Karagöz Neden Yeniden Sahnede?: İnci Aral’ın Kendi Gecesinde Romanında Karagöz’e Yüklenen Anlamlar

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 135, 95 - 106, 01.11.2022

Pelin Aslan Ayar

Öz

İnci Aral’ın 2014 yılında yayımladığı Kendi Gecesinde adlı romanı halk tiyatrosu türlerinden biri olan gölge oyunundan yeni bir estetik formda yararlanmanın bir örneğini sunar. Her bir bölümü Karagöz ve Hacivat tasviriyle başlayan romanda hem Karagöz’ün oğlu, Kara adıyla bir karakter olarak vücut bulmuş hem de romanda Karagöz yeniden yazılıp sahnelenen bir metin olarak ortaya konmuştur. Böylece romanın içinde varlığı somut bir biçimde görünür olan Karagöz, romanı metinlerarası ilişkiler ve yeniden yazım kuramları bağlamında incelemeye olanak tanır. Hacivat ve özellikle de Karagöz romanın bağlamına taşınmış, romanın bir parçası hatta ana izleğin yansıma alanı olmuş, romanı hem izleksel hem anlamsal yönden desteklemiş, başta romanın başkarakteri olmak üzere roman kişilerini anlayıp yorumlamada kilit bir rol üstlenmişlerdir. Belirtmek gerekir ki romanın ortaya koyduğu anlama süreci tek yönlü değildir; Karagöz roman karakterlerini aydınlatmakla kalmaz, romanın başkarakteri sayesinde Karagöz de yeniden yorumlanır. Aral, geleneksel gölge oyununa bağlam merkezli halk bilimi incelemelerinin anlayışıyla paralel bir biçimde yaklaşmış, kendi romanı bağlamında Karagöz’ü özgürleştirici, düşsel açıdan zengin, toplumsal, siyasal ve cinsel göndermeleri yoğun bir metin olarak ele almıştır. Başkarakterin anlatıcı olarak işlevi, yazarın bu yaklaşımını okura geçirmektir. Başkarakterin toplumsal dayatıları, “normal” ve “gerçek” olarak sunulanı, verili erkeklik ve kadınlık tanımlamalarını, kendilik, farklılık, ötekilik, cinsellik, cinsiyet, aile, özgürlük gibi kavramları sorgulayarak özfarkındalık geliştirip eleştirel bir tavır takınması Karagöz’ün onun önüne serdiği her türlü varoluşa, muhtelif olma biçimlerine açık çoksesli âlem sayesinde gerçekleşmiştir. Yine aynı biçimde Karagöz alıcısında böyle bir bilinç düzeyi oluşturacak bir metin olarak yorumlanmıştır. Aral’a göre gücünü düş ve mizahtan alarak haz, keyif ve eğlence dolu bir dünyada alıcısını eğlendirirken bilinçlendiren böyle metinler günümüzde yeniden yazılmalıdır. Yazar, Karagöz’ü sadece tipleri ve içeriği açısından kıymetli bulmaz, Karagöz’de yüksek bir estetik ve sanatsal değer de bulur. Bunlar, yazarın Karagöz’ün yeniden dolaşıma girmesini istemesindeki poetolojik, edebî gerekçeleridir; yazara göre mizahtan gücünü alan, komedi yönü ağır basan Karagöz metinleri zaten gündelik hayatında onlarca sorunla uğraşan insanlar için trajik metinlere göre daha ilgi çekici, daha rahatlatıcı ve daha inceliklidir. Aral, içerdiği yapısal ve estetik özellikler bakımından Karagöz’ün ayrıksılığını ve etkileyiciliğini ortaya koyarken aynı zamanda ideolojik gerekçelerle de Karagöz’ün yeniden yazımını savunur. Başkarakteri üzerinden, yaşadığı dönemde Karagözvari bir metne ihtiyaç olduğu düşüncesini okurla paylaşır; ona göre siyasi, toplumsal her türlü güncel sorunu sahneye taşımak için Karagöz çok uygun bir ideolojik araçtır. Yazar, mevut Karagöz diriltmelerinden memnun değildir. Toplumsal, siyasal ve cinsel meseleler üzerine zengin çağrışımları, yoğun göndermeleri olan bir metin, geleneksel öz korunarak yeniden yazılmalı, oyun çağın teknolojik imkânlarından yararlanarak yenileşmeli, canlı ve etkili olmalı, seyirciyi kendisine çekmeyi başarabilmelidir. Aral, yenileşmenin ve gelenekle kurulacak bağın nasıl olması gerektiği konusundaki önerilerini Kabare Kara için yapılan hazırlıklar ve bir hayalîye dönüşmüş başkarakterinin taslak Karagöz metni üzerinden somut bir biçimde ortaya koyar. Makale, bu bağlamda yazarın poetolojik ve ideolojik gerekçelerle başkarakteri üzerinden Karagöz’e yüklediği anlamları ve roman içinde yeniden sahnelenen Karagöz’ü gelenek ve yenilik ekseni üzerinden yorumlamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Karagöz, gelenek, yenileşme, metinlerarasılık, yeniden yazma

Why is Karagöz on the Stage Again?: The Meanings Attributed to Karagöz in İnci Aral’s Novel Kendi Gecesinde

