Local Color Realism and a Character Drawn Around: Meşhedî Cafer

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 132, 102 - 113, 15.12.2021

Dinçer Apaydın

Öz

In this study, the concept, which is identified with writers such as Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar in Turkish literature and described as the meddah style storytelling in Turkish literature historiography, has been associated with the concept of local color realism, which emerged especially in American literature in the late nineteenth and early twentieth centuries. It is understood that local color realism, which has become widespread as a stylistic feature in the American novel, is a writing style originating from the art of painting. Local color, a term used in French painting in the second half of the seventeenth century, suggests making use of the natural light found in the objects themselves. The term local color, which has been transferred to literature as an attitude that can be evaluated within the realism movement, is based on the principle of preserving the distinctive local characteristics of the peoples and characters in the narrative. It is stated that these features are folkloric elements such as manners, tradition and dialect. A few of the Turkish literature researchers named this term as local/native color realism, but did not touch its counterpart in Western art. The meddah style storytelling, which emerged as a common style feature of writers such as Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Rasim and Hüseyin Rahmi, was also adopted by the writers who came after them and turned into a narrative style followed by writers who wrote in the genre of humorous satire. It is seen that Ercüment Ekrem Talu, who was one of the versatile writers of Turkish literature at the beginning of the twentieth century and appeared in the important humor publications of his time, also followed the aforementioned style of narration. Among the literary activities of the author, a character named Meşhedi Cafer, which he first created in the periodical named Akbaba and later included in the stand-alone books he published in various literary genres, was found to be accurate example of the style that can be called local color realism. In this context, inferences were made about the general features of the narrative style, which is called local color realism, based on selected pieces from some of the works of Ahmet Mithat, Ahmet Rasim and Hüseyin Rahmi, who can be counted as the three founding names of the stylistic feature in Turkish literature, which is described as meddah style storytelling. The characteristics of the obtained elements that will distinguish this stylistic feature from other literary movements, views and styles are stated. From this point of view, the stories chosen by the author of Meşhedi Cafer, who is an Iranian Azeri and also presented as a repartee, bouncer and quick wit, have been examined. The function of Meşhedi Cafer in the stories, which is written in a style that coincides with the characteristics of the local color realism style determined in the study, and which is thought to have some features about Nasreddin Hodja, one of the important figures of the Turkish oral culture tradition, has been emphasized. Based on the findings, it was concluded that meddah style storytelling was very similar to the local color realism understanding of the late nineteenth and early twentieth centuries, it was understood that the tradition of humorous satire in Turkish literature contributed to this understanding, and the existence of writers who showed the same stylistic characteristics in the later periods of Turkish literature was pointed out.

Anahtar Kelimeler

Realism, Local Color Realism, Ercument Ekrem Talu, Meshedi Cafer, Meddah Style Storytelling

YERLİ RENK GERÇEKÇİLİĞİ VE MEDDAH TARZI HİKÂYECİLİK BAĞLAMINDA BİR KARAKTER: MEŞHEDÎ CAFER

Öz

Bu çalışmada Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar gibi yazarlarla özdeşleşmiş olan ve Türk edebiyatı tarihçiliğinde meddah tarzı hikâyecilik üslubu olarak nitelendirilen kavram, batı edebiyatında, özellikle on dokuzuncu yüzyıl sonlarıyla yirminci yüzyıl başlarında Amerikan edebiyatında, ortaya çıkan yerel/yerli renk gerçekçiliği kavramıyla ilişkilendirilmiştir. Amerikan romanında bir üslup özelliği olarak yaygınlaşan yerel renk gerçekçiliğinin, resim sanatından köken alan bir yazma tarzı olduğu anlaşılmaktadır. On yedinci yüzyılın ikinci yarısında Fransız resminde kullanılan bir terim olan yerel renk, nesnelerin kendilerinde bulunan doğal ışıktan faydalanmayı önerir. Edebiyata gerçekçilik akımı içinde değerlendirilebilecek bir tutum olarak transfer olan yerel renk terimi, anlatıda yer alan tip ve karakterlerin ayırt edici lokal özelliklerini koruması esasına dayanmaktadır. Bu özelliklerin görgü, gelenek ve lehçe gibi folklorik unsurlar olduğu belirtilmektedir. Türk edebiyatı araştırmacılarından birkaçı, bu terime yerli renk gerçekçiliği adı vermiş ancak Batı sanatındaki karşılığına temas etmemiştir. Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Rasim ve Hüseyin Rahmi gibi yazarların ortak bir üslup özelliği olarak beliren meddah tarzı hikâyecilik, kendilerinden sonra gelen yazarlar tarafından da benimsenmiş, özellikle mizahi hiciv türünde eser veren yazarların takip ettiği bir anlatma tarzına dönüşmüştür. Yirminci yüzyıl başlarında Türk edebiyatının çok yönlü yazarlarından biri olan ve yaşadığı dönemin önemli mizah yayınlarında görünen Ercüment Ekrem Talu’nun da sözü edilen anlatma tarzını takip ettiği görülmektedir. Yazarın edebi faaliyetleri arasında önce Akbaba dergisinde meydana getirdiği, daha sonra çeşitli edebi türlerde yayımladığı müstakil kitaplarda da yer verdiği Meşhedi Cafer adlı bir karakterin yerli renk gerçekçiliği olarak adlandırılabilecek tarza belirgin bir örnek teşkil ettiği saptanmıştır. Bu bağlamda, öncelikle meddah tarzı hikâyecilik diye nitelendirilen üslup özelliğinin Türk edebiyatındaki kurucu üç ismi olarak sayılabilecek Ahmet Mithat, Ahmet Rasim ve Hüseyin Rahmi’nin kimi eserlerinden alınan seçme parçalar üzerinden, yerli renk gerçekçiliği olarak adlandırılan anlatma tarzının genel özelliklerine dair çıkarımlarda bulunulmuştur. Elde edilen unsurların bu üslup özelliğini diğer edebî akım, görüş ve tarzlardan ayıracak nitelikleri belirtilmiştir. Buradan hareketle, Güney Azerbaycanlı bir karakter olarak tanıtılan; hazırcevaplığı, palavracılığı ve ince zekâsıyla öne çıkarılan Meşhedi Cafer’in, yazarı tarafından seçilmiş hikâyeleri incelenmiştir. Yerli renk gerçekçiliği tarzının çalışmada belirlenen özellikleriyle örtüşen bir üslupla yazılan ve bununla birlikte Türk sözlü kültür geleneğinin önemli figürlerinden olan Nasreddin Hoca’ya dair birtakım özellikler de taşıdığı düşünülen Meşhedi Cafer’in hikâyelerdeki fonksiyonu üzerinde durulmuştur. Elde edilen bulgulardan hareketle meddah tarzı hikâyeciliğin, on dokuzuncu yüzyıl sonları ve yirminci yüzyıl başlarındaki yerli renk gerçekçiliği anlayışıyla fazlasıyla benzeştiği sonucuna varılmış, Türk edebiyatındaki mizahi hiciv geleneğinin bu anlayışa katkıda bulunduğu anlaşılmış, Türk edebiyatının sonraki dönemlerinde de aynı tarzı ve üslup özelliklerini gösteren yazarların varlığı işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gerçekçilik, Yerli Renk Gerçekçiliği, Ercüment Ekrem Talu, Meşhedî Cafer, Meddah Tarzı Hikâyecilik

