Derleme
Yıl 2022,
Cilt: 17 Sayı: 136, 215 - 226, 11.12.2022
Öz
Türkü; halkın sevincini, üzüntüsünü, arzularını, isyanlarını kendi kültürüne ait motiflerle ve bir ezgiyle
söylediği halk edebiyatı ürünüdür. Konu sınırlaması olmayan türkülerde toplumu etkileyen her şey türkünün
konusu olabilir. Bir Türk yurdu olan Afganistan’ın güneyinde yaşayan Türk topluluklarına ait türkülerin konusu
da Türkiye sahası türküleri gibi çok çeşitlidir. Yaklaşık bir asır önce ata vatanlarını terk etmek zorunda kalan
Türkmenler sonradan yurt edindikleri Afganistan coğrafyasında varlıklarını devam ettirebilmelerini tüm zorluklara rağmen yaşattıkları kültürleri ve dillerine bağlı olmakla sağlayabilmişlerdir. Türkmen kültürünü, tarihini, örf ve âdetlerini yansıtan halk edebiyatı türlerini Türkmen halkı ve ozanları hafızalarında taşıyarak günümüze kadar getirmişlerdir. Türkmenistan toy aydımları ölenler ya da yar-yar aydımlarıdır. Afganistan’daki
Türkmen kadınlar tarafından icra edilen ve noy noy adı verilen toy aydımları Türkmen toy aydımlarından bazı
şekil ve muhteva özellikleri bakımından farklıdır. Genellikle dörtlüklerden oluşan noy noylar az da olsa altı
dizeden oluşmaktadır. Her dizenin sonunda noy noy şeklinde nakaratlar olduğu için bu toy aydımlarına noy noy denilmektedir. Eğlenme amaçlı olarak düğünlerde ve gelin alma esnasında söylenen noy noylar vasıtasıyla gelinin ya da annesinin ağlatılması, hiciv yoluyla kızdırılması amaçlanır. Herhangi bir müzik aletini çalmasına müsaade edilmeyen Afgan kadınları kapalı ortamlarda kendi aralarında yalnızca düğün günü eğlenebilmektedir. Türkmen kadınları noy noyları teprek çalarak icra eder. Gruptaki her bir kadın ayrı ayrı ya da birlikte teprek eşliğinde noy noy söyler. Türk dünyasında ve Anadolu sahası folklorunda rastladığımız, kimi zaman atışma şeklinde, düğünlerde, toplantı vb. yerlerde söylenen düğün türkülerine kısmen benzeyen noy noylar muhteva ve şekil bakımından Türk dünyasındaki diğer düğün Türkülerinden bazı farklılıklar gösterir. Türkmenistan folklorunda göremediğimiz noy noy aydımları Afganistan’da yaklaşık kırk-elli yıl önce ortaya çıkmış yeni bir toy aydımıdır. Bu türün araştırılmadığı ya da bir folklor türü olarak incelenmediği görülür. Birçok toplumda mahrem olarak kabul edilen, toplumsal ve aile içi rollerini çoğunlukla erkeklerin belirlediği kadınlar, aslında kültürel mirasın taşıyıcısı olarak toplumların ayakta kalmasına da hizmet eder. Afganistan’da yaşayan Türkmen kadınları diğer Afgan kadınları gibi toplumsal hayatta birçok haktan mahrum edilmiş, söz sahibi olamamıştır. Oysa ki Türkmen folklorunun, özellikle Türkmen aydımlarının yaşatılmasında kadınların tarih boyunca şüphesiz önemli bir rolü vardır. Çalışmada kullanılan sözlü kültür ürünü olan noy noylar Afganistan’ın kuzeyinde yaşayan Ersarı boyuna mensup Türkmenler arasından derlenmiştir. Kadınların kendi aralarında söyledikleri bir türkü çeşidi olan noy noylarla zengin bir folklora sahip olan Türkmen sözlü geleneği üzerine yapılan çalışmalara kaynak oluşturmak amaçlanmıştır. Ayrıca Afganistan Türkmen folklorunun yeteri kadar araştırılmadığı düşünüldüğünde noy noy aydımlarının kayıt altına alınarak yaşatılması, bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır.
