From The Kapalı Çarşı to The Silicon Valley: Tracing Platform Economies Through Advertisements in Periodicals

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 145, 130 - 144, 19.03.2025

Meltem Güler , Hasan Çelik

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1376409

Öz

The carriers of cultural heritage are the tools that enable the transfer of information about the daily life they mediate to the future; one of these is periodicals. In the late Ottoman era, periodicals functioned not merely as tools, but as dynamics that forged different lifestyles. In this period when consumption turned into culture, new products, actors and practices emerged that were disseminated to the public through advertisements/advertisements in periodicals. In the 19th century, advertising, a relatively new development in the Ottoman Empire and a vital part of the culture industry, created a culture of consumption. The rela-tionship between consumption and culture; encompassing memory, values, social groups, family, and life-style, therefore, economic activities such as promotions, shopping practices, marketing, and branding devel-oped by leveraging the cultural characteristics of the society, shared experiences, and collective/common memory. The objective of this paper is to reveal that the practices presented through advertise-ments/announcements in periodicals are the forebears of today’s platform economies established by Turkish entrepreneurs, and that these digitally-based platform economies are in fact built upon cultural memory/heritage. These platform economies, the first examples of which we encounter in the late Ottoman Empire, are reproduced in the digital environment as a reincarnated experience by defining themselves as a combination of the Grand Bazaar culture and Silicon Valley, inspired by professions such as merchants, peddlers, proverbs or shaped around the Turkish wedding tradition. The old advertisements/announcements identified in periodicals through archive searches are evidence that applications existing in the past have reached today by being carried through cultural heritage and collective memory, from door-to-door sales or shopping to wedding organizations, from home meal orders to user reviews. For entrepreneurs and design-ers, cultural heritage constitutes the main source of creating difference and originality. As a lever support-ing the uniqueness and identity of the country in the constantly changing global landscape, cultural heritage generates values upon which products and services can be predicated, thus encompassing primary elements for the advancement of the national economy. Stemming from the principle that folklore should ‘examine living phenomena instead of remnants of the past’, the examination of today and understanding of tomor-row, as well as the current inspiration of Turkish cultural values on digital platforms, necessitate a multi-faceted analysis of the changes and expressions of various cultural elements on the techno-cultural axis. Just as folklore is directly related to the domains of language, culture, and literature, it is also directly relat-ed to many fields within human and social sciences, including the cultural, economic, political, psychologi-cal, sociological, and communicational dimensions of individual and societal production-consumption activi-ties. Therefore, the study adopts an interdisciplinary approach with the aim of looking at different back-grounds and comprehending the whole. Proceeding from the premise that cultural products and brands are the values that make a mark on the international stage for countries; the roots of today’s platform econo-mies, which converge culture, economy, and technology, have been identified within the content of adver-tisements/announcements in periodicals, a part of Turkish cultural heritage. Hence, these advertise-ments/announcements, containing examples of cultural creativity (element, practice, content) with the technical, practical, and experiential knowledge they have carried from the past to the present, could offer alternative and original perspectives to folklore studies.

Anahtar Kelimeler

Folklore and cultural heritage, periodicals and advertisements, consumption-culture relationship, platform economies, digital transformation.

Kapalı Çarşı’dan Silikon Vadisi’ne: Platform Ekonomilerinin İzini Süreli Yayınlardaki Reklamlardan Sürmek

