Folklore et Propagande : L’exemple de Vichy

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 142, 5 - 14, 20.06.2024

Simay Turan

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1405225

Öz

Les éléments folkloriques ont été fréquemment utilisés comme outil de propagande dans le discours nazi en Allemagne pendant la Seconde Guerre mondiale. Dans un environnement où les conditions économiques ou politiques du pays évoluent dans un sens particulièrement défavorable, les personnes au pouvoir ont la tendance à manipuler les valeurs nationales fondamentales du peuple, telles que la patrie, la nation, le pays, la langue, à travers une série de discours stéréotypés. À cette fin, elles ne se privent pas d'utiliser fréquem-ment les données du folklore qui n’est autre que le domaine où les valeurs nationales et les images sociales établies liées à ces concepts s'expriment de la manière la plus forte. Le discours nazi est l'un des exemples les plus connus d'une telle tentative de manipulation. Parallèlement auxdites tendances, le régime de Vichy, qui s'opposait aux mouvements modernistes, n'hésitait pas à recourir à la doxa (valeurs traditionnelles et sociales contenues dans le sens commun), à coopérer avec les nazis et, en utilisant des thèmes tels que le village, la paysannerie et la terre, considérés comme prioritaires par le peuple français, en particulier sur la base du mythe de la terre ou à essayer d'imposer ses propres valeurs idéologiques au public en créant une image de mouvement soi-disant révolutionnaire dans l'imaginaire social. En outre, l’objectif principal et visible du régime de Vichy était d'ouvrir les portes à un changement social dans lequel les valeurs nationales étaient mises en avant. Pour atteindre à son but, le régime de Vichy s'est concentré sur le matériel folklo-rique, les valeurs nationales chères à la société française, les légendes, les vieux mythes, les valeurs telles que la patrie et la nation, ainsi que le mythe de la terre, qui fera l'objet de cet article. Le peuple français, sorti vaincu de la Seconde Guerre mondiale, confronté à une grave crise économique et n'ayant pas encore suffisamment intériorisé les valeurs de la république, a été contraint de se plier aux impositions du régime de Vichy, qui s'est érigé en théoricien et même en réalisateur de la révolution nationale, pour faire de la révolution nationale une raison d'être. Si le régime de Vichy évite complètement de son discours le drame de l'occupation allemande en plaçant la terre et le folklore paysan au centre de son discours idéologique, il remplace en réalité les principes fondamentaux adoptés par la France tels que la liberté, l'égalité et la fraternité par les nouveaux principes nationaux de "travail, famille, patrie". En d'autres termes, en réinterp-rétant les valeurs que les Français, attachés à des structures, des modes de pensée et des valeurs tradition-nelles, ont adoptées depuis des siècles, il en fait des outils de propagande. C'est ainsi que sont jetées les bases d'un discours de propagande largement alimenté par le folklore. Dans cette étude, nous examinerons comment le régime de Vichy a utilisé le folklore (régions, agriculture, paysannerie, poèmes, hymnes, musées, fêtes, etc.) comme outil de propagande en le transformant et en le manipulant, et nous analyserons principalement l'utilisation du mythe de la paysannerie et de la terre dans cette perspective. Pour ce faire, nous nous intéresserons d'un contenu qui constitue l'un des principaux éléments du discours folklorique plutôt que du folklore. À cette fin, nous aborderons les fonctions de ces éléments de base qui concrétisent le discours de propagande implicite mélangé au discours folklorique créé par le régime de Vichy, et nous évoquerons brièvement ses équivalents dans d'autres pays. Notre objectif est de déterminer comment un contenu folklorique manipulé détermine le sens commun. Notre hypothèse est donc brièvement la suivante : Le discours de propagande est l'un des moyens de créer une sorte de simulacre, comme le dit Baudrillard, en manipulant les valeurs établies du sens commun d'une société commune. Une telle approche nous per-mettra de voir de plus près l'une des fonctions possibles du folklore dans un phénomène de propagande. En conclusion, selon cette étude, le régime de Vichy a tenté de créer un effet de réalité artificielle dans l'ima-ginaire (voire le subconscient) des Français. Car son but était de supprimer le traumatisme de la guerre perdue, causé par une série de gouvernants dépourvus de vision