Öz

Kendi Gecesinde written by İnci Aral in 2014 offers a model of using the shadow play which is the one of the genres in folk theatre in a new esthetical form. The novel whose each chapter begins with the description of Karagöz and Hacivat includes both a character called Kara who is the son of Karagöz and a text as staging with rewriting Karagöz. As a result of this explicit presence of Karagöz, the novel can be analyzed with the theories of intertextuality and rewriting. Hacivat and especially Karagöz are carried into the novel context, they become the part, even the reflection of the main theme, support the novel with both the thematic and the semantic aspect and take a crucial role in understanding and interpreting of firstly the protagonist and the rest. It should be mentioned that, the process of understanding that the novel reveals is not one-way; not only Karagöz enlighten the characters of the novel but also Karagöz is reinterpreted through the protagonist. Aral’s approach is parallel to the context-oriented folklore approach and she evaluates Karagöz in her own novel as a text which is emancipating, rich in terms of imagination, intense in social, political and sexual references. The function of the protagonist is to convey her approaches to the readers. The protagonist develops a self-awareness by questioning and criticizing social norms, “normality”, “reality”, manhood, femininity definitions and the notions such as self, difference, otherness, sexuality, social gender, family, freedom etc. thanks to Karagöz that narrates a polyphonic universe which is open to diverse existence forms. Again the same way, Karagöz is interpreted as a text which awakens up such consciousness on its recipients. According to Aral such texts whose power originated from imagination and humor and make its recipients conscious while giving them fun with world full of pleasure and joy should be rewritten. She does not appreciate Karagöz only in terms of characters and content but also she finds a high esthetic and artistic value in it. These are her poetological, literary reasons in order to rewrite Karagöz. From her point of view, comic Karagöz texts are more interesting, more relaxing and more nuanced than tragic texts for people who are already exposed to daily problems. While she put forwards Karagöz as unique and effective in terms of its structural and esthetical characteristics, at the same time she supports rewriting of Karagöz with ideological reasons. She shares her thought with the readers that through her protagonist, there is a need a text like Karagöz in her time she lived. In order to reflect all kind of current social and political issues from the stage Karagöz is an appropriate medium. She is not pleased with the existing adaptations of Karagöz. Karagöz which is full of social, political and sexual implications should be rewritten with both conserving traditional essence and benefiting from technological opportunities of the era and should been lively, impressive and attractive for the audiences. The author exhibits concretely her offers about how tradition and modernization should be handled through the preparation for Cabaret Kara and the draft text of Karagöz written by the main character who is transformed a puppeteer. In this context, this article aims to interpret Karagöz which is rewritten by the author's poetological and ideological necessities in the light of the notion of tradition and modernization.

Anahtar Kelimeler

Karagöz (Shadow Play), tradition, modernization, intertextuality, rewriting

Kaynakça

• And, Metin. Başlangıcından 1983'e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim, 2014.
• And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkilâp Kitabevi, 1985.
• Aral, İnci. Kendi Gecesinde. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2014.
• Bahtin, Mihail. Karnavaldan Romana. Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı, 2001.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Karagöz Kimindir, Nedir?”. Türk Folklor Araştırmaları 119 (1959): 1921-1923.
• Banarlı, Nihat Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
• Boratav, Pertev Naili. Yüz Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Coşar, Asiye Mevhibe ve Çiğdem Usta. “Geleneksel Türk Gölge Oyununda Ana Tipler ve Dil Yergisi”. bilig 51 (2009): 13-32.
• Çevirme, Hülya ve Rifat Oymak. “Halk Anlatılarının Metinselliği”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 3-4 (2009): 74-83.
• Genette, Gerard. Palimsest: Literature in the Second Degree. İngilizce Çev. Channa Newman, Claude Doubinsky. Lincoln, London: Universtiy of Nebraska Press, 1997.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. “Karagöze Ait Bir Şaheser”. Türk Folklor Araştırmaları 119 (1959): 1924-1925.
• Felski, Rifat. Edebiyat Ne İşe Yarar? Çev. Emine Ayhan, İstanbul: Metis, 2010.
• Lefevere, André. Translation, Rewriting, And The Manipulation Of Literary Fame. London: Routledge, 1992.
• Koç, Fatma ve Emine Koca. “Karagöz (Gölge Oyunu) Tasvirlerindeki Giysi Özellikleri”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Karagöz”. Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2006: 241-270.
• Koestler, Arthur. Mizah Yaratma Eylemi. Çev. Sevinç Kabakçıoğlu, Özcan Kabakçıoğlu. İstanbul: İris Yayıncılık, 1997.
• Lanser, Susan Sniader. The Narrative Act: Point of View in Prose Fiction. Princeton, New Jersey: PrincetonUniversity Press, 1975.
• Pekman, Yavuz. Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul: Mitos Boyut, 2002. Sakaoğlu, Saim. Türk Gölge Oyunu Karagöz. Ankara: Akçağ, 2002.
• Sevinçli, Efdal. “Cinsel Bilgileri Öğrenirken Sağdıcımız Karagöz: Karagöz Evleniyor (1913) Oyunu”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 27 (2009): 33-50.
• Sokollu, Sevinç. “Geleneksel Türk Tiyatrosunun Ulusal Tiyatromuza Kaynaklığı Üzerinde Yeniden Durmak”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 28 (2009): 151-160.
• Tazegül Demir ve Banu Özdemir. “Türkçe Eğitiminde Karagöz/Gölge Oyunları ile Değer Öğretimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 25 (2013): 57-89.