An Lu-Shan Köroğlu Mu?

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 140, 27 - 36, 14.12.2023

Alimcan İnayet

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1236301

Cited By: 1

Öz

Kuramsal olarak destanların; a) toplum ve milletin maşeri vicdanında derin etki ve iz bırakan tarihî ve sosyal olayların ve bu olaylarda başrol alan kahramanların yüceltilmesi, b) bu olay ve kahramanların iddia-lize edilerek farklı dönem ve kültürel çevrenin özelliklerine göre uygun biçimde adapte edilmesi, yeni masal ve destan motifleriyle zenginleştirilmesi ve sözlü ortamda bölgeden bölgeye ve kuşaktan kuşağa nakledilmesi, c) güçlü bir şairin sözlü gelenekteki olay ve kahramanlarla ilgili efsane, rivayet ve destan parçalarını bir araya getirip destancılık geleneği ve mantığı çerçevesinde yeniden yorumlayıp işlemesiyle oluştuğunu biliyoruz. Bu bağlamda düşünüldüğünde, Göroğlu / Köroğlu destanı da ilk olarak toplum ve milletin maşeri vicdanında derin etki ve iz bırakan bir tarihî ve sosyal olaya dayanmış olmalıdır. Acaba An Lu-shan ve maceraları Göroğlu / Köroğlu destanı için bir ilk model ve çekirdek olay olabilir mi? Makale-mizde ele aldığımız konu budur. An Lu-shan 安禄山 M.S. 8. yüzyılda Çin’de yaşamış, 755 yılında Tang Hanedanlığı (618-907)na karşı isyan etmiş, imparator Xuan Zong /Şuan Zong'u tahtından edip Luo Yang'da kendi Büyük Yan devletini kurmuş bir Türk’tür. Edwin G. Pulleyblank Çince An Lu-Shan adının Soğdca Roxśan / Rokhshan "parlak" sözcüğünün Çincedeki söyleniş biçimi olduğunu ileri sürünce, An Lu-shan ile Ali Ruşen / Ruşen Ali / Ruşen / Rauşan / Rövşen / İrişvan adlarıyla da bilinen Köroğlu arasında bağlantı kurulmaya başlamıştır. An Lu-shan adı “parlak” anlamındaki Sogdca Roxśan / Rokhshan sözcüğüne dayan-dırılmakta ise de, bize göre, bu adın aslı Türkçe Alyaruk tan gelmektedir. Çünkü An Lu-shan’ın Türk ve şaman olan annesi daha sonra Sogd olduğu ileri sürülen An Yan-yan ile evlenince, Türkçe Alyaruk adı Sogdcalaştırılarak Alroşan / Alruşen olmuştur. Bu ad fonetik, morfolojik ve semantik yönden bazı değişim ve dönüşümlere uğrayarak Çincede Ya Luo-shan, A Luo-shan ve An Lu-shan şeklinde kaydedilmiştir. Çin tarih kayıtları incelendiğinde, gerçekten An Lu-shan’ın adı, doğumu, karakteri, aşk macerası, evlatlıkları, körlüğü ve mücadele serüveni ile Türk destanları, özellikle Göroğlu / Köroğlu arasında büyük koşutlukların bulunduğu görülür. Çin tarih kayıtlarına göre, An Lu-shan acımasız, zalim, kurnaz ve hırsızdır. 20 yaşın-dayken koyun çalmış ve yakalanarak idam cezasına çarptırılmıştır. An Lu-shan'ın İmparator Xuan-zong'un hatunu Yang Gui-fei ile yasak ilişkisi söz konusudur. An Lu-shan bu hatunla olan ilişkiyi kullanarak birçok kapıyı açmıştır. An Lu-shan'ın macera dolu bir yaşamı vardır. 755 yılında Tang imparatoruna karşı isyan başlatmış, 756 yılında Luo-yang’a saldırarak Büyük Yen Devleti'ni kurmuş ve kendini imparator ilan etmiştir. İlerleyen yaşlarında görme yetisinini kaybetmiştir. Bu koşutluklar An Lu-shan ile Köroğlu arasında ciddi bir ilişkinin olduğunu gösterir. Veriler ışığında şunu söylemek mümkündür ki, An Lu-shan’ın tarihi kişiliği Göroğlu / Köroğlu karakterinin ilk modelini oluşturmaktadır. An Lu-shan’ın macerları da Köroğlu destanı için çekirdek olay niteliğindedir. Bu ilk model ve çekirdek olay Türk destan geleneği ve mantığı çerçevesinde anlatıcı ve halk muhayyilesi tarafından işlenmiş, farklı coğrafya ve kültürel çevrelerin özel-liklerine göre yeniden yaratılmıştır

Anahtar Kelimeler

An Lu-shan, Ya Luo-shan, Çin, Tang, Köroğlu, Göroğlu

Is An Lu-Shan Koroghlu?