Anahtar Kelimeler

Discours folklorique, propagande, discours de propagande, Vichy, simulacre

Folklor ve Propaganda: Vichy Hükûmeti Örneği

Öz

İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya’da Nazi söyleminde folklorik unsurların bir propaganda aracı olarak sıklıkla kullanıldığı bilinmektedir. Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik ya da siyasal koşulların olum-suz bir yöne evrildiği bir ortamda yönetimde bulunan kişiler Fransa’daki halkın yurt, vatan, millet, toprak, dil gibi temel ulusal değerlerini bir dizi basmakalıp söylem üzerinden giderek manipüle etmeye çalışırlar. Bu amaçla manipüle ettikleri ulusal değerlerin, söz konusu kavramlara ilişkin yerleşik toplumsal imgelerin (doksanın) kendini en güçlü biçimde duyurduğu alan olan folklorun verilerini sıklıkla kullanmaktan geri durmamışlardır. Nazi söylemi böyle bir manipülasyon girişiminin en bilinen örneklerinden bir tanesidir. Nazilerin bu eğilimlerine koşut biçimde yenilikçi hareketlerin karşısında duran, doksaya (ortak duyuşun içerdiği geleneksel ve toplumsal değerler) başvurmaktan geri durmayan, Nazilerle iş birliği yapmaktan çekinmeyen, Fransız halkının öncelediği köy, köylülük ve toprak gibi izlekleri kullanan Vichy hükûmeti özellikle toprak mitinden yola çıkarak toplumsal imgelemde “sözde” bir devrim hareketi imgesi yaratarak kendi ideolojik değerlerini halka dayatmaya uğraşmıştır. Ayrıca Mareşal Pétain’in yönlendirdiği Vichy hükûmetinin görünürdeki temel amacı ulusal değerlerin öne çıktığı bir toplumsal değişimin kapılarını arala-maktır. Bunu yaparken de folklor gerecini, Fransız toplumunun baş tacı ettiği ulusal değerleri, efsaneleri, eski mitleri, vatan ve ulus gibi değerleri, ayrıca toprak mitini odağa koymuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkan, bunun sonucunda ağır bir ekonomik krizle karşı karşıya kalan, cumhuriyet değerlerini ise henüz yeterince içselleştirememiş Fransız halkı ulusal devrimin bir kuramcısı, hatta gerçekleştiricisi olmayı kendine görev edinen Vichy hükûmetinin ulusal devrimi bir varoluş nedeni durumuna getirme dayatmaları-na ayak uydurmak zorunda bırakılmıştır. Vichy hükûmeti toprak ve köylü folklorunu ideolojik söyleminin merkezine alarak Almanya’nın neden olduğu işgal dramını söyleminden bütünüyle çıkarmaya çalışırken aslında Fransa’nın özgürlük, eşitlik, kardeşlik gibi benimsediği temel ilkeleri “iş, aile, vatan” ilkeleriyle değiştirmiştir. Bir başka anlatımla geleneksel yapılara, düşünme biçimlerine, yani değerlere bağlı Fransız halkının onlarca yıldır benimsediği değerleri kendilerince yeniden yorumlayarak onları birer propaganda aracı durumuna getirmekten çekinmemişlerdir. Böylelikle önemli ölçüde folklordan beslenen bir propagan-da söyleminin temelleri atılmış olur. Bu çalışmada Vichy hükûmetinin bir propaganda aracı olarak kullandığı folklorik gerecin (bölgeler, tarım, köylülük, şiirler, marşlar, müzeler, bayramlar gibi) nasıl dönüştürülüp manipüle edilerek kullanıldığına vurgu yaparak, daha çok köylülük ve toprak mitinin bu perspektifte kulla-nımını irdeleyeceğiz. Bu amaçla folklordan çok folklor söyleminin ana unsurlarından olan ve sıklıkla birer propaganda aracı olarak kullanılan bir içeriğin İkinci Dünya Savaşı koşullarında Fransa’daki karşılığı üzerinde duracağız. Vichy hükûmetinin yarattığı propaganda söylemine yedirilen söz konusu temel unsurla-rın (folklor söylemi) işlevlerine odaklanarak aynı zamanda bunun başka ülkelerdeki karşılıklarına kısaca değineceğiz. Böylelikle amacımız, manipüle edilen folklorik bir içeriğin ortak duyuşu nasıl belirlediğine yönelik kimi belirlemeler yapmaktır. Öyleyse varsayımımız kısaca şu olacak: Propaganda söylemi bir top-lumun ortak duyuşuna ilişkin yerleşik değerleri kendince biçimleyerek, Baudrillard’ın söylediği gibi, bir tür simülakrum yaratma yollarından birisidir. Böyle bir yaklaşım folklorun bir propaganda görüngüsünde olası işlevlerinden birisinin ne olduğunu daha yakından görmemize olanak sağlayacaktır. Kanımızca Vichy hükûmeti, Fransız halkının imgeleminde (hatta bilinçaltında) yapay bir gerçeklik etkisi yaratmaya çalışarak öngörüsüz bir dizi yöneticinin neden olduğu yitirilen savaşın yarattığı travmayı bastırmayı amaçlamıştır

