Beyânî Tefsirin Doğuşu ve Gelişimi

Yıl 2016, Sayı: 2, 11 - 39, 30.06.2016

İzzet Marangozoğlu

Öz

Çağdaş İslam dünyasındaki tefsir hareketi, daha geniş ufuklu,
daha derin yansımaları olan, çağdaş düşünceye daha uygun ve tefsir mirasına
daha çok katkısı olan bir yönelişe tanık olmuştur. O da belâğat,
fesâhat, ses ve ifade güzelliği yönünden Kur’ân’ın beyânî i‘câzını ortaya
koyan beyânî tefsir yönelişidir. Kur’ân’ın ifade üslubuna dair incelikleri
açıklayan beyânî tefsir, genel tefsirden bir cüz olup sanatsal açıdan
takdîm-te’hîr, hazif-zikir, teşâbüh-ihtilaf ve bir lafzı diğerine tercih etme
gibi ifade üslubuyla ilgili incelikleri ortaya çıkaran bir tefsir çeşididir.
Beyânî tefsir düşünce, ilim ve metot şeklinde üç aşamadan geçmiştir.
Peygamber, Sahabe ve Tabiûn’un bu alandaki katkıları düşünce aşamasını;
tedvîn döneminde Ebu Ubeyde, Ferrâ ve Câhız’ın tefsir alanındaki
çalışmaları ilim aşamasını; 20. yüzyılda Emîn el-Hûlî’nin ve Âişe Abdurrahman
Bintü’ş-Şâti’in çalışmaları da metot aşamasını oluşturmuştur

Anahtar Kelimeler

Beyânî Tefsir, Beyânî İ‘câz, Emîn el-Hûlî, Bintü’ş-Şâti’

