Virüsün Eskatoloji Mitine Dönüşümü: Koronavirüs

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 135, 62 - 72, 01.11.2022

Ergin Altunsabak

Öz

Mitler başlangıcı, yaratılışı esasa aldığı gibi dünyanın ve evrenin sonu ve yok oluşuyla ilgili hikâyeleri de içermektedir. Başlangıç hakkındaki anlatı türleri kozmogoni mitlerini, dünyanın sonuyla ilgili anlatılar ise çeşitli eskatoloji mitlerini oluşturmaktadır. Eskatoloji mitleri ile ilgili genel kabul, bu mitlerin arkaik dönem izlerinin bulunduğu sözel ya da yazılı ürünlerde ve inanışlarda yer aldığıdır. Bu nedenle eskotoloji mitleri dünyanın sonuna ilişkin olsa da bu mitlerin kaynağı olarak uzak geçmiş toplulukların inanışları görülmektedir. Oysa son yıllarda dünyanın ve insanlığın sonu ile ilgili yayılan bazı inanışlar, modern topluluklar arasında da eskatoloji miti üretildiğini göstermektedir. Dolayısıyla mitlerin günümüzde de varlığını ve etkisini farklı şekillerde sürdürdüğünü söyleyebilmek mümkündür. Bu mitler ile toplulukların inanışlarında, gündelik pratiklerinde, ritüelistik eylemlerinde, sözel anlatı türlerinde karşılaşıldığı gibi bazen de toplumun önemle rağbet gösterdiği sosyal medya üzerinden yayılan kıyamet senaryoları hâlinde de karşılaşılabilmektedir. Bu senaryolara 2020 yılının başlarından itibaren koronavirüs de dâhil olmuştur. Koronavirüs ilk ortaya çıktığı anda insan toplulukları üzerinde bir korku meydana getirmemişken ilerleyen zamanlarda virüsten kaynaklı ölümlerin meydana gelmesi ve virüsün bulaşıcılığının açıklanmasıyla dünyayı insanlık tarihinde derin izler bırakacak bir dönüşümün içerisine sokmuştur. Virüsün bu denli toplumsal bir etki oluşturması virüsün kaynağı, ortaya çıkış nedeni, insan vücudu üzerindeki etkileri ve sonuçları üzerine birçok tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Virüs hakkındaki bilgilerin az olması ve virüsün görünmeyen bir düşman olarak nitelendirilmesi virüsün kıyamet senaryosu olarak değerlendirilmesini kolaylaştırmıştır. Özellikle sosyal medya platformlarındaki virüsle ilgili bilimsel dayanağı olmayan paylaşımlar salgının olumsuz senaryolarına içerik sunmuştur. Halk arasında yayılan dolayısıyla sosyal medyada yer alan virüsle ilgili inanışlardan hareketle bu çalışma eskatoloji mitlerinin bugünkü icrasına ve yeni bir unsurunun ortaya çıkışına yönelik bir tespiti amaçlamaktadır. Bu tespiti yapmak için öncelikle virüsün etrafında dünyanın ve insanlığın sonuna ilişkin gelişen inanışların oluşma sürecine yönelik bir çözümleme gerçekleştirilmektedir. Virüsle ilgili hızla değişen bilimsel görüşler, virüsün varyantlaşması gibi olumsuz seyreden salgın süreci infodemi olarak adlandırılan yanlış bilgiye dayalı korku ve panik sürecinin hızlanmasına neden olmuştur. Virüsün gizemi, gittikçe artan korku ve panik, virüse dair sosyal medyada hızlıca yayılan olumsuz düşünceler salgının bir eskatoloji mitine dönüşme sürecini beslemiştir. İnsanların son dönemlerde doğanın kötüye kullanımına yönelik artan fikirlerinin salgın sürecinde cereyan etmesi ise virüsün eskatoloji mitlerinin geleneksel içeriğiyle uyum göstermesini sağlamıştır. Çalışmada elde edilen bulgularda virüsün eskatoloji mitlerinin güncel bir unsuru hâline dönüşmesini sağlayacak bir bağlam oluştuğu görülmektedir. Nihayetinde mit ve virüs ilişkisine dair elde edilen önemli iki çıktı bulunmaktadır. Birincisi eskatoloji mitlerinin modern topluluklar üzerinde koronavirüs aracılığıyla yeniden canlanarak virüsün eskotolojinin yeni bir unsuru olması, ikincisi virüsün mitik bir unsura dönüşüp koronavirüsün kutsiyet kazanmasıyla mitin topluluk üzerinde etkisinin ve yaptırım gücünü yeniden kazanmasıdır. Bunun neticesinde virüs etrafında oluşan inanışların ve bu inanışların etkisinin mitin sürekliliği, mitin icra bağlamı ve mitin işlevine yönelik güncel bir örnek niteliğinde olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Mit, inanış, İnfodemi, kıyamet senaryoları, Salgın