Öz

Kültürel miras taşıyıcıları, aracı oldukları günlük yaşama dair bilgilerin geleceğe aktarılmasını sağlayan araçlardır; bunlardan biri de süreli yayınlardır. Geç Osmanlı’da süreli yayınlar yalnızca bir araç değil, farklı yaşam tarzları oluşturan bir dinamik olarak işlev görmüştür. Tüketimin kültüre dönüştüğü bu dönemde, süreli yayınlarda yer alan reklamlar/ilanlar aracılığıyla halka yayılan yeni ürünler, aktörler ve uygulamalar ortaya çıkmıştır. 19. asırda Osmanlı’da nispeten yeni gelişen ve kültür endüstrisinin yaşamsal parçasını oluşturan reklamcılık, tüketim kültürünü yaratmıştır. Tüketim-kültür ilişkisi; belleği, değerleri, sosyal grupla-rı, aileyi, yaşam tarzını kapsadığından her türlü tanıtım, alışveriş pratiği, pazarlama, marka oluşturma gibi ekonomik faaliyet de toplumun kültürel özelliklerinden, paylaşılan deneyim ve kolektif/ortak belleğinden yararlanarak gelişmiştir. Bu makalenin amacı, süreli yayınlardaki reklamlarla/ilanlarla sunulan pratiklerin Türk girişimciler tarafından kurulan günümüz platform ekonomilerinin atası olduğunu, dijital temelli bu platform ekonomilerinin aslında kültürel bellek/miras üzerine geliştiğini ortaya koymaktır. İlk örneklerine Geç Osmanlı’da rastladığımız bu platform ekonomileri; Kapalıçarşı kültürüyle Silikon Vadisi’nin birleşimi şeklinde kendini tanımlayarak, çerçiler, seyyar satıcılar gibi mesleklerden, atasözlerinden ilham alarak ya da Türk düğün geleneği etrafında biçimlenen yapılarıyla reenkarne bir deneyim olarak dijital ortamda yeniden üretilmektedir. Arşiv taraması yöntemiyle süreli yayınlarda tespit edilen eski reklamlar/ilanlar; adrese teslim ya da kapıdan alışverişten düğün organizasyonlarına, eve yemek siparişinden kullanıcı yorum-larına zaten geçmişte mevcut uygulamaların kültürel miras ve kolektif bellekle taşınarak bugüne ulaştığına birer kanıt hükmündedir. Girişimci ve tasarımcılar için kültürel miras, farklılık ve özgünlük yaratmanın temel kaynağıdır. Sürekli değişen küresel dünyada ülkenin özgünlüğünü ve kimliğini destekleyen bir kaldı-raç olarak ürün ve hizmetlerin dayandırılabileceği değerler üreten kültürel miras, ulusal ekonominin gelişi-mi için birincil unsurları içerir. Folklorun ‘geçmişin kalıntıları yerine yaşayan olguların incelenmesi’ ilkesin-den hareketle, günümüze bakma ve geleceği anlamaya çalışmanın yanı sıra günümüzde Türk kültürel değerlerinin ve pratiklerinin dijital platformlarda yaşadığının/yaşatıldığının görülmesinden dolayı, çeşitli kültür unsurlarının varlık alanının geçirdiği değişimler, ifade ediliş biçimleri tekno-kültür ekseninde çok yönlü incelenmiştir. Birey ve toplumun üretim-tüketim faaliyetlerinin kültürel, ekonomik, politik, psikolojik, sosyolojik ve iletişimsel boyutları olduğu gibi folklor da yalnızca dil, kültür ve edebiyat alanlarıyla değil, insan ve toplum bilimlerinin daha pek çok alanıyla doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle çalışma, farklı arka planlara bakma ve bütünü görme amacıyla disiplinlerarası bir yaklaşımı benimsemiştir. Kültürel ürünler ve markaların uluslararası arenada ülkelerin iz bırakan değerleri olduğu öncülünden hareketle; kültür, ekonomi ve teknolojiyi bir araya getiren günümüz platform ekonomilerinin kökenleri, Türk kültürel mirasının parçası olan süreli yayınlardaki reklam/ilan içeriklerinde tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu reklamlar/ilanlar, geçmişten günümüze taşıdıkları teknik, pratik ve deneyimsel bilgiyle kültürel yaratıcılık (unsur, uygulama, içerik) örneklerini içinde barındırdıklarından folklor araştırmalarına alternatif ve özgün perspektifler sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Folklor ve kültürel miras, süreli yayınlar ve reklamlar, tüketim-kültür ilişkisi, platform ekonomileri, dijital dönüşüm.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

