modern dönemde devlet eliyle yeniden şekillenen ve özelikle Batılaşma etkisiyle de yapısal dönüşüme uğrayan bir nitelik kazandı. Ancak postmodern-dijital döneme geldiğimizde yeni teknolojiler ve profesyoneller eliyle çoklu bir taarruzla karşı karşıya kalan folklorik ögeler çok yönlü rol değişikliğine uğramak durumunda kalmıştır. Bu çerçevede bu çalışmada klasik dönem, modern dönem ve postmodern dijital dönem tanımına bağlı olarak folklorik değişimlerin doğası ve yönü analiz edilerek bazı tespitler ve öneriler yapılmıştır. Çalışma, karşılaştırmalı teorik bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

Folklorik miras, toplumsal değişme, kriz, postmodernizm, dijitalleşme

Kaynakça

• Arslan, Mustafa ve Köktürk, Milay. “Halkbiliminde Teori Ve Yöntem Arayışları”. Millî Folklor 41 (Bahar 1999): 14-28.
• Berman, Marshall. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Çev. Ümit Altuğu ve Bülent Peker. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Best, Steven ve Kellner, Douglas. Postmodern Teori, Çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998.
• De Vos, Gail Arlene. “Folklor ve İnternet: Netlore”. Çev. Nurulhude Baykal. Millî Folklor 97 (Bahar 2013): 246-250.
• Dorst, John D. “Postmodernizm ve Folklor”. Çev. Serpil Cengiz. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Haz. Gülin Öğüt Eker vd. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 2003.
• Dundes, Alan. “Folklor Nedir?”, Çev. Gülay Aydın ve Sezgin Karagöl, Millî Folklor 65 (Güz 2005): 127-129.
• Dundes, Alan. “Fakelore Fabrikasyonu”, Çev. Aslı Uçar ve Selcan Gürçayır, Millî Folklor 70 (Yaz 2006): 92-101.
• Ekici, Metin. “Türk Halk Kültürü Araştırmalarında Dün, Bugün ve Yarın”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 1 (Yaz 2008): 11-26.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Emre, İsmet. Postmodernizm ve Edebiyat, Ankara: Anı Yayıncılık, 2004.
• Gülüm, Erol. “Dijital İletişim Teknolojileri Aracılı Bir Folklorik Deneyim Alanı Olarak Sanal Ortam”. Millî Folklor 119 (Güz 2018): 127-139.
• Gümüş, İbrahim. “Süleyman Sudî’nin Türk Folklor Tarihindeki Yeri”. Millî Folklor, 123 (Güz 2019): 124-133.
• Huxley, Aldous. Kalıcı Felsefe, Çev. Latif Boyacı, İstanbul: İnsan Yayınları,1996. Köiva, Mere ve Vesik, Liisa. “21. Yüzyıl Başında Çağdaş Halk Bilimi, İnternet ve Toplumlar”. Halk Bilimde Kuramlar ve Yaklaşımlar -4, Der. M. Öcal. Oğuz vd. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2015.
• Özdemir, Nebi. Kültür Bilim ve Yönetim, Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri İle Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi”. Millî Folklor 21 (Bahar 2009): 73- 86.
• Öztürk, Ali. Postmodernite ve Geleneğin Meta-Metalaşması, Değişim Sosyolojisi, İstanbul: Kitapevi Yayınları, 2011a.
• Öztürk, Ali. İmajoloji: Bir Disiplin Denemesi, Ankara: Elis Yayınları, 2013.
• Öztürk, Ali. Kriz Sosyolojisi, İstanbul: Doğu Kitabevi, 2011b.
• Ross, Andi. Foreword, Folklore In The Digital Age: Collected Essays. Ed. Krawczyk- Wasilewska, V. Krakow: Łódź University Press, 2017.
• Ryan, Jhon, S. “Folklore Today And Folklore Tomorrow? Folk’s Problems in The Shrınkıng World”. Electronic Journal of Folklore 46 (Yaz 2010) 177-196
• Stone, Brian. “Introduction”. Sir Gawain and the Green Knight, Londra: Penguin Books, 1959.
• Temür, Nezir.“Folklor-İdeoloji Bağlamında Sovyetler Birliği Dönemi Folklor Politikaları ve Bu Politikaların Kırgız Folkloruna Etkileri”. Bilig 53 (Bahar 2010): 219-232.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi, Çev. Hülya Tufan. İstanbul: YKY, 1994.
• Yıldırım, Dursun. “Türkiye’de Folklor Araştırmalarının Gelişme Devreleri”. Millî Folklor 21 (Bahar 1994): 3-15.