İbn Hâleveyh’in Hayatı, İlmî Kişiliği ve Eserleri

Yıl 2015, Sayı: 1, 41 - 58, 30.12.2015

İzzet Marangozoğlu

Öz

Bu makalede, hicrî dördüncü asırda Halep’te hüküm süren ve Arap

edebiyatının hamileri olarak şöhret kazanan Hamdanîler (m. 890-1004)

döneminde yaşamış önemli bir dil ve nahiv âlimi olan İbn Hâleveyh’in

hayatı, ilmî kişiliği ve eserlerine yer verilmiştir. Bu bağlamda tarih ve

tabakat kitapları başta olmak üzere kaynaklarda dağınık halde yer alan

İbn Hâleveyh’in dil, nahiv ve Kur’ân ilimleri alanında telif ettiği yazma

ve matbu altmışa yakın eseri bir araya getirilmiştir. İbn Hâleveyh’in ilmi

ve fazileti yanında dil, nahiv ve kültürel birikimine işaret eden bu eserlerle

ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Makalede, İbn Hâleveyh’in, yaşadığı

dönemden günümüze kadar dil ve nahiv alanındaki yetkinliğini bariz bir

şekilde ortaya koyan ve çok az bir âlime nasip olan zengin bir mirasa

dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

dil, nahiv, Hamdâniler, ibn haleveyh

Kaynakça

• İbnu’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1398/1978.
• İbnu’ş-Şecerî, Hibetullâh b. Ali Ebu’s-Sa‘âdât el-‘Alevî el-Huseynî. Me’ttefeka Lafzuhû Va’htelefe Ma‘nâhu, tah. Atıyye Rızk. Beyrut: Dâru’n-Neşr Franz Steiner, 1413/1992.
• el-İsnevî, ‘Abdurrahîm. Tabakâtu’ş-Şâfi‘îyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmîyye, 1987.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hedîyyetu’l-‘Ârifîn Esmâu’l-Muellifîn ve-‘Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Hemdânî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XVII/181-182. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• “Hamdânîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XV/446-447. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• “İbn Dureyd”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIX/416-419. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1999.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. ‘Abdullah. Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kutub ve’l-Funûn. İstanbul: nşr. Kilisli Muallim Rifat-Şerefeddin Yaltkaya, 1360/1941.
• Kehhâle, Ömer Ridâ. Mu‘cemu’l-Muellifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, tsz.
• el-Kıftî, ‘Alî b. Yûsuf. İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’n-Nuhât, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1406/1986.
• Lewis, B., Ménage, V. L., Pellat CH., Schacht, J., The Encyclopaedia of İslam. Leiden: Brill, 1986.
• Muhammed, Hüseyin Abdülhâdi. “Gulâmu Sa‘leb”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIV/188-189. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Ebu’t Tayyib el-Lugavî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, X/345. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Sandıkçı, Kemal. “İbn Ukde”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XX/427-428. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Serkîs, Yusuf Elyân. Mu‘cemu’l-Matbû‘âti’l-‘Arabiyye el-Mu‘arrebe. Kahire: Matba‘atu Serkîs, 1346/1928.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-Turâsi’l-‘Arabî, trc. Arefe Mustafa. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suud el-İslamiyye, 1411/1991.
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi’n-Nahv, tah, ‘Abdul‘âl Sâlim Mukerrem. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1406/1985.
• Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, tsz.
• el-Muzhir fî Ulûmi’l-Luğa ve-Envâ‘ihâ, şrh: Muhammed Ahmed Câdulmevlâ - ‘Alî Muhammed el-Becâvî – Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, tsz.
• Tural, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XX/14-16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999. Uzun, Tacettin. Arapça Sarf-Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Kitap Dünyası Yayınevi, 1997.
• el-Yâfi‘î, ‘Alî b. Suleymân. Mir’âtu’l-Cinân ve ‘İbratu’l-Yakzân fî Ma‘rifeti mâ Yu‘teberu min Havâdisi’z-Zemân, şrh. Halîl al-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1317/1997.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbasiler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I/31-48. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîri ve’l- A‘lâm, tah. Ömer Abdusselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, 1409/1989.
• el-‘İber fî Haberi Men Ğaber, tah. Muhammed es-Sa‘îd b. Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, tsz.
• Mîzânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, tah. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1382/1963.
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-A‘lâm: Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r- Ricâli ve’n-Nisâ’i mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîn ve’l-Musteşrıkîn. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1389/1969