Atasözleri Bağlamında Türk Kültüründe Liderlik

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 138, 189 - 205, 30.06.2023

Didem Koşar , Gülten Türkan Gürer

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1162625

Öz

Küreselleşme ile birlikte yaşanan değişim ve gelişmeler sonucunda ülkeler arasında farklı kültürel özelliklere sahip bireylerin birbiriyle olan etkileşimleri önem kazanmaya başlamıştır. Farklı kültürel değerlere sahip çalışanların tek bir hedef etrafında bütünleşmesi ve yönlendirilmesi örgütlerin sahip oldukları kültürel özelliklere uygun liderlik türünün benimsenmesi örgütsel etkililik ve verimlilik açısından önem kazanmıştır. Bu farklılıklara sahip bireyleri bünyesinde barındıran örgütlerin nasıl yönetileceği sorununu ise kültür, kültürel farklılıklar ile liderlik türleri üzerine yoğunlaşılmasına neden olmuştur. Kültürel mirasın temel unsurlardan biri olan atasözleri bağlamında Türk kültüründe liderliğin incelendiği bu çalışmanın amacı atasözleri bağlamında Türk kültüründe liderlik özelliklerinin değerlendirilmesidir. Çalışma nitel araştırma olarak tasarlanmış ve araştırmanın hedefinde yer alan olgu ya da olgular hakkındaki bilgileri içeren yazılı materyallerin analiz edilmesine fırsat veren doküman incelemesi yönteminden yararlanılmıştır. Çalışmada Aksoy (2007) tarafından yayımlanan Atasözleri Sözlüğü kullanılmıştır. Bu sözlükte yer alan 2667 tane atasözü incelenmiş ve içerik analizi ile veriler analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda geleneksel liderlik kapsamında; otokratik liderlik, demokratik-katılımcı liderlik, tam serbestlik tanıyan liderlik türleri ve özelliklerinin yanı sıra çağdaş liderlik yaklaşımları kapsamında da; ağ liderlik, canlandırıcı liderlik, dağıtımcı liderlik, dönüşümcü liderlik, eleştirel liderlik, entelektüel liderlik, etkileşimci liderlik, girişimci liderlik, hizmetkâr liderlik, karizmatik liderlik, kuantum liderlik, kültürel liderlik, öğretim liderliği, öğretmen liderliği, paternalist liderlik, vizyoner liderlik türleri ve özelliklerine ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçları atasözleri bağlamında Türk kültüründe en fazla dönüşümcü ve otokratik liderlik türlerine vurgu yapıldığını ve bunu sırasıyla demokratik-katılımcı liderlik, etkileşimci liderlik ve dağıtımcı liderlik türlerinin izlediğini göstermektedir. Araştırmada öne çıkan bir diğer bulgu ise otokratik liderliğin “Lider kendi başına karar alır ve aldığı kararları astlarına bildirir.” özelliğinin; dönüşümcü liderliğin “Takım ruhu ve kararlara katılım ön plandadır.” özelliğinin; dağıtımcı liderliğin “İşgören uzmanlığına önem verilir.” özelliğinin; kuantum liderliğin “Lider, belirsizliklerle baş edebilmeyi bilmektedir.” özelliğinin; etkileşimci liderliğin “Lider-izleyen arasında takas ilişki söz konusudur (amaç-ödül; baskı-ceza)” özelliğinin; canlandırıcı liderliğin “Takım üyeleri ile işbirliği yapar.” özelliğinin atasözlerinde en çok vurgulanan liderlik özelliklerinden olmasıdır. Tüm bu özellikler dikkate alındığında araştırmada; otokratik eğilimli, işbirliğinin ön planda olduğu, belirsizliklerle baş edebilme, ödül ve cezalandırmaya dayalı sistem anlayışı, takım ruhu oluşturma gibi liderlik özelliklerine atasözlerinde daha fazla yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma bulgularından hareketle, örgütlerin belirle-nen amaçlarına ulaşabilmesi için öncelikle sahip olduğu kültürel özelliklerin belirlenmesi ve bu kültürel özelliklere uygun liderlik türüne yer verilmesi önerilebilir. Liderlik ve kültür arasındaki ilişkiyi farklı açılardan ele alacak çalışmaların farklı sözlü ve yazılı kültür öğelerinin incelenmesinin alan yazına katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Farklı liderlik türleri ve özellikleri kapsamında atasözlerinin incelenmesinin yanı sıra farklı dil ve kültürlere ait atasözlerinde de liderlik özelliklerine ilişkin vurguların inceleneceği karşılaştırmalı araştırmalar yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, Türk kültürü, liderlik, liderlik özellikleri, liderlik türleri