Öz

Theoretically, epics are formed a) with the glorification of historical and social events that left a deep impact and lasting impression on the collective conscience of the society and the nation, and the heroes who played a leading role in these events, b) by idealizing these events and heroes and adapting them in line with the characteristics of different periods and cultural environment, enriching them with new tales and epic motifs, and transferring them from region to region and from generation to generation in oral culture milieu, and c) with a powerful poet bringing together the pieces of legend, narration, and epic about the events and heroes in the oral tradition and reinterpreting them within the framework of the epic tradition and logic. Within in this context, the epic of Koroghlu must first have been based on a historical and social event that left a deep impact and lasting impression on the collective conscience of the society and nation. Could An Lu-shan and his adventures be the first model and core event for the Goroghlu / Koroghlu epic? This is what we address in our article. An Lu-Shan 安禄山 is a Turk who lived in China in the 8th century A.D., rebelled against the Tang Dynasty (618-907) in 755, dethroned Emperor Xuan Zong, and established his own Great Yan state in Luo Yang. With the argument introduced by Edwin G. Pulleyblank that the Chinese name An Lu-Shan is the Sogdian form of Roxśan / Rokhshan “bright” in Chinese, connections have begun to be estab-lished between An Lu-shan and Koroghlu, who is also known with the names of Ali Ruşen / Ruşen Ali / Ruşen / Rauşan / Rövşen / İrişvan. Although the name An Lu-shan is based on the Sogdian Roxśan / Rokhshan meaning "bright," this name, in our opinion, originally comes from the Turkish word Alyaruk. Because when An Lu-shan's Turkish and shaman mother married An Yan-yan, who was later claimed to be Sogd, the Turkish name Alyaruk was transformed into Sogdian and became Alroşan / Alrushen. This name has been documented in Chinese as Ya Luo-shan, A Luo-shan, and An Lu-shandue to some phonetic, mor-phological, and semantic changes and transformations. An examination of Chinese historical documents reveals striking similarities between Turkish epics, particularly Goroghlu / Koroghlu, and An Lu-shan's name, birth, character, love adventure, blindness, and struggle. In Chinese historical records, An Lu-shan is depicted as ruthless, cruel, cunning, and a thief. He stole sheep when he was 20 years old, was caught, and received a death sentence. Moreover, An Lu-shan's forbidden relationship with Emperor Xuan-zong's wife, Yang Gui-fei, is also mentioned. By using his connection to this woman, An Lu-shan has gained access to various opportunities. An Lu-shan has a life full of adventures. He started a rebellion against the Tang emperor in 755. He attacked Luo-yang in 756 and established the Great Yen State, then declared himself emperor. Chinese historical sources state that An Lu-shan lost his sight in his old age. All these parallels indicate a relationship between An Lu-shan and Koroghlu. In light of these data, it can be concluded that An Lu-shan's historical personality is the first model of the Goroghlu / Koroghlu character. An Lu-shan's adventures also constitute core events for the Koroghlu epic. This first model and core event have been treated by the narrator and folk imagination within the framework of the Turkish epic tradition and logic and have been recreated by the characteristics of different geographies and cultural environments

