Dindarlık-Ahlak İlişkisi ve Dini-Toplumsal Yansımaları

Yıl 2021, Sayı: 13, 83 - 106, 31.12.2021

Maksut Çetin

Öz

Din, Yüce Allah tarafından gönderilen ilahi kurallar bütünüdür. Dini kuralların benimsenip yaşanmasına dindarlık, dini değerleri hayatına tatbik eden kişi ve toplumlara, dindar kişi ve toplum adı verilir. Ahlak ise bireyin, öncelikle Yüce Yaratıcı’ya, daha sonra kendisine ve diğer insan ve varlıklara karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi demektir. Yani ahlak, başta Yüce Allah olmak üzere insanın, hem kendisiyle hem de diğer varlıklarla ilişkisi sonucu ortaya çıkan bir ilişkiler kompleksidir.
Ontolojik olarak ahlak, evrensel insani bir değerdir. İnsan, iç dünyasındaki umut, korku, his ve heveslerinin yanında eğitim, din, kültür ve sosyal çevresiyle var olan bir varlıktır. Onun ahlakını şekillendiren etkenlerden biri hiç şüphesiz din fenomenidir. Ahlakın dinle münasebeti olduğundan dolayı İslam’a göre ahlak, hem dinin bir parçasını oluşturur hem de ondan ciddi bir şekilde etkilenir. Onun için ahlakın, dinden bağımsız olarak düşünülmesi mümkün değildir. Ancak dindarlık ve ahlak ilişkisi, insanın her zaman görmek istediği, fakat bazen göremediği olumsuz bir şekilde ortaya çıkabilmektedir. Bu durum ise, insanlarda bir çelişki ve dolayısıyla bir hayal kırıklığına sebep olmaktadır. Dindarlık ile ahlak arasındaki çelişki ya dinin tam anlamıyla yaşanmamasından ya da ahlaka dair algının gerçek anlamda kavranmamasından kaynaklanmaktadır.
Tarihsel olarak dindarlık-ahlak ilişkisinde ortaya çıkan çelişki, toplumda birtakım teolojik ve sosyal problemlere neden olmaktadır. Zira çoğu zaman insan, olguları algılar üzerinde okumaktadır. Onun için o, dine dair algılarını, dindar kişiler üzerinden okumakta ve onların davranışlarına bakarak oluşturmaktadır. Yani insan, bazen dindar görünen birey, kurum ve grupların eylemlerinde görülen gayri ahlaki durumları dine atfetmekte ve onunla dini değerleri yorumlamakta ve hatta yargılamaktadır. Bu durum ise, çoğu zaman toplumsal dokuya zarar verecek şekilde hem dindar olmayanların dine dair bir kanaatin meydana gelmesine hem de gruplar arasında olumsuz bir algının oluşmasına neden olabilmektedir. Yani bu düşünce, hem dindar olmayanı, dinden soğumaya hem de dindar ile dindar olmayan arasında bir dışlanmaya ve ötekileştirilmeye sebep olabilmektedir. Halbuki din, hem kendi mensuplarından gerçek anlamda ahlaklı olmayı talep etmekte hem de dindarların davranışlarını, din için tanımlayıcı bir unsur olarak algılanmasını doğru ve yeterli kabul etmemektedir.