söylediği halk edebiyatı ürünüdür. Konu sınırlaması olmayan türkülerde toplumu etkileyen her şey türkünün
konusu olabilir. Bir Türk yurdu olan Afganistan’ın güneyinde yaşayan Türk topluluklarına ait türkülerin konusu
da Türkiye sahası türküleri gibi çok çeşitlidir. Yaklaşık bir asır önce ata vatanlarını terk etmek zorunda kalan
Türkmenler sonradan yurt edindikleri Afganistan coğrafyasında varlıklarını devam ettirebilmelerini tüm zorluklara rağmen yaşattıkları kültürleri ve dillerine bağlı olmakla sağlayabilmişlerdir. Türkmen kültürünü, tarihini, örf ve âdetlerini yansıtan halk edebiyatı türlerini Türkmen halkı ve ozanları hafızalarında taşıyarak günümüze kadar getirmişlerdir. Türkmenistan toy aydımları ölenler ya da yar-yar aydımlarıdır. Afganistan’daki
Türkmen kadınlar tarafından icra edilen ve noy noy adı verilen toy aydımları Türkmen toy aydımlarından bazı
şekil ve muhteva özellikleri bakımından farklıdır. Genellikle dörtlüklerden oluşan noy noylar az da olsa altı
dizeden oluşmaktadır. Her dizenin sonunda noy noy şeklinde nakaratlar olduğu için bu toy aydımlarına noy noy denilmektedir. Eğlenme amaçlı olarak düğünlerde ve gelin alma esnasında söylenen noy noylar vasıtasıyla gelinin ya da annesinin ağlatılması, hiciv yoluyla kızdırılması amaçlanır. Herhangi bir müzik aletini çalmasına müsaade edilmeyen Afgan kadınları kapalı ortamlarda kendi aralarında yalnızca düğün günü eğlenebilmektedir. Türkmen kadınları noy noyları teprek çalarak icra eder. Gruptaki her bir kadın ayrı ayrı ya da birlikte teprek eşliğinde noy noy söyler. Türk dünyasında ve Anadolu sahası folklorunda rastladığımız, kimi zaman atışma şeklinde, düğünlerde, toplantı vb. yerlerde söylenen düğün türkülerine kısmen benzeyen noy noylar muhteva ve şekil bakımından Türk dünyasındaki diğer düğün Türkülerinden bazı farklılıklar gösterir. Türkmenistan folklorunda göremediğimiz noy noy aydımları Afganistan’da yaklaşık kırk-elli yıl önce ortaya çıkmış yeni bir toy aydımıdır. Bu türün araştırılmadığı ya da bir folklor türü olarak incelenmediği görülür. Birçok toplumda mahrem olarak kabul edilen, toplumsal ve aile içi rollerini çoğunlukla erkeklerin belirlediği kadınlar, aslında kültürel mirasın taşıyıcısı olarak toplumların ayakta kalmasına da hizmet eder. Afganistan’da yaşayan Türkmen kadınları diğer Afgan kadınları gibi toplumsal hayatta birçok haktan mahrum edilmiş, söz sahibi olamamıştır. Oysa ki Türkmen folklorunun, özellikle Türkmen aydımlarının yaşatılmasında kadınların tarih boyunca şüphesiz önemli bir rolü vardır. Çalışmada kullanılan sözlü kültür ürünü olan noy noylar Afganistan’ın kuzeyinde yaşayan Ersarı boyuna mensup Türkmenler arasından derlenmiştir. Kadınların kendi aralarında söyledikleri bir türkü çeşidi olan noy noylarla zengin bir folklora sahip olan Türkmen sözlü geleneği üzerine yapılan çalışmalara kaynak oluşturmak amaçlanmıştır. Ayrıca Afganistan Türkmen folklorunun yeteri kadar araştırılmadığı düşünüldüğünde noy noy aydımlarının kayıt altına alınarak yaşatılması, bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- KAYNAKÇA Alpyıldız, Eray. “Evlenme Geleneğinde Müzik Davranışları Açısından Bakış: Gelin Ağlatma-Alma-İndirme Havaları Örneği.” KSBD, İlkbahar, 12.12. (2020): 267-277.
- Çınar, Ali Abbas. Türkmen Halk Kültürü İncelemeleri. İzmir: Birleşik Matbaacılık, 2004.
- Çonoğlu, Salim. “Türkmen Edebiyatı: Onsekizinci Yüzyıldan Bağımsızlık Dönemine.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz,15. (2011):333-347.
- Durduyewa, Amangül. “Türkçe Konuşan Halkların Folklorundaki Benzerlikler.” Bilig,4. Kış, (1997):130-133.
- Farzad, Abdulrahim. “Turkmen:Tradition, Lifestyle and Literature.” International Journal of Multidisciplinary Research and Growth Evaluation, 2.3. (2021):177-179.
- Geldiyev, G. Türkmen Şahırana Halk Dörediciligi. Aşgabat:Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı, 2003.
- Geldiyev G. ve diğer. Türkmen Edebiyatı. Aşgabat:Magarıf, 1997.
- Haşhaş, Sinan. “Gelin Alma Havalarındaki Müzikal Özellikler.” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi,6.2. (2020):14-34.
- Kalenderoğlu, İhsan. Sovyet Dönemi Türkmen Folkloru. Ankara:Kurgan Edebiyat, 2011.
- Kılıç, Mehmet. Türkmen Folklorı. Özsan Matbaacılık:Bursa, 1996.
- Koçar, Çağatay. Türkistan Halk Edebiyatında Düğün Türküleri. IV.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, c.3, Ankara:HACEM Yaynları, (1992):98.
- Komınek, Sƚawomira Żerańska. “The Classification of Repertoire in Turkmen Traditional Music Source.” Asian Music, University of Texas Press, Spring - Summer, 21.2. (1990):90-109.
- Sarıyev, Berdi. Türkmenlerin Halk Aydımları, Dutarı, Küştdepdisi Üzerine Bir İnceleme. Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler, Dil-Folklor-Edebiyat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
- Şişman, Bekir. “Türkiye’de ve Kazakistan’da yaşayan Âşıklık Geleneğinin Değişmeyen Unsurlar Açısından Karşılaştırılması.” Milli Folklor, 14.54. (2000):71.
- Toz, Hıfzı. Çağdaş Türkmen Edebiyatı Şairi, Kerim Gurbannepesov. Ankara:Pegem Akademi, 2012.
Yıl 2022,
Cilt: 17 Sayı: 136, 215 - 226, 11.12.2022
Öz
Folk song is a product of folk literature in which the people tell their joy, sadness, desires and rebellions
with a melody with the motifs of their own culture. In folk songs that do not have a subject limitation, anything
that affects the society can be the subject of the song. The subject of the folk songs belonging to the Turkish
communities living in the south of Afghanistan, which is a Turkish homeland is as diverse as the folk songs of
Turkey. Turkmens, who had to leave their ancestral homeland about a century ago, were able to maintain their
existence in Afghanistan, where they later settled, by being loyal to their cultures and languages, despite all the difficulties. Turkmen people and poets have brought the folk literature genres that reflect the Turkmen culture, history, customs and traditions to the present day. Turkmenistan toy intellectuals are dead or yar-yar aydims. The toy aydims, called noy noy, performed by Turkmen women in Afghanistan, are different from the Turkmen toy folk songs in terms of some shape and content features. Noy noys, which usually consist of quatrains, are composed of six lines, albeit a little. Since there are refrains in the form of noy noy at the end of each line, these toy aydim are called noy noy. It is aimed to make the bride or her mother cry and to anger her through satire by means of the noy noys said on the wedding day and during the bridal reception as the purpose of entertainment. Afghan women, who are not allowed to play any instruments, can only have fun among themselves on the wedding day. Turkmen women perform noy noy by playing teprek. Each woman in the group sings noy noy to the accompaniment of teprek, individually or together. Sometimes in the form of bickering, weddings, meetings, etc., which we encounter in the Turkish world and in the folklore of the Anatolian field. Noy noys, which are partially similar to the wedding folk songs sung in different places, show some differences from other wedding folk songs in the Turkic world in terms of content and form. The noy noy aydim, which we cannot see in Turkmenistan folklore, is a new noy aydim that emerged in Afghanistan forty-fifty years ago. It seems that this genre has not been studied or studied as a folklore genre. Women, who are considered private in many societies and whose social and family roles are mostly determined by men, actually serve the survival of societies as the carrier of cultural heritage. Turkmen women living in Afghanistan, like other Afghan women, were deprived of many rights in social life and could not have a say. However, women have undoubtedly played an important role throughout history in keeping Turkmen folklore, especially Turkmen intellectuals alive. The noy noys, which are the products of oral culture used in the study, were compiled from among the Turkmens of the Ersari tribe living in the north of Afghanistan. It is aimed to create a source for the studies on the Turkmen oral tradition, which has a rich folklore with noy noy, a folk song that women sing among themselves. In addition, considering that Afghanistan Turkmen folklore has not been sufficiently researched, it is aimed to record and keep alive the noy noy aydims and to introduce them to the scientific world.