Anahtar Kelimeler

An Lu-shan, Ya Luo-shan, Çin, Tang, Köroğlu, Göroğlu

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli Köroğlu Destanı Türk Dünyasının Köroğlu Fenomenolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyatı, 2009.
• Bayat, Fuzuli. "Köroğlu Destanı'nda Körlük Mitolojik Olgusu". Köroğlu Kitabı. Eskiehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, 2013:177-188.
• Baykuzu, Tilla Deniz. An Lu-shan İsyanı ve Büyük Yen Devleti. Konya: Kömen Yayınları, 2013.
• Boratav, Pertev Naili. Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık A.Ş, 1984.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. 3. baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1993.
• Ekici, Metin. “Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler”. Milli Folklor 44 (1999): 10-17.
• Ekici, Metin. “The Birth of Hero in Turkic Epics”. Milli Folklor 49 (2001): 16-26.
• Ekici, Metin. Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Ekici, Metin. “Türk Kültüründe ‘Al’ Renk”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 16/2 (2016): 103-107.
• Elçin, Şükrü. "Köroğlu Hakkında Notlar". Köroğlu Kitabı. Haz. Sabri Koz. İstanbul: Çalış Ofset. 2014: 281-306.
• Emir Göroğlı. Ürümçi: Şincang Yaşlar-Ösmürler Neşriyatı, 1994.
• Erkoç, Hayrettin İhsan. "Çin ve Tibet Kaynaklarına Göre Göktürk Mitleri." Belleten. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Geng Zhen-hua. 唐代回紇政策的成效與影響 / Tang Hanedanlığının Uygur Politikasının Sonuçları ve Tesiri. 嘉大應用歷史學報 第五期 2020 年 12 月 頁 069~106, 2020.
• Gharib, B. Sogdian Dictionary Sogdian-Persian-English. Tehran: Ferhangan Publications, 2004.
• Gömeç, Saadettin. Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Hu Ke-xian."新发现颜真卿撰 « 康阿义屈达干墓志»释证. /Yan Zhen-qing'in Yeni Keşfedilen 'Kang Ay Kül Tarkan Mezar Kitabesi' Hakkında Açıklama ve Kanıtlar". 浙江大学学报（人文社会科学版 ), 第5 2 卷第4 期, 2 0 2 2 年4 月 / 52 (4) Nisan 2022: 105-116.
• İnayet, Alimcan. Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi: Yalmavuz / Celmoğuz. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2007.
• Kabiroğlı, Celil. "Köroğlu'nun Çin Kökenleri". Millî Folklor 37 (1998):72-77.
• Kaya, Doğan. "Köroğlu Kollarının Yeni Varyantları". Türklük Bilimi Araştırmaları 5 (1997): 311-334
• Li Quan-sheng. "安录山亲结拜史事考评 / An Lu-shan'ın Kurmuş Olduğu Nominal Akrabalık Üzerine Bir Ön Değerlendirme". 东方论坛 / Doğu Bülteni 6 (2015): 63-68.
• Liu Xu. Jiu Tang Shu 旧唐书 / Eski Tang Yıllığı, (Toplam 16 Cilt). Shanghai: 中華書局 / Zhonghua Shu-ju, 1975.
• Mehmet, Abdulhekim. Uygur Halk Destanları 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ou Yang-xiu, Song Qi. Xin Tang Shu 新唐书 / Yeni Tang Yıllığı, (Toplam 20 Cilt). Shanghai: 中華書局 / Zhonghua Shu-ju, 1975.
• Pulleyblank, Edwin G. The Background And Early Lıfe Of An Lu-Shan. (Yayımlanmamış doktora tezi). T h e s is p r e s e n t e d f o r th e d e g re e o f D o cto r o f P h ilo s o p h y i n th e U n i v e r s i t y o f London F e b ru a ry, 1951.
• Pulleyblank, Edwin G. "A Sogdıan Colony İn Inner Mongolıa". 通報 T'oung Pao Archives. Vol. XLI, Livr.4-5. Leiden E.J.Brill, 1952: 317-356.
• Pulleyblank, Edwin G. The Background of The Rebellion of An Lu-Shan. London New York Toronto: Geoffrey Cumberlege Oxford University Press, 1955.
• Si Ma-guang. Zi-zhi Tong-jian 资治通鉴 / Devlet Yönetimi İçin Faydalı Örnekler:https://ourartnet.com/%E8%B3%87%E6%B2%BB%E9%80%9A%E9%91%91%E5%85%A8%E9%9B%86.pdf (20.09.2022).
• Song Xin-jiang. "An Lu-shan'ın Irkı ve Dini İnancı"《安禄山的种族与宗教信仰》，《第三届中国唐代文化学术研讨会论文集》/ 3.Ulusal Çin Tang Dönemi Kültürü Sempozyumu Bildirileri，Tai-pei 臺北，1997.
• Song Xin-jiang . 中古中国与外来文明 / Orta Çağda Çin ve Yabancı Kültürler. Pekin: 生活.读书.新知 三联书店, 2001.
• Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. 2. baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1982.
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• Türkmen, Fikret. "Köroğlu Hikâyelerinin Yayılma Sahaları ve Menşei Meselesi". Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul 23–28 Eylül 1985. Cilt.2, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1988: 555-565.
• Xie Si-wei. "杂种" 与"杂种胡人" - --兼论安录山的出身问题 / Melez" ve Melez Hular" - An Lu-shan'ın Kökeni Meselesi Üzerine", 历史研究 / Tarih Araştırmaları, 2015 年 第1期. 2015/1 (https://www.douban.com/group/topic/77980821/?_i=1998982EUg1NZu (25.12.2022).
• Yao Ru-neng. An Lu-shan Shi-ji 安禄山事迹 / An Lu-shan'ın Maceraları. Pekin: 中華書局 / Zhonghua Shu-ju, 2006.
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen (Altuigurisch – Deutsch – Türkisch) / Eski Uygurcanın El Sözlüğü (Eski Uygurca – Almanca – Türkçe), Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, 2021.
• Yıldırım, Nimet. İran Mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2012.