İbn Rüşd’ün Şerh Külliyâtı: Bir Mukaddime Denemesi

Yıl 2018, Sayı: 6, 11 - 42, 30.06.2018

Haris Macıć

Öz

İslâm
düşüncesi tarihinde Meşşâî geleneğini oluşturan filozoflar arasında İbn Rüşd
birçok açıdan ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Kendisinden önce gelen el-Fârâbî
ve İbn Sînâ gibi, bu geleneğin en büyük temsilcileriyle kıyaslandığında İbn Rüşd,
insanın tabiî etkinliklerinden biri olarak felsefede Aristotelesçi “felsefe
yapma” tarzını daha vurgulu bir biçimde sahiplenmektedir. Buna ilaveten, onun
felsefî kitabetinin de büyük bir kısmının Aristoteles’in eserleri üzerine
yazmış olduğu şerhlerden oluştuğu düşünülürse, İbn Rüşd’ün gerçek anlamda bir
filozof olarak görülüp görülemeyeceği sorusu gündeme gelmektedir. Çağdaş
araştırmacılar İbn Rüşd’ün entelektüel mirasını okurken bazen onun şârih
kimliğini öne çıkararak, bazen de göz ardı ederek anlamaya çalışmaktadır. Bu
makalede İbn Rüşd’ün “şârih” ve “filozof” kimlikleri yan yana getirilerek nasıl
bir düşünce adamı olduğu üstünde durulduktan sonra, yeni bir perspektif
eşliğinde onun Aristoteles şerhlerinin bazı temel özelliklerine dikkat
çekilmiştir. Böylece, İbn Rüşd’ü anlamaya çalışan çağdaş bir okuyucunun maruz
kaldığı, İbn Rüşd’ün düşüncesindeki felsefe-şerh “gerilimi” giderilmiş ve ona
ait Aristotelesçi şerh külliyâtının nasıl bir yaklaşımla ele alınması gerektiği
açığa çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Rüşd, Aristoteles, Felsefe, Şerh, Mukaddime

Averroes’ Commentary Corpus: A Venture at Prolegomena

Öz

As a member of the Peripatetic tradition within the Islamic thought, Averroes appears as a distinctive figure in many respects. When compared to al-Fārābī and Avicenna, undoubtedly two of the most prominent representatives of the tradition, Averroes evidently places greater emphasis on the Aristotelian style of “philosophizing,” in line with his view of philosophy as one of the innate human activities. Additionally, if we consider that Averroes’ philosophical writings almost completely consist of his Aristotelian commentaries, then, ipso facto, we are confronted with the dilemma of whether or not he can be labelled as a philosopher, in the true sense of the word. In the attempt to understand Averroan intellectual heritage today, most of the contemporary scholars tend to either overstress or completely ignore Averroes’ “commentatorial” character. In this study, I will try to offer a new perspective to the reader of Averroes’ commentary corpus by juxtaposing, and consequently reconciling his dual identity, that of philosopher and commentator. Furthermore, by acquainting the reader with the structure and peculiarities of Averroes’ commentary work, I will put forth a revised approach to it.