Leadership in Turkish Culture in the Context of Proverbs

Öz

As a result of the changes and developments experienced with globalization, the interaction of individuals with different cultural characteristics between countries has begun to gain importance. Integration and orientation of employees with different cultural values around a single goal, adopting a leadership type suita-ble for the cultural characteristics of organizations has gained importance in terms of organizational effective-ness and efficiency. The problem of how to manage organizations that include individuals with these differences has led to focus on culture, cultural differences and leadership types. The aim of the study, which exam-ines leadership in Turkish culture in the context of proverbs, which is one of the main elements of cultural heritage, is to evaluate leadership characteristics in Turkish culture in the context of proverbs. The study was designed as a qualitative research and the document analysis method, which allows the analysis of written materials containing information about the phenomenon or facts in the target of the research, was used. The Dictionary of Proverbs published by Aksoy (2007) was used in the study. 2667 proverbs in this dictionary were examined and the data were analyzed with content analysis. As a result of the analysis, within the scope of traditional leadership; autocratic leadership, democratic-participatory leadership, full freedom leadership types and characteristics as well as contemporary leadership approaches; network leadership, exhilarating leadership, distributive leadership, transformational leadership, critical leadership, intellectual leadership, transactional leadership, entrepreneurial leadership, servant leadership, charismatic leadership, quantum leadership, cultural leadership, instructional leadership, teacher leadership, paternalistic leadership, visionary leadership types and characteristics has been reached. The results of the research show that in the context of proverbs, transformational and autocratic leadership types are emphasized the most in Turkish culture, fol-lowed by democratic-participatory leadership, transactional leadership and distributed leadership, respective-ly. Another prominent finding in the research is that the feature “Leader takes decisions on his own and in-forms his subordinates of his decisions” of autocratic leadership, the feature “Team spirit and participation in decisions are at the forefront” of transformational leadership; the feature “Employee expertise is given im-portance.” of distributor leadership; the feature “The leader knows how to deal with uncertainty.” Of quantum leadership; the feature “There is a clearing relationship between the leader and the follower (purpose-reward; pressure-punishment) of interactionist leadership; the feature “Collaborates with team members.” of refresh-ing leadership is one of the most emphasized leadership characteristics in proverbs. When all these character-istics are considered in the research; it has been concluded that autocratic-leaning, cooperation is at the fore-front, leadership characteristics such as coping with uncertainties, understanding of the system based on reward and punishment, team spirit building are given more space in the proverbs. Based on the research findings, it may be recommended that the cultural characteristics of the organizations should be identified and the appropriate type of leadership should be included in order for the organizations to achieve their established objectives. It is thought that the study of different oral and written cultural elements of the studies that will address the relationship between leadership and culture from different perspectives can contribute to the field. In addition, by examining proverbs within the scope of different types and characteristics of leadership, comparative research can be carried out in which emphasis on leadership characteristics will be examined in proverbs of different languages and cultures.

Anahtar Kelimeler

Proverbs, Turkish culture, leadership, leadership characteristics, leadership types