Anahtar Kelimeler

Folklor söylemi, propaganda, propaganda söylemi, Vichy, simülakrum

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. İmgelem Çözümlemesine Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2021.
• Azadovski, Mark. Sibirya’dan Bir Masal Anası. (çev. İlhan Başgöz) Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Bachelard, Gaston. La Terre et les rêveries de la volonté. Paris: 1948.
• Barthes, Roland. Çağdaş Söylenler. (çev. Tahsin Yücel) İstanbul: Metis, 2023.
• ——. Roland Barthes’ın Roland Barthes’ı. (çev. Sema Rifat) İstanbul: YKY, 2015.
• Baudrillard, Jean. Simülakrlar ve Simülasyon. (çev. Oğuz Adanır) Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2022.
• Charaudeau, Patrick. Il n’y a pas de société sans discours propagandiste. in OllivierYaniv C. et Rinn M. (dir.), Communication de l’État et gouvernement social, Presses Universitaires de Grenoble, 2009. https://www.patrick-charaudeau.com/Il-n-y-a-pas-de-societe-sans.html (Erişim tarihi: 13.11.2023)
• Charaudeau, Patrick. “L’argumentation dans un problème de l’influence”. Argumentation et Analyse du Discours, no 1., 2008. URL : http://www.patrick-charaudeau.com/L-argumentation-dans-une.html (Erişim tarihi: 13.11.2023)
• Dassary, André. Maréchal, Nous Voilà. Plak. Fransa: Pathé, 2009.
• Dorson, Richard M. Folklore and Fakelore: Essays toward a Discipline of Folk Studies. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1976.
• Dundes, Alan. “Fakelore Fabrikasyonu”. Folklorun Sahtesi: Fakelore. Haz. Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel. 2007.
• Fest, Joachim C. Das Gesicht des Dritten Reiches, Profile einer totalen Herrschaft. Münih: Piper Verlag, 2002.
• Faure, Christian. Le Projet culturel de Vichy. Lyon : Presses universitaires de Lyon, 1989.
• Guéno, Jean-Pierre. La mélodie volée du Maréchal. Paris: L’Archipel, 2018.
• Karaca, Mustafa. “İtalyan Propagandasında Kült Lider Olgusu: “Il Duce” Benito Mussolini”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. Eylül 2018 Sayı: 2 Cilt: 6. ss. 1203-1220.
• Karaca, M., Macun, Ş. ve Çakı, C. “Franco İspanya’sında afişler üzerinden falanjizm propagandası”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), ss. 702-715. 2022.
• La Farge, G. de. Corrèze, Tulle: 1941.
• Özay, Yeliz. Folklorun Sahtesi: Fakelore. Milli Folklor. Sayı 75. ss. 180-181. 2007.
• Pétain, Philippe “Discours du 20.04.1941”. Corrèze, Tulle, Eylül-Kasım 1942.
• Sternhell, Zeev. "National Socialism and Antisemitism: The Case of Maurice Barres." Journal of Contemporary History 8, no. 4. ss.47-66. 1973.
• Temur, Nezir. Folklor ve İdeoloji: Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’dan Folklor Politikaları ve Çalışmaları 1917-1958. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 2011.
• Zengin, Erkan. “Nazi İdeolojik Söyleminde Folklora Yapılan Göndermeler: Siegfried Miti”. Milli Folklor. Yıl 35. Cilt 18. Sayı 138. ss. 67-74. 2023.