Anahtar Kelimeler

Averroes, Aristotle, Philosophy, Commentary, Prolegomena

Kaynakça

• Adamson, Peter. “Aristotle in the Arabic Commentary Tradition.” The Oxford Handbook to Aristotle içinde, ed. Christopher Shields, 645-664. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• el-ʽAlevî, Cemâluddîn. el-Metnu’r-Ruşdî: Medhal li-Kirâ’a Cedîde. Casablanca: Dâr Tûbkâl li’n-Neşr, 1986.
• ʽAmmâra, Muhammed. el-Mâddiyye ve’l-Misâliyye fî Felsefe İbn Ruşd. Kahire: Dâru’l-Meʽârif, 1983.
• Arnaldez, Roger. Averroes: A Rationalist in Islam, İng. çev. D. Streight. Notre Dame: University of Notre Dame Press, 2000.
• Arnzen, Rüdiger. Averroes on Aristotle’s “Metaphysics:” An Annotated Translation of the So-called “Epitome.” New York: De Gruyter, 2010.
• Barnes, Jonathan. Aristotle. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Bedevî, ʽAbdurrahmân. Aristû ʽinde’l-ʽArab. [Küveyt]: Vekâletu’l-Matbûʽât, 1978.
• Booth, Edward. Aristotelian Aporetic Ontology in Islamic and Christian Thinkers. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
• Butterworth, Charles E. “Translation and Philosophy: The Case of Averroes’ Commentaries.” International Journal of Middle East Studies, 26/1 (1994): 19-35.
• el-Câbirî, Muhammed ʽÂbid. Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. S. Aykut. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
• el-Câbirî, Muhammed ʽÂbid. İbn Ruşd: Sîra ve Fikr. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1998.
• Campanini, Massimo. An Introduction to Islamic Philosophy. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008.
• Davidson, Herbert A. Alfarabi, Avicenna, and Averroes on Intellect: Their Cosmologies, Theories of the Active Intellect and Theories of Human Intellect. Oxford: Oxford University Press, 1992.
• di Giovanni, Matteo. “The Commentator: Averroes’s Reading of the Metaphysics.” A Companion to the Latin Medieval Commentaries on Aristotle’s Metaphysics içinde, ed. Fabrizio Amerini, Gabriele Galluzzo, 59-94. Leiden: Brill, 2014.
• Durusoy, Ali. “İbn Rüşd’ün Aristotales İnşasında Farabî ve İbni Sina’nın Katkıları.” Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutu: İbn Rüşd’ü Yeniden Düşünmek II içinde, ed. Talip Özdeş, c. 1, ss. 283-94. Sivas: Asitan Yayınları, 2009.
• el-Ehvânî, Ahmed Fu’âd. “İbn Ruşd.” A History of Muslim Philosophy with Short Accounts of Other Disciplines and the Modern Renaissance in Muslim Lands II içinde, ed. M. M. Sharif, c. 1, 540-564. Weisbaden: Otto Harrassowitz, 1963.
• Endress, Gerhard. “Averrois Opera: A Bibliography of Editions and Contributions to the Text.” Averroes and the Aristotelian Tradition içinde, ed. Gerhard Endress, Jan A. Aertsen 339-381. Leiden: Brill, 1999.
• Fahrî, Mâcid. Averroes: His Life, Works and Influence. Oxford: Oneworld, 2001.
• Fraenkel, Carlos. “Philosphy and Exegesis in Al-Farabi, Averroes, and Maimonides.” Laval Theologique et Philosophique, 64/1 (2008): 105-125.
• Genequand, Charles. Ibn Rushd’s Metaphysics: A Translation with Introduction of Ibn Rushd’s Commentary on Aristotle’s Metaphysics, Book Lām. Leiden: Brill, 1986.
• Glasner, Ruth. Averroes Physics: A Turning Point in Medieval Natural Philosophy. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Gutas, Dimitri. “On Translating Averroes’ Commentaries.” Journal of the American Oriental Society, 110 (1990): 92-101.