Kaynakça

• Abbâs, Fadl Hasan. İtticâhâtu’t-Tefsîr ve Menâhicu’l-Mufessirîn fi’l-Asri’l-Hadîs: et-Tefsîr Esâsiyyâtuh ve İtticâhâtuh. Amman: Mektebetü Dendîs, 1426/2005.
• Abdurrahman, Âişe. et-Tefsîru’l-Beyânî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1977/1397.
• Abdurrahman, Âişe. el-İ‘câzu’l-Beyânî li’l-Kur’ân ve-Mesâilu İbni’l-Ezrak. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1971/1391.
• el-Beyyûmî, Muhammed Receb. Hutuvâtu’t-Tefsîri’l-Beyânî li’l-Kurâni’l-Kerîm. Mısır: Mecma‘u’l-Buhû- si’l-İslâmiyye, 1391/1971.
• Boullata, Issa J. “Kur’ân’ın Belağat Açısından Tefsiri: İ‘câz ve İlgili Konular,” çev. İbrahim H. Karslı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5 (2005): 255-274.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-Sahîh. tah. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Derrâz, Muhammed Abdullah. en-Nebeu’l-‘Azîm Nazarât Cedîde fi’l-Kur’ân, nşr. Abdulhamîd ed-Dehâ- hınî. Riyad: Dâru Taybe, 1417/1997.
• Ebû Zeyd, Ahmed. et-Tenâsubu’l-Beyânî fi’l-Kur’ân: Dirâse fi’n-Nazmi’l-Ma‘nevî ve’s-Savtî. Rabat: Külliyetü’l-Âdâb ve’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye, 1992.
• el-Hâlidî, Salâh Abdulfettâh. İ‘câzu’l-Kurâni’l-Beyânî ve Delâilu Masdarihi’r-Rabbânî. Amman: Dâru Ammâr, 1421/2000.
• Hirmâs, Abdurrezzâk. “el-İtticâhu’l-Beyânî fi’t-Tefsîr: Neş’etuhû ve-Tatavurruh.” Mecelletu Da‘veti’l-Hak, 325 (1417/1996): 32-50.
• Hirmâs, Abdurrezzâk. “el-İtticâhu’l-Luğavî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm.” Mecelletu Da‘veti’l-Hak. 323 (1417/1996). Erişim 02 Temmuz 2015, http://www.habous.gov.ma/daouat-alhaq/item/8105.
• Hirmâs, Abdurrezzâk. “Kadiyyetu’l-İ‘câzi’l-Kur’ânî: el-Hakîkatu ve Mülhâ.” Mecelletu’l-Mişkât, 19 (1994): 135-143.
• el-Hûlî, Emîn. “Tefsir.” Dâireti’l-Ma‘ârifi’l-İslâmiyye. M.Th. Houtsma, T. W. Arnold, R. Basset, R. Hartmann, tah. İbrahim Zeki Hurşid – Ahmed eş-Şintinâvî – Abdulhamîd Yunus – Hasan Habeşî – Abdurrahman eş-Şeyh – Muhammed Anânî. Şârika: Merkezu’ş-Şârika li’l-İbdâ‘i’l-Fikrî, 1418/1998.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa, nşr. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Ruveyfî. Lisanu’l-Arab. Beyrut: 1955.
• İZZET MARANGOZOĞLU Beyânî Tefsirin Doğuşu ve Gelişimi 39
• el-İsfehânî, Ebû’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râğıb. Mufredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, tah. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
• el-İsfehânî, Muhammed Ali er-Rıdâî. Menâhicu’t-Tefsîr ve İtticâhâtuh – Dirâse Mukârine fî Menâhici Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm, trc. Kâsım el-Beydânî. Beyrut: 2008.
• el-Kevvâz, Muhammed Kerîm. Ebhâs fî Belâğati’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: 2006.
• Kutub, Seyyid. et-Tasvîru’l-Fennî fi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2002.
• el-Mubârek, Muhammed. Dirâse Edebiyye li-Nusûsin Mine’l-Kur’ân. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
• Muslim, İbnu’l-Haccâc Ebu’l-Huseyn el-Kuşeyrî en-Neysebûrî. Sahîhu Muslim, tah. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• er-Râfi‘î, Mustafa Sâdık. İ‘câzu’l-Kur’ân ve’l-Belâğatü’n-Nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1393/1973.
• er-Rûmî, Fehd b. Abdirrahman. İtticâhâtu’t-Tefsîr fi’l-Karni’r-Râbi‘i ‘Aşer. Riyad: Muessesetu’r-Risâle, 1418/1997.
• Sa‘fân, Kâmil Ali. el-Menhecu’l-Beyânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 1981.
• es-Sağîr, Muhammed Huseyn Ali. el-Mebâdi’u’l-Âmme li-Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm Beyne’n-Nazariyyeti ve’t-Tatbîk. Beyrut: Dâru’l-Müerrihi’l-Arabî, 1420/2000.
• es-Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. ‘Alâ Tarîki’t-Tefsîri’l-Beyânî. Amman: Dâru’l-Fikr, 1434/2013.
• es-Sâlih, Subhî. Dirâsât fî Fıkhi’l-Luğa. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1976.
• es-Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1977.
• Selâm, Muhammed Zağlûl. Eseru’l-Kur’âni fî Tatavvuri’n-Nakdi’l-Arabiyyi İlâ Âhiri’l-Karni’r-Râbi‘i’l-Hicrî. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, 1961.
• Şeref, Hafnî Muhammed. İ‘câzu’l-Kur’âni’l-Beyânî Beyne’n-Nazariyyeti ve’t-Tatbîk. Kahire: 1390/1970. eş-Şerîf, Muhammed İbrahim. İtticâhâtu’t-Tecdîd fî Tefsîri’l-Kur’âni fî Mısr. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1402/1982.
• Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2008.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib el-Âmulî. Câmi‘u’l-Beyân ‘An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, tah. Ahmed Muhammed Şâkir. yy.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• et-Tayyâr, Müsâid b. Süleyman b. Nâsır. et-Tefsîru’l-Lüğavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1422.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Huseynî. Tâcu’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs. Mısır: 1306.
• ez-Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn. Kahire: Mektebetu Vehbe, ts.
• ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘An Hakâ’iki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, tah. Muhammed Abdüsselâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• ez-Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: ts.