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi. Müşahedat (Haz. Osman Gündüz). Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Ahmet Rasim. Şehir Mektupları – Cilt II, İstanbul: Dersaadet Kütüphanesi, 1329.
• Aktaş, Şerif. Ahmed Râsim’in Eserlerinde İstanbul. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Alangu, Tahir. Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman – Antoloji – Cilt:1. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1968.
• Çimdik [Yusuf Ziya Ortaç]. Meşhedî Ankara’da. Ankara: Akba Kitap Evi ve Kâğıtçılık, 1933.
• den Tandt, Christophe. “A New Local Color? Mapping the Strategies of Realism at the Turn of the Twenty-First Century”, Old Margins and New Centers: The European Literary Heritage in an Age of Globalization. Bruxelles: P.I.E-Peter Lang. 201-213, 2011.
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Erdoğan, Mehtap. “Divan Şiirinde Mahallileşme Kavramı ve Bâkî Divanı’nda Bazı Mahallî Unsurlar”. Turkish Studies. 4 (5), 114-165, 2009.
• Gürpınar, H. Rahmi. Şıpsevdi (Haz. Emre Taylan), İstanbul: Everest Yayınları, 2009.
• Haykır, Tayfun. Epikten Romana Anlatma Esasına Bağlı Metinler – Prof. Dr. Şerif AKTAŞ’ın Doktora Dersi Notları, Ankara: Kurgan Yayınları, 2018.
• Karaca, Alâattin. Ercüment Ekrem Talu’nun Edebiyat ve Basın Dünyasındaki Yeri, Yayımlanmamış Doktora Tezi (Danışman Prof. Dr. İsmail Parlatır), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış – Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Özünel, Ö. Evrim. “Hoca Nasrettin, Kahraman mı Anti-Kahraman mı, Hilebaz mı, Bilge mi?”. Millî Folklor (78), 22-27, 2008.
• Saltık, D. Eylem. “Meşhedinin Güldüren Maceraları: Meşhedi ile Devr-i Âlem”. Millî Edebiyat Dönemi Roman Okumaları (Editörler: Ülkü Eliuz – Sabir Bayram – Fatih Uyar), İstanbul: Kesit Yayınları, 2019.
• Sarpkaya, S. ve Solmaz, E. “Mizah ve Mekân İlişkisinde Tebriz: Latifeler, Eşekler Kahvesi ve Dübbeler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 10 (2), 661-680, 2021.
• Schroeder, D. S. Jonathan. “The Painting of Modern Light: Local Color before Regionalism”. American Literature, (86) 3, 551-581, 2014.
• Talu, E. Ekrem. Meşhedi’nin Hikâyeleri. İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları, 1955.
• Tunç, Gökhan. “Müşahedat Postmodern Bir Roman mı?”. Türklük Bilimi Araştırmaları. (24), 239-250, 2008.
• Turgut Ö., Canan. “Meşhedi’nin Tefrikalarda Unutulmuş Maceraları: Meşhedi Anadolu’da ve Meşhedi Harp Muhabiri”. Turkish Studies. 13(5), 363-374, 2018.
• Yücebaş, Hilmi. Bütün Cepheleriyle Ercüment Ekrem. İstanbul: Orhan Mete ve Ortağı Kolektif Şirketi Matbaası, 1957.
• Elektronik Kaynaklar---------------------------------------------------
• “Local Colour – American Literature”, Britannica, https://www.britannica.com/art/local-color (Erişim Tarihi: 25.07.2021).
• “Meşhed”, İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/meshed--iran (Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2021).