• Harvey, Steven. “Conspicuous by his Absence: Averroes’ Place Today as an Interpreter of Aristotle.” Averroes and the Aristotelian Tradition içinde, ed. Gerhard Endress, Jan A. Aertsen, 32-49. Leiden: Brill, 1999.
• Hyman, Arthur. “İbn Rüşd’ün Akıl Teorisi ve Eski Şârihler,” çev. Atilla Arkan. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2002): 47-57.
• İbn Ebî Useybiʽa. ʽUyûnu’l-Enbaʽ, tah. N. Ebû Rîde. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1965.
• İbn Rüşd. Faslu’l-Makâl, tah. M. Â. el-Câbirî. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 1997.
• İbn Rüşd. Telhîsu Kitâbi’l-Kıyâs, tah. C. Cihâmî. Telhîsu Mantıki Aristû, I-V. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lubnânî, 1992.
• İbn Rüşd. eş-Şerhu’l-Kebîr li-Kitâbi’n-Nefs li-Aristû, Latince’den Arapça’ya çev. İ. el-Ğazâlî. Tunus: el-Mucme‘u’l-Tûnisî li’l-‘Ulûm ve’l-Âdâb ve’l-Funûn “Beytu’l-Hikme,” 2000.
• İbn Rüşd. Tefsîr mâ baʽde’t-Tabîʽa, tah. M. Bouyges. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1938-52.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi, çev. M. Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• el-ʽİrâkî, ʽÂtif. en-Nezʽatu’l-ʽAkliyye fî Felsefeti İbn Ruşd. Kahire: Dâru’l-Meʽârif, 1984.
• Jaeger, Werner. Aristotle: Fundamentals of the History of His Development, İng. çev. R. Robinson. Oxford: Oxford University Press, 1962.
• Kanavâtî, George. Muellefâtu İbn Ruşd. Kahire: el-Matbaʽatu’l-ʽArabiyyetu’l-Hadîse, 1978.
• Kukkonen, Taneli. “Aristotle and Aristotelianism.” The Classical Tradition içinde, ed. Anthony Grafton vd. 70-77. Cambridge: Belknap Harvard University Press, 2010.
• Leaman, Oliver. An Introduction to Classical Islamic Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
• Leaman, Oliver. “How Aristotelian is Averroes as a Commentator on Aristotle?” Averroes and the Aristotelian Heritage içinde, ed. Carmela Baffioni, 23-33. Napoli: Guida, 2004.
• el-Merrâkuşî, ‘Abdulvâhid. el-Mu‘cib fî Telhîsi Ahbâri’l-Mağrib, tah. M. S. el-Uryân. Kahire: Matba‘atu’l-İstikâme, 1949.
• Mûrâd, Muhammed B. İbn Ruşd Feylesûfên Muʽâsiran. Kahire: Mısru’l-ʽArabiyye li’n-Neşr ve’t-Tevzîʽ, 2002.
• el-Misbâhî, Muhammed. el-Vechu’l-Âhar li-Hadâseti İbn Ruşd. Beyrut: Dâru’t-Talîʽa li’t-Tibâʽa ve’n-Neşr, 1998.
• Peters, Francis Edward. Aristotle and the Arabs: The Aristotelian Tradition in Islam. Londra: University of London Press, 1968.
• Renan, Ernest. İbn Ruşd ve’r-Ruşdiyye, Arapça çev. ʽA. Zuʽaytir. Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kutubi’ʽArabiyye, 1957.
• Sarıoğlu, Hüseyin. İbn Rüşd Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Taylor, Richard C. “Averroes: Religious Dialectic and Aristotelian Philosophical Tradition.” The Cambridge Companion to Arabic Philosophy içinde, ed. Peter Adamson, Richard C. Taylor, 180-200. Londra: Cambridge University Press, 2005.
• Taylor, Richard C. “Averroes.” A Companion to Philosophy in the Middle Ages içinde, ed. J. J. E. Garcia, T. B. Noone, 182-195. Oxford: Blackwell Publishing, 2002.
• et-Telîlî, ʽAbdurrahmân. İbn Ruşd fi’l-Mesâdiri’l-ʽArabiyye. Kahire: el-Meclisu’l-ʽAlâ li’s-Sekâfe, 2002.
• Urvoy, Dominique. Ibn Rushd (Averroes). Londra: Routledge, 1991.
• Urvoy, Dominique. “Ibn Rushd,” History of Islamic Philosophy I-II içinde, ed. Sayyed H. Nasr, Oliver Leaman, 330-345. Londra: Routledge, 1996.
• Wolfson, Harry A. “Revised Plan for the Publication of a Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem.” Speculum, 38/1 (1963): 88-104.