Conversion of Virus into Eschatology Myth: Coronavirus

Öz

Myths include stories about the beginning, creation and the end and destruction of the world and the uni-verse. The narrative types about the beginning constitute the myths of cosmogony, while the narratives about the end of the world constitute various eschatological myths. The general acceptance about eschatology myths is that these myths take place in oral or written products and beliefs that contain traces of the archaic period. For this reason, the beliefs of distant past communities are seen as the source of eschatology myths. However, in recent years, some beliefs about the end of the world and humanity show that eschatology myths have been produced among modern societies as well. Therefore, it is possible to say that myths continue their existence in different ways today. These myths can be encountered in communities, beliefs, daily practices, ritualistic actions, and verbal narrative types. These myths can also be encountered in recent social events, which are highly sought after by the society, or in the case of doomsday scenarios spread over social media. These scenarios have included the coronavirus since the beginning of 2020. When coronavirus first emerged, it did not cause fear in human communities. However, with the subsequent deaths from the virus and the declaration of the contagiousness of the virus, the virus has put the world into a transformation that will leave deep traces in the history of the world. The fact that the virus has such a social impact has brought along many discussions on the source of the virus, the reason for its emergence, its effects on the human body and its consequences. The lack of information about the virus and the characterization of the virus as an invisible enemy made it easier to evaluate the virus as a doomsday scenario. Particularly, the posts on social media platforms that have no scientific basis about the virus provided content for the negative scenarios of the epidemic. Based on the beliefs about the virus in social media, this study aims to determine the emergence of a new element of the eschatology myth. In order to make this determination, first of all, an analysis is carried out regarding the formation of beliefs about the end of the world and humanity around the virus. The rapidly changing scientific views about the virus, the negative epidemic process such as the variant of the virus, caused the acceleration of the fear and panic process based on false information called infodemic. The mystery of the virus, the increasing fear and panic, and the negative thoughts about the virus that spread rapidly on social media fed the process of turning the epidemic into an eschatology myth. The fact that people have recently increased ideas about the abuse of nature during the epidemic has made the virus compatible with the traditional content of eschatology myths. In the findings obtained in the study, it is seen that a context has emerged that will enable the virus to become a current element of eschatology myths. Finally, there are two important outputs about the relationship between myth and virus. The first is that eschatology myths have been revived in modern societies through coronavirüs, making the virus a new element of eschatology. The second is that the virus turns into a mythical element and regains its influence and sanction power on the community with the holiness of coronavirüs. As a result of this, it is possible to say that the beliefs formed around the virus and the effect of these beliefs are a current example for the continuity of the myth, the context of the performance of the myth and the function of the myth.