-

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. “Dramatik Atasözü”. Millî Folklor. 35. (2023, 137): 27-36.
• Alpyıldız, Eray. “Sanal-Dijital Kültür Çağında Geleneksel Türk Yemek Kültürü”. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 2023.
• Aslanhan, Uğur. “Getir Kurucusu Salur”. (13 Ocak 2022). 15 Eylül 2023 https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/getir-kurucusu-salur-londrada-6-rakibimizin-toplaminin-iki-kati-is-yapiyoruz/2472877
• Blank, Trevor J. “Introduction: Pattern in the Virtual Folk Culture of Computer- Mediated Communication”. Folk Culture in the Digital Age: The Emergent Dynamics of Human Interaction. Utah State University Press. 2012: 1-24.
• Creative Economy Report. United Nations. (2008). 20 Ekim 2024. https://unctad.org/system/files/official-document/ditc20082cer_en.pdf
• Creative Nation: Commonwealth cultural policy. Australia. (October 1994). 20 Ekim 2023 https://webarchive.nla.gov.au/awa/20031212212026/http://www.nla.gov.au/creative.nation/intro.html
• Dundes, Alan. “Advertising and Folklore”. New York Folklore Quarterly. 9. (1963, 2): 143-51.
• Günay, Umay. “Folklor, Reklam ve Tarhana”. Millî Folklor. 4. (1996, 31-32): 3-12.
• Gündüz Alptürker, İmran. Yemek, Miras, Reklam. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2022.
• Hartley, John. Creative Industries. UK: Wiley-Blackwell. 2005.
• Hepsiburada.com. “Türkiye’nin Hepsiburadası”. 04 Ağustos 2023 https://kurumsal.hepsiburada.com/
• Howkins, John. The Creative Economy: How People Make Money from Ideas. London: Allen Lane. 2001, 2013.
• Katz, Elihu ve diğer. “Uses and Gratifications Research”. The Public Opinion Quarterly. 37. (1974, 4): 509-523.
• Katz, Elihu. “Mass Communications Research and the Study of Popular Culture: An Editorial Note on a Possible Future for This Journal”. Studies in Public Communication. (1959, 2): 1-6.
• Koçu, Reşat Ekrem. İstanbul Ansiklopedisi. Neşriyat Kolektif Şirketi Yayınları. 1958.
• Komser, Nuray “Meslek Folkloru Bağlamında Çerçiler”. Erdem. (2018, 75): 167-182.
• Köse, Serkan ve Korkmaz, İsmail. “Türk Kültüründe Çerçi ve Çerçilik Üzerine”. Halk ve Bilim Arasında Bir Ömür, Prof. Dr.İsmail Görkem Armağanı. Konya: Kömen Yayınları. 2020: 479-489.
• McLuhan, Marshall. “ADS: Keeping Upset with Joneses”. Understanding Media: The extensions of man,. London&New York: The MIT Press. 1994: 246-253.
• Oğuz, M. Öcal. “Folklor: Ortak Bellek ve Paylaşılan Deneyim”. Millî Folklor. 19. (2007, 74): 5-8.
• Öğüt Eker, Gülin Ö. “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan Değerlendi-rilmesi”. Millî Folklor, 12. (2000, 46): 92-100.
• Örnek, Sedat V. Türk Halkbilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1977.
• Özdemir, Nebi. “Kültür-Tüketim İlişkisi ve Kültür Ekonomisi”. (Ed. Müberra Babaoğul-Arzu Şener). Tüketici Yazıları (1). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi. 2007: 223-240.
• Pamukçu, Adnan. “Bursa Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesi Folkloru”. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 2021.
• Polat, Nâzım H. Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1991.
• Rowe, David ve diğer. “Transforming Cultures? From Creative Nation to Creative Australia”. Media Inter-national Australia, 15. (2016, 8): 6-16.
• Saintyves, Pierre. Folklor Elkitabı. (Çev. Bilal Aziz Yanıkoğlu). İstanbul: Haşet Kitabevi. 1951.
• Şişman, Bekir. “Çağdaş Kentin Düğün Algısı ve Düğün Organizasyon Şirketleri”. Milletlerarası 9. Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Cilt 4, Gelenek, Görenek ve İnançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Ba-kanlığı Yayınları. 2018: 319-328.
• Ünalan, Şükrü. Dil ve Kültür. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 2010.
• Yağcı, Selenay. “Ramazan kolisi online”. (09 Nisan 2021). 10 Ekim 2023. https://www.ekonomim.com/ramazan/ramazan-kolisi-online-haberi-617384
• Yıldız, Yılmaz. “Getir Amerika’da da hizmet vermeye başladı”. (12 Aralık 2021). 09 Ekim 2023. https://www.aa.com.tr/tr/sirkethaberleri/e-ticaret/getir-amerika-da-da-hizmet-vermeye-basladi/668725