Anahtar Kelimeler

Din,, Dindarlık,, Dindar,, Ahlak,, Yansıma

Kaynakça

• Aclunî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-Hafa, nşr. Ahmed el-Kalaş, Beyrut: 1985.
• Akbulut, Ahmet, “Hariciliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileştirilmesi”, AÜİFD, yıl: 1989, cilt. XXXI.
• Akın, Murat, “İman ve İmanla İlgili Temel Kavramlar”, İslam İnanç Esasları, İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2018.
• Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere Sistematik Kelam, İstanbul: KLM Yayınları, 2016.
• _____________, Âmentü Şerhi, İstanbul: KLM Yayınları, 2015.
• Arslan, Hulusi-Bozkurt, Mustafa, Sistematik Kelam, Malatya: TDV Yayınları, 2015.
• Aydın, Ömer, Kur’an-ı Kerim’de İman-Amel İlişkisi, İstanbul: İşaret Yayınları, 2007.
• Aykaç, Mustafa, “İman Kavramı”, Sistematik Kelam, Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Bulut, İbrahim, İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Chittick, William, Varolmanın Boyutları, çev. Turan Koç, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997. Çağrıcı, Mustafa, İslam Düşüncesinde Ahlak, İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
• Çap, Sabri, “Sünnet’e Aykırı Dindarlık Tezahürlerine Karşı Hz. Peygamber’in Tutumu”, İslam ve Yorum IV, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2020.
• Çelebi, İlyas, İslam’ın İnanç Esasları, İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• _____________, “İlk Kelam Tartışmaları ve İnanç Grupları”, Kelam, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Çelebi, Kınalızade Ali, Ahlak-ı Alâ’î, haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları, 2005.
• Gazalî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, İhyau Ulumi’d-Din, trc. Sıtkı Gülle, İstanbul: Huzur Yayın-Dağıtım, 1998.
• Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman, Kelam, Konya: Tekin Kitabevi, 2001.
• Güler, İlhami, İman-Ahlak İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1993.
• İbn Miskeveyh, Tehzibu’l-Ahlak (Ahlak Eğitimi, çev. Abdulkadir Şener, Cihat Tunç, İsmet Kayaoğlu, İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlmi Kelam, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kara, İsmail, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1, İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Karadaş, Cağfer, Çadaş İslam Düşünürleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Karadeniz, Osman, “İman-Amel İlişkisi ve Büyük Günah (Kebire) Etrafındaki Tartışmalar”, Kelam, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Karagözoğlu, Hümeyra, “İbn Miskeveyh’te Adalet Kavramının Siyasi Yansımaları” Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, cilt:14, sayı:27 (2009).
• Karaman, Hayreddin vd., İmihal, İstanbul: Divantaş Yayınları, 1998.
• Karataş, Mustafa, İbadetlerde Ruh ve Şekil, İstanbul: Gonca Yayınları, 2016.
• Klavuz, A. Saim, Ana Hatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Kazerunî, Alauddin, Şerhu’l-Ahlaki’l-Adudiyye, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kutub, Seyyid, İslam’da Sosyal Adalet, çev. Harun Unal, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2007.
• Malik b. Enes, el-Muvatta, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nursi, Bediüzzamn Said, İşaratü’l-İ’caz, İstanbul: Zehra Yayıncılık, 2013.
• _____________, Mektubat, İstanbul: Zehra Yayıncılık, 2013.
• Özel, Hilal-Kaplan, Hasan, “Din ve Ahlak Birbirileriyle Nasıl İlişkilidir? Kısa Bir Literatür İncelemesi” Türkish Studies, Volume 13/15, Spring 2018.
• Sarıkaya, Berat, “İnsanın Yapısı ve Davranışları: Biyoloji-Kader İlişkisi”, Sistematik Kelam, Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Sarıkaya, Saffet, İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Şekeroğlu, Sami, Maturidi’de Ahlak/Felsefi Bir Betimleme, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Taftazanî, Saduddin Kelam İlmi ve İslam Akaidi, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi Giriş, İstanbul: Damla Yayınevi, 2007.
• Tusî, Nasiruddin Ahlak-ı Nasirî, çev. Anar Gafarov, Zaur Şükürov, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Tümer, Günay, “Din”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, IX.
• Ulupınar, Hamide, Ahmed Zerruk Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2017.
• Uysal, Enver, “Dindarlığın Ahlaki Temelleri Üzerine Bazı Düşünceler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt. 14, sayı:1, 2005.
• Ünverdi, Mustafa, “Mukallidin İmanı”, Sistematik Kelam, Ankara: Bilay Yayınları, 2020.
• Vuruşkan, Hüseyin, “Hadislerin Diliyle İman-ı Kamil Kavramının Karakteri”, Diyanet İlmi Dergi, 55 (2019).
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yeşilyurt, Temel, “Bilgi Kuramı”, Kelam, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.