with a melody with the motifs of their own culture. In folk songs that do not have a subject limitation, anything
that affects the society can be the subject of the song. The subject of the folk songs belonging to the Turkish
communities living in the south of Afghanistan, which is a Turkish homeland is as diverse as the folk songs of
Turkey. Turkmens, who had to leave their ancestral homeland about a century ago, were able to maintain their
existence in Afghanistan, where they later settled, by being loyal to their cultures and languages, despite all the difficulties. Turkmen people and poets have brought the folk literature genres that reflect the Turkmen culture, history, customs and traditions to the present day. Turkmenistan toy intellectuals are dead or yar-yar aydims. The toy aydims, called noy noy, performed by Turkmen women in Afghanistan, are different from the Turkmen toy folk songs in terms of some shape and content features. Noy noys, which usually consist of quatrains, are composed of six lines, albeit a little. Since there are refrains in the form of noy noy at the end of each line, these toy aydim are called noy noy. It is aimed to make the bride or her mother cry and to anger her through satire by means of the noy noys said on the wedding day and during the bridal reception as the purpose of entertainment. Afghan women, who are not allowed to play any instruments, can only have fun among themselves on the wedding day. Turkmen women perform noy noy by playing teprek. Each woman in the group sings noy noy to the accompaniment of teprek, individually or together. Sometimes in the form of bickering, weddings, meetings, etc., which we encounter in the Turkish world and in the folklore of the Anatolian field. Noy noys, which are partially similar to the wedding folk songs sung in different places, show some differences from other wedding folk songs in the Turkic world in terms of content and form. The noy noy aydim, which we cannot see in Turkmenistan folklore, is a new noy aydim that emerged in Afghanistan forty-fifty years ago. It seems that this genre has not been studied or studied as a folklore genre. Women, who are considered private in many societies and whose social and family roles are mostly determined by men, actually serve the survival of societies as the carrier of cultural heritage. Turkmen women living in Afghanistan, like other Afghan women, were deprived of many rights in social life and could not have a say. However, women have undoubtedly played an important role throughout history in keeping Turkmen folklore, especially Turkmen intellectuals alive. The noy noys, which are the products of oral culture used in the study, were compiled from among the Turkmens of the Ersari tribe living in the north of Afghanistan. It is aimed to create a source for the studies on the Turkmen oral tradition, which has a rich folklore with noy noy, a folk song that women sing among themselves. In addition, considering that Afghanistan Turkmen folklore has not been sufficiently researched, it is aimed to record and keep alive the noy noy aydims and to introduce them to the scientific world.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- KAYNAKÇA Alpyıldız, Eray. “Evlenme Geleneğinde Müzik Davranışları Açısından Bakış: Gelin Ağlatma-Alma-İndirme Havaları Örneği.” KSBD, İlkbahar, 12.12. (2020): 267-277.
- Çınar, Ali Abbas. Türkmen Halk Kültürü İncelemeleri. İzmir: Birleşik Matbaacılık, 2004.
- Çonoğlu, Salim. “Türkmen Edebiyatı: Onsekizinci Yüzyıldan Bağımsızlık Dönemine.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz,15. (2011):333-347.
- Durduyewa, Amangül. “Türkçe Konuşan Halkların Folklorundaki Benzerlikler.” Bilig,4. Kış, (1997):130-133.
- Farzad, Abdulrahim. “Turkmen:Tradition, Lifestyle and Literature.” International Journal of Multidisciplinary Research and Growth Evaluation, 2.3. (2021):177-179.
- Geldiyev, G. Türkmen Şahırana Halk Dörediciligi. Aşgabat:Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı, 2003.
- Geldiyev G. ve diğer. Türkmen Edebiyatı. Aşgabat:Magarıf, 1997.
- Haşhaş, Sinan. “Gelin Alma Havalarındaki Müzikal Özellikler.” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi,6.2. (2020):14-34.
- Kalenderoğlu, İhsan. Sovyet Dönemi Türkmen Folkloru. Ankara:Kurgan Edebiyat, 2011.
- Kılıç, Mehmet. Türkmen Folklorı. Özsan Matbaacılık:Bursa, 1996.
- Koçar, Çağatay. Türkistan Halk Edebiyatında Düğün Türküleri. IV.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, c.3, Ankara:HACEM Yaynları, (1992):98.
- Komınek, Sƚawomira Żerańska. “The Classification of Repertoire in Turkmen Traditional Music Source.” Asian Music, University of Texas Press, Spring - Summer, 21.2. (1990):90-109.
- Sarıyev, Berdi. Türkmenlerin Halk Aydımları, Dutarı, Küştdepdisi Üzerine Bir İnceleme. Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler, Dil-Folklor-Edebiyat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
- Şişman, Bekir. “Türkiye’de ve Kazakistan’da yaşayan Âşıklık Geleneğinin Değişmeyen Unsurlar Açısından Karşılaştırılması.” Milli Folklor, 14.54. (2000):71.
- Toz, Hıfzı. Çağdaş Türkmen Edebiyatı Şairi, Kerim Gurbannepesov. Ankara:Pegem Akademi, 2012.
Toplam 15 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | DERLEMELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 11 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 17 Sayı: 136 |
