A New Approach for The Analysis of Hexagonal-Based Geometric Patterns Used in Islamic Works

Yıl 2021, Sayı: 12, 217 - 254, 30.06.2021

Halil İbrahim Eryılmaz , Bahar Selimgil

https://doi.org/10.47502/mizan.873940

Cited By: 1

Öz

İslam Eserlerinde Kullanılan Altıgen Tabanlı Geometrik Desenlerin Çözümlenmesine Yönelik Yeni Bir Yaklaşım

Öz

Geometrik süslemeler tarihin hemen her döneminde kullanılmıştır. İslam eserlerinde Emevi, Abbasi, Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu dönemlerinde geliştirilmiş, coğrafi bölge ve kullanılan malzemenin türüne bağlı olarak bu alanda farklı biçimlerde ortaya çıkmıştır. İran bölgesinde özellikle tuğla malzemeyle uygulanan kompozisyon biçimleri, Anadolu'ya taşındığında daha çok taş malzemeyle uygulanmıştır. Taşın yanında ahşap ve çinide de geometrik motifler önemli örneklerle zenginleşerek devam ettirilmiştir. Bezemenin her alanında hemen her malzemeyle uygulanmış olan geometrik kompozisyonlar bitkisel, yazı ve figürlü kompozisyonlar ile birlikte, Selçuklu, beylikler ve Osmanlı devirleri boyunca varlığını kesintisiz olarak sürdürmüştür.
İslam eserlerinde kullanılan geometrik desenler kare, beşgen, altıgen, yedigen, sekizgen, dokuzgen, ongen, on altıgen, yirmi dörtgen, daire gibi birbirinden farklı geometrik şekillerden oluşur. Konumuzla ilgili yapılmış herhangi bir envanter çalışması olmadığı için bazı kaynak kitaplardan ve internet sayfalarından elde edilen verilerden hareketle Fas, Hindistan, İran, İspanya, Mısır, Özbekistan, Suriye, Türkiye ile İngiltere’deki bazı müze ve kütüphanelerde tespit edilen toplam 223 eserdeki 39 farklı geometrik desen, 13 grup halinde incelenmiştir. Çalışmamızın sınırları gereği kronoloji, coğrafi konum ya da kullanılan malzeme farkı gözetilmeksizin sadece altıgen tabanlı geometrik desenler şekil bakımından incelenmiştir. Bu desenleri daha pratik olarak çizmek için tarafımızdan altıgen tabanlı yeni bir ızgara sistemi oluşturulmuştur. Bahsi geçen yeni yaklaşım budur. Ayrıca birbirine benzer ya da birbirinin varyasyonu kabul edilebilecek desenler gruplandırılmış, ortaya konulan yeni ızgara vasıtasıyla desenlerin çizimleri gösterilmiştir. Makalenin sınırları gereği detaylı desen analizi yapılamamıştır. Sadece desenlerin ızgaraya yerleşme biçimi gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Eserleri, Desen, Geometrik Desen, Altıgen, Altıgen Izgara

Kaynakça

• Arık Metin, Mustafa Sancak, Pentapleks Kaplamalar, Ankara: Tübitak Kitaplar Müdürlüğü, 2012.
• Ayvazoğlu, Beşir, Aşk Estetiği. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Baydemir, Tuncay. Çizge Teorisi. Bilim ve Teknik Dergisi, 54 (2020):26.
• Çaycı, Ahmet, İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
• Ekizler, Sönmez Serap. Mimar Sinan Camileri ve İslam Sanatında Geometrik Desenler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Demiriz, Yıldız. İslam Sanatında Geometrik Süsleme. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2017.
• Eric, Broug. İslam Sanatında Geometrik Desenler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Kuban, Doğan, Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015.
• Leaman, Oliver, İslam Estetiğine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
• Mülayim, Selçuk, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler- Selçuklu Çağı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Mülayim, Selçuk, Geometrik Kompozisyonların Çözümlenmesine Bir Yaklaşım. Sanat Tarihi Dergisi, 1(1982):1.
• Mülayim, Selçuk, Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi. İstanbul: Kaknüs Yayıncılık, 1999.
• Necipoğlu, Gülru. The Topkapı Scroll-Geometry and Ornament in Islamic Architecture. New York: The Getty Center, 1995.
• Ögel, Semra, Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi, 1986.
• Öney, Gönül. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1992.
• Erişim 7 Ocak 2021. https://patterninislamicart.com/archive/main
• Erişim 7 Ocak 2021. http://www.mustafacambaz.com
• Erişim 7 Ocak 2021. https://pbase.com/dosseman
• Erişim 7 Ocak 2021. http://www.selcuklumirasi.com/architectural-buildings