Anahtar Kelimeler

Contemporary myth, belief, infodemic, doomsday scenarios

Kaynakça

• Akova, Sibel. Mistik Pazarlama. Edt. Filiz Otay Demir, İstanbul: Mediacat Yayınları, 2011.
• Altun, Işıl ve Çınaroğlu, Menderes. “Tarihin Sonu” Olgusu ve Eskatologya Mitleri.” Millî Folklor 128 (2020): 28-40
• Arafah, Burhanuddin ve Hasyim, Muhammed. “Covid-19 Mythology And Netizens Parrhesia Ideological Effects Of Coronavirus Myths On Social Media Users”. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/ Egyptology. PJAEE, 17 (4) (2020): 1398-1409.
• Aslan, Erkan. Günümüz Kent Toplumunda Mitin Dönüşümü ve Sürekliliği: UFO Mitleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara, 2019.
• Ayberk, Erhan. Mistik Pazarlama. Edt. Filiz Otay Demir, İstanbul: Mediacat Yayınları, 2011.
• Çevik, Mehmet. “Televizyon Dizileri Halk Hikâyelerinin Modern Şekli midir?”. Millî Folklor 106 (2015): 34-46.
• Çınaroğlu, Menderes. Türk Kültüründe Eskatoloji Mitlerine Dair Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kocaeli, 2008.
• Duman, Mustafa. “Yarasa Çorbası: Koronavirüs Hakkında Modern Çağın Mitleri ve Şehir Efsaneleri”. Millî Folklor 127 (2020): 59-71.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. (Çev. Sema Rıfat). İstanbul: Om Yayınevi, 2001.
• Furedi, Frank. Korku Kültürü. (Çev. Barış Yıldırım). İstanbul: Ayrıntı Yay. 2017.
• Gölbaşı S. Dilan ve Metintaş Selma. “Covid-19 Pandemisi ve İnfodemi”. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 5(COVID-19 Özel Sayısı) (2020): 126-37.
• Gürçayır Teke, Selcan. “Gerçek Ozan Kimdir Diye Sorarsan/Çağına Tanıklık Eden Kişidir: Âşıkların Toplumsal Rolleri Açısından Koronavirüs Konulu Şiirleri” Millî Folklor 127 (2020): 5-17
• Honko, Lauri. “Miti Tanımlama Problemi”. (Çev. Nezir Temür). Halkbiliminde Kuram ve Yaklaşımlar 2. (hazl. M. Öcal Oğuz vd.) Ankara: Geleneksel Yay. (2010): 145-153.
• İnternet: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/bildigimiz-dunyanin-sonu-kovid-19-ve-kuresel-siyaset/1814134 (Erş. Tar. 05.02.2020)
• İnternet: http://www.gazete1453.com.tr/2020/05/19/gezegenimizin-sonu-mu-geliyor/ (Erş. Tar. 10.04.2020)
• İnternet: https://tr.euronews.com/2020/04/09/bilinen-dunya-duzeninin-sonu-mu-covid-19-krizi-toplumlarin-cokusunde-domino-etkisi-mi-yara (Erş. Tar. 10.04.2020)
• İnternet: https://www.youtube.com/results?search_query=koronavir%C3%BCs+k%C4%B1yamet+alamet (Erş. Tar. 01.02.2020)
• İnternet: https://www.youtube.com/watch?v=CAXewaob4uY (Erş. Tar. 15.03.2020)
• İnternet: https://www.youtube.com/watch?v=6PnVi1uKP9A (Erş. Tar. 15.03.2020)
• Kayabaşı, Onur Alp. “Türk Mitolojisinde Eskatoloji Mitleri”. folklor/edebiyat 86 (2016): 167-180
• Köse, Ali. Milenyum Tarikatları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Levi-Strauss, Claude. Mit ve Anlam. Çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
• Malinowski, Bronislaw. Büyü, Bilim ve Din (Çev. S. Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1990.
• Oğuz, M. Öcal. Küreselleşme ve Uygulamalı Halkbilimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Oğuz, M. Öcal. “Kul Himmet ve Sözlü Gelenek Tanıklığında Kozmogonik Mitin Eskatolojik Serüveni”. Millî Folklor 84 (2009): 51-56.
• Segal, Robert A. Mit. Ankara: Dost Kitabevi, 2012.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Taş, İsmail. “Mit ve Mitik Düşüncenin Yapısı”. Dinî Araştırmalar Dergisi. 3(8) (2000): 57-72.
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. 2009.
• Yalın, Ahsen. Mistik Pazarlama. Edt. Filiz Otay Demir, İstanbul: Mediacat Yayınları, 2011.
• Yonar, Gönül. Kıyamet Mitolojileri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.