Kaynakça

• Adair, John. Lider, A. Çavuşoğlu (Çev.), İstanbul: Ufuk Yayınları, 2012.
• Aksoy, Ö. Asım. “Atasözleri, Deyimler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 10 (1963): 131-166.
• Aksoy, Ö. Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1988.
• Aksoy, Ö. Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: İnkılap, 2007.
• Aktaş, Mert ve A. Selami Sargut, “İzleyicilerin Kültürel Değerlerine Göre Liderliğe Duyulan Gereksinme Nasıl Farklılaşır? Kuramsal Bir Çerçeve”. Amme İdaresi Dergisi, 44(4) (2011): 145-163.
• Alaca, Eray. Orta Asya’dan Günümüze Türk Tarihi ve Kültürü (4. Baskı). Ankara: Pegem, 2020.
• Aydın, Seçkin. “Kültürel Bir Miras Olarak Atasözlerinin Kullanımı Üzerine Türkçe Öğretmenlerinin Görüşleri”. Folklor/Edebiyat, 19(75) (2013): 173-192.
• Ayvalı, Özge ve Koşar, Didem. (2021). “Okul Yöneticilerinin ve Öğretmenlerin Görüşlerine Göre Öğretmen Liderliği: Fenomenolojik Bir Çalışma”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(2), (2021): 955-992.
• Bakan, İsmail. “Liderlik Tarzları ile Örgüt Kültürü Türleri Arasındaki İlişkiler: Bir Alan Çalışması”. TISK Academy/TISK Akademi, 4(7) (2009): 139-172
• Baltaş, Acar. Türk Kültüründe Yönetmek (15. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi, 2022.
• Basım, Nejat. “Belirsizlikten Kaçınma ve Güç Mesafesi Kültürel Boyutları Bağlamında Asker Yöneticiler Üzerine Görgül Bir Araştırma”. Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 2 (2000): 33-53.
• Bass, Bernard. M. Leadership and performance beyond expectations. New York: Free Pres, 1985.
• Bass, Bernard. M. Bass & Stodgill’s Handbook of Leadership: Theory, Research & Managerial Applications (3rd Edition). Free Press. New York, 1990a.
• Bass, Bernard. M. “From Transactional to Transformational Leadership: Learning to Share The Vision”. Organizational Dynamics, 19(3) (1990b): 19-31.
• Bass, Bernard. M., & Avolio, B. J. (1993). Transformational leadership and organizational culture. Public Administration Quarterly, 17(1), 112-121.
• Braun, Susanne., Peus, Claudia., Weisweiler, Silke., & Frey, Dieter. “Transformational Leadership, Job Satisfaction, and Team Performance: A Multilevel Mediation Model of Trust”. The Leadership Quarterly, 24(1) (2013): 270-283.
• Buluç, Bekir. “Bilgi Çağı ve Örgütsel Liderlik”. Yeni Türkiye Dergisi, 4(20) (1998): 1205-1213.
• Ceylan, Müyesser. Çatışma ve Stres yönetimi-1, E. Ceyhan (Ed.), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2547 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1517, 2012.
• Çelik, Vehbi. Eğitimsel Liderlik (3. Baskı). Ankara: Pegem, 2003.
• Çobanoğlu, Özkul. “Karşılaştırmalı Atasözleri Bağlamında Türk Dünyası Atasözlerinde Sosyo-Kültürel Süreklilik ve Değişme Üzerine Tespitler”. Türkbilig, (5) (2003): 3-12.
• Deal, T., & Kennedy, A. (1982). Corporate cultures: The rites and rituals of corporate life. MA: Addison-Wesley.
• Demirel, H. G., & Kişman, Z. A. (2014). Kültürler arası liderlik. Electronic Turkish Studies, 9(5), 689-705.
• Dess, G. Gregory., & Pickens, Joseph. “Changing Roles: Leadership in the 21 Century”. Organizational Dynamics, 78, (2000): 18-34.
• Er, Emre. (2020). Ağ liderlik. Liderlik. (Ed. Kürşad Yılmaz), Ankara: Pegem, 2020.
• Erçetin, Ş. Şule ve Kamacı, Mehmet. C. “Quantum Leadership Paradigm”. World Applied Sciences Journal, 3(6), (2008): 865-868.
• Ergun Özler, N. Derya. “Liderlik”, İ. Özalp (Ed.), Yönetim ve organizasyon içinde (s. 94-124). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2944 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1900, 2013.
• Gerçik, İ. Zeyd. Yönetimin Kültürcesi: Türk Kültüründe Yönetim ve Liderlik. İstanbul: Küre, 2020.
• Girmen, Pınar. “Türkçe Eğitiminde Atasözleri ve Değer Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), (2013): 117-142.
• Güçlü, Nezahat, “Liderliğe Genel Bakış”, N. Güçlü & S. Koşar (Ed.). Eğitim Yönetiminde Liderlik içinde (s.1-15). Ankara: Pegem, 2016.
• Hargreaves, Andy., Boyle, Alan., & Harris, Alma. Uplifting Leadership: How Organizations, Teams, And Communities Raise Performance. San Francisco: Jossey-Bass, 2014.
• Harris, Alma. “Distributed Leadership and School Improvement”. Educational Management Administration & Leadership 32(1), (2004): 11-24.
• Hofstede, Geert. Culture’s Consequences: International Differences in Workrelated Values. USA: SAGE, 1980.
