Hızlı Dünyanın Yavaşları: Sakin Şehir, Yavaş Yemek Hareketleri ve Somut Olmayan Kültürel Mirasla İlişkileri

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 136, 15 - 24, 11.12.2022

Tuna Yıldız

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1183902

Öz

Somut olmayan kültürel mirasın korunması söz konusu olunca farklı kurumlar ve oluşumlar gündeme gelir. Bu farklılıklar koruma yaklaşımlarına, ilan edilen listelere, uygulama örneklerine de yansır. Resmî kurumlarca yürütülen ve hükümetlerce de benimsenen koruma yaklaşımları yanında sivil toplum tarafından başlatılan ve sürdürülen koruma yaklaşımları da bulunmaktadır. Bu iki farklı düzlemde ilerler gibi görünen koruma yaklaşımları bazı durumlarda ortak noktalarda buluşabilir. 1980’lerde İtalya’da başlayan Slow Food (yavaş yemek) ve 1990’larda yine İtalya’da ortaya çıkan Citaaslow (sakin şehir) hareketleri sivil toplum kaynaklı bir toplumsal tepki hareketi olarak ortaya çıkmışlardır. Bu hareketlerin temel amacı dünyada artan hızlı tüketim kültürüne karşı geleneklerle, yerel kültürle barışık yemek ve kent kültürünü geliştirmektir. Temelde UNESCO’nun 2003 yılında imzaladığı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi (SOKÜM Sözleşmesi) ile benzer bir amacı gütmektedirler. UNESCO da önce 1972 Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi ile ardından da 2003 Sözleşmesi ile benzer amaçlarla kültürel mirası korumaya çalışır. Farklı yollardan ilerleyen bu yaklaşımların benzerliklerinin ortaya çıktığı noktalar ise çeşitlenmektedir. Kültürel miras tanımı, kültürel mirasın korunması için yapılan uygulamalar, unsurların kaydedildiği listeler, listelere kayıt kriterleri, topluluk grup ve bireylerin katılımı, sivil toplumla iş birliği, sürdürülebilir kalkınma hedefleri, korumada riskli alanlar gibi meseleler her iki yaklaşım için ortaklıkların ve farklılıkların tespit edilebileceği noktalardır. Bilindiği üzere Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nde topluluk, grup ve varsa bireylere, sivil topluma sıklıkla değinilmektedir. Sözleşme’nin temel amacı kültürel mirası tek elden değil çok paydaşlı ve katılımcı bir yaklaşımla korumaktır. Bu anlamda sivil toplum temelli organizasyonların ilk bakışta çok uzak görü-nen yaklaşımları ile SOKÜM Sözleşmesi’nin koruma yaklaşımlarının bir araya gelmesinin temelde UNESCO’nun katılımcı koruma yaklaşımlarına uygun olduğu söylenebilir. Böylelikle sivil toplum temelli yaklaşımların topluma ulaşma ve hızlı karar alma gücü ile Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’nin kapsayıcı ve resmî gücü bir araya gelmiş olacaktır. Dolayısıyla bu makalede UNESCO’nun somut olmayan kültürel mirasa yönelik koruma yaklaşımları ile sivil toplum temelli yavaş yemek, sakin şehir gibi akımların koruma yaklaşımları karşılaştırılmaktadır. Bu karşılaştırma yapılırken temelde 2003 Sözleşmesi metni, uygulama yönergesi, etik kodları ve UNESCO’nun ilgili internet sayfaları ile yavaş yemek ve sakin şehir akımlarının ilgili internet sayfaları, etik kodları, manifestoları kullanılmıştır. Sonuç olarak SOKÜM Sözleşmesi’nin şekillendirdiği koruma yöntemleri kimi zaman sivil toplum temelli koruma yöntemleri ile benzeşmektedir. Bu benzerliği avantaja çevirerek katılımlı ve çok paydaşlı yeni yaklaşımlar geliştirmek mümkündür. Bu yeni yaklaşımlar sivil toplum ve resmî kurumlar arasındaki kültürel miras alanındaki mesafeleri kısaltıcı bir etkiye sahip olabilir

Anahtar Kelimeler

sivil toplum, koruma, sürdürülebilir kalkınma, kentleşme, UNESCO

Slows of The Fast World: The Cittaslow, Slow Food Movements and Their Relations to Intangible Cultural Heritage

Öz

When it comes to the safeguarding of intangible cultural heritage, different institutions and formations
become the main topics of conversation. These differences are also reflected in safeguarding approaches,
approved lists, and applications. In addition to safeguarding approaches implemented by official institutions
and adopted by governments, there are also safeguarding approaches initiated and maintained by civil society. In some cases, approaches that seem to progress on these two different levels may meet at common points. For example, we can look deeply into the other institutional approaches such as the Slow Food and Cittaslow movements. The Slow Food movements that started in Italy in the 1980s and the Cittaslow movements that started in Italy in the 1990s emerged as a civil society-based social reaction movement. The main purpose of these movements were to develop food and urban culture in harmony with traditions and local culture against the rapidly increasing consumption culture in the world. Basically, they pursue a similar purpose with the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage (hereinafter the 2003 Convention) adopted by UNESCO in 2003. UNESCO also strives to safeguard cultural heritage for the same reasons, first with the 1972 Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, and then with the 2003 Convention. The areas where the similarities of these approaches employing different paths are diversified. Issues such as the definition of cultural heritage, the practices for the safeguarding of cultural heritage, the lists in which the elements are inscribed, the criteria for registration on the lists, the participation of communities, groups and individuals, cooperation with civil society, Sustainable Development Goals and, risky areas of safeguarding are the areas where similarities and differences can be identified for both approaches. As it is known, in addition to civil society, communities, groups and -if any- individuals are frequently mentioned in the 2003 Convention. The main purpose of the 2003 Convention is to safeguard cultural heritage with a multi-stakeholder and participatory approach. In this sense, it can be asserted that the combination of the approaches of non-governmental organizations that seem very different at a first glance and the safeguarding approach of the 2003 Convention are basically in harmony with the participatory safeguarding approaches of UNESCO. Thus, the power of civil society-based approaches in reaching out to the society and ability take quick decisions will join together with the inclusive and official power of the 2003 Convention. Therefore, this article compares the UNESCO’s safeguarding approach to intangible cultural heritage with the safeguarding approaches of civil society-based movements such as Slow Food and Cittaslow. The comparison is based on the text of the 2003 Convention, Operational Directives, ethical codes formed in this context, in addition to relevant web pages of the UNESCO, Slow Food and Cittaslow movements. As a conclusion, the safeguarding methods shaped by the 2003 Convention sometimes are in harmony with civil society-based safeguarding methods. It is possible to develop new participatory and multi-stakeholder approaches by turning this similarities into an advantage. These new approaches might help to bridge the gap between civil society and governmental institutions in the field of cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Civil society, safeguarding, sustainable development, urbanization, UNESCO

Kaynakça

• Mayer, Heike; Paul L. Knox. “Slow Cities: Sustainable Places in a Fast World”, Journal of Urban Affairs, 28:4 (2006): 321-334, DOI: 10.1111/j.1467-9906.2006.00298.x
• Narter, Çınar; Bayraktaroğlu, Serkan. “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Yavaş Şehirler Hareketi ve Tasarımın Katkısı: Seferihisar İçin Ulaşım Proje Çalışması” GreenAge Symposium, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 6-8 Aralık 2010, İstanbul, Türkiye.
• Oğuz, M. Öcal. Paldır Kültür Kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2020.
• Ölçer Özünel, Evrim. “İnsanlar, Gezegen ve Refah İçin Bir Eylem Planı: Somut Olmayan Kültürel Miras ve 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine Eleştirel Yaklaşım” Millî Folklor 116 (2017): 18-32.
• Petrini, Carlo; Gigi Padovani. Slow Food Devrimi Arcigola’dan Terra Madre’ye: Yeni Bir Yaşam ve Yemek Kültürü. İstanbul: Sinek Sekiz Yayınları, 2011.
• Yıldız, Tuna. Somut Olmayan Kültürel Miras Yönetimi: Sivil Toplum Katılımı. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2020.