• Hunter, David. A. A Practical Guide To Critical Thinking: Deciding What To Do And Believe. New Jersey: Wiley & Sons, 2014.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (18. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye (60. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Karip, Emin. “Dönüşümcü Liderlik”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, (16), (1998): 443–466.
• Kızıloğlu, Mehmet. “The İmpact Of School Principal's Leadership Styles On Organizational Learning: Mediating Effect Of Organizational Culture”. Business & Management Studies: An International Journal, 9(3), (2021): 822-834.
• Kippenberger, Tony. Leadership Styles. Oxford/United Kingdom: Capstone Publishing, 2002.
• Koşar, Didem. “Farklı Kültürlerde Okul Yönetimi”, N. Güçlü (Ed.). Okul Kültürü içinde (s. 153-176). Ankara: Pegem, 2014.
• Koşar, S. “Geçerlik ve Güvenirlik”. K. Beycioğlu, N. Özer & Y. Kondakçı (Ed.), Eğitim yönetiminde araştırma içinde (s. 169-198). Ankara: Pegem Akademi, 2018.
• Koşar, S. “Karizmatik Liderlik”. K. Yılmaz (Ed.), Liderlik içinde (s. 385-401). Ankara: Pegem, 2020.
• Köksal, Onur. “Bir Kültürel Liderlik Paradoksu: Paternalizm”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), (2011): 101-122.
• Leonard, Jack. Innovation İn The Schoolhouse: Entrepreneurial Leadership İn Education. New York: R & L Education, 2013.
• Merriam, Sharan. B. Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, S. Turan (Çev.). Ankara: Nobel, 2018.
• Miles, Matthew. B., & Huberman, A. Michael. Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook (2nd ed.). USA: SAGE, 1994.
• Minaz, Baki. “Liderlik”, M. A. Akın (Ed.), Etik Liderlik içinde (s. 11-54). Ankara: Pegem, 2019.
• Oy, Aydın. Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1972.
• Özdemir, Murat. “Kültürel Farklılıklar ve Liderlik”. N. Güçlü (Ed.). Eğitim yönetiminde liderlik (7. Baskı) içinde (s. 329-353). Ankara: Pegem, 2021.
• Özdemir, Servet ve Kılınç, A. Çağatay. Teacher Leadership: A Conceptual Analysis. K. Beycioğlu & P. Pashiardis (Eds.). Multidimensional Perspectives On Principal Leadership Effectiveness. Hershey, PA: Information Science Reference, 2014.
• Özer, Niyazi ve Beycioğlu, Kadir. “Paylaşılan Liderlik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları”. İlköğretim Online, 12(1), (2013): 77-86.
• Özsalmanlı, A. Yıldız. “Türkiye’de Kamu Yönetiminde Liderlik ve Lider Yöneticilik”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), (2005): 137-146.
• Parry, Ken & Proctor Thomson, Sarah. “Leadership, Culture And Performance: The Case Of The New Zealand Public Sector”. Journal of change management, 3(4), (2002): 376-399.
• Pellegrini, Ekin. K., & Scandura, Terri. A. “Paternalistic Leadership: A Review And Agenda For Future Research”. Journal of management, 34(3), (2008): 566-593.
• Russell, Robert. F. “The Role Of Values İn Servant Leadership”. Leadership & Organization Deve-lopment Journal, 22(2), (2001): 76–84.
• Sargut, A. Selami. Kültürlerarası Farklılaşma ve Yönetim. Ankara: İmge, 2001.
• Sarros, James. C., Gray, Judy & Densten, Iain. L. “Leadership And İts İmpact On Organizational Culture”. International journal of business studies, 10(2), (2002): 1-26.
• Schein, Edgar, H. Organizational Culture And Leadership. San Francisco: Jossey-Bass, 1985.
• Şişman, Mehmet. Öğretim Liderliği (6. Baskı). Ankara: Pegem, 2018.
• Terzi, A. Rıza. Örgüt Kültürü. Ankara: Nobel, 2000.
• Türk Dil Kurumu. “Türkçe Sözlük”, 2022, https://sozluk.gov.tr/ , Erişim Tarihi: 08.04.2022.
• Voon, M. Ling, Lo, M. Chiun, Ngui, K. Sing & Ayob, N. B. “The influence of leadership styles on employees’ job satisfaction in public sector organizations in Malaysia”. International Journal of Business, Management and Social Sciences, 2(1), (2011): 24-32.
• Vuran, Yunus. Karizmatik Liderlik. Ankara: Gazi Kitabevi, 2019.
• Yahaya, Rusliza & Ebrahim, Fawzy. “Leadership Styles And Organizational Commitment: Literature Review”. Journal of Management Development, 2016.
• Yalçınkaya, Münevver. Çağdaş Okulda Etkili Liderlik. Ege Eğitim Dergisi, 1(2), (2002): 109-119.
• Yeşil, Salih. “Kültür ve Kültürel Farklılıklar: Liderlik Açısından Teorik Bir Değerlendirme”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(44), (2013): 52-81.
• Yeşil, Salih. “Kültürel Farklılıkların Yönetimi ve Alternatif Bir Strateji: Kültürel Zekâ”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(16), (2009): 100-